رسوخ پلاستیک‌ به اعماق حیات

ظروف یک‌بار مصرف برایمان محبوب هستند و آنها را با خود به طبیعت می‌بریم و گاهی هم در دل کوه و کنار رودخانه‌ها جا می‌گذاریم.

همین زباله‌های پلاستیکی بعد از مدتی به آب‌ها راه پیدا می‌کنند و سپس به اعماق دریاها و اقیانوس‌ها می‌روند، ماهی‌ها و دیگر جانداران دریایی آنها را با غذا اشتباه می‌گیرند و این مواد کم‌کم به درون بدن آنها راه پیدا می‌کند و باعث مرگشان می‌شود البته اگر خوش‌شانس باشیم و همان ماهی‌ها را صید نکنیم و نخوریم شاید بتوانیم از بخشی از خطرات این پلاستیک‌ها در امان بمانیم.

این چرخه سال‌هاست تکرار می‌شود و با بیشترشدن تقاضای ما برای محصولات و بسته‌بندی‌های پلاستیکی، تولید پلاستیک هم در جهان افزایش پیدا کرده اما چند سال است که محققان این پلاستیک‌های خردشده را در جاهایی پیدا می‌کنند که انتظارش را ندارند؛ مثلا درون بدن حیوانات مرده و انسان‌هایی که به دلیل بیماری‌های مختلف جان سپرده‌اند. نتایج یکی از این تحقیقات جدید، خبر ناگوار و نگران‌کننده‌ دیگری هم دارد؛ این‌بار ریزپلاستیک‌ها درون ریه‌های افراد زنده مشاهده شده‌اند. این یعنی پلاستیک‌هایی که فکر می‌کنیم دور انداخته‌ایم خیلی هم دور نرفته‌اند، همین جا هستند درون بدن خودمان.

نتایج پژوهش اخیر که در مجله Science of the Total Environment منتشر شده نشان می‌دهد که ریزپلاستیک‌ها برای اولین‌بار در ریه‌های افراد زنده پیدا شدند.

ریزپلاستیک‌ها‌(کوچک‌تر از 5‌میلی‌متر) و نانوپلاستیک‌(کوچکتر از یک‌میکرومتر) از شکسته‌شدن پلاستیک‌های بزرگ در اثر فرآیندهای مکانیکی و فتوشیمیایی به‌‌وجود می‌آیند.

این ذرات در سراسر سیاره زمین از اورست تا جنگل‌های آمازون، از اعماق رودخانه‌های بزرگ تا داخلی‌ترین اندام‌های بدن انسان پخش شده‌اند.

پلاستیک‌هایی که وارد محیط دریایی می‌شوند ممکن است برای صدها و هزاران سال باقی بمانند و چون مواد تشکیل دهنده‌شان پلیمرهای آلی ساخته‌شده از نفت است برای جانداران مضر خواهند بود.

آلیس هورتون از مرکز ملی اقیانوس شناسی لندن در‌این‌باره معتقد است: نگرانی درباره ورود روزانه ذرات ریز‌پلاستیک به بدن انسان مهم است و باید به آن توجه کرد. ما از طریق منابع مختلف در زندگی روزانه خود در معرض ورود ریز‌پلاستیک‌ها به بدن‌مان هستیم که آب آشامیدنی فقط یکی از این منابع است، ما نیاز به درک عمیق‌تری از تاثیرات ریز‌پلاستیک‌ها بر سلامت انسان داریم.  

رد پای پلاستیک، جایی در اعماق ریه

در این سال‌ها که تعداد آزمایش‌های مربوط به یافتن این ذرات در بدن موجودات زنده افزایش پیدا کرده میکروپلاستیک‌ها در جفت زنان باردار هم مشاهده شده است. این اتفاق نشان می‌دهد ذرات ریز پلاستیک می‌توانند از طریق آب، غذا و هوا وارد بدن شوند، با خون در بدن حرکت کنند و به اندام های مختلف برسند.

واقعیت این است که تاثیرات آنها بر سلامت انسان، ادامه فعالیت بافت‌ها و اندام‌های بدن هنوز به‌طور کامل مشخص نیست اما محققان نگران هستند که آسیب ریزپلاستیک‌ها به سلول‌های زنده بخش‌های مختلف بدن انسان باعث بیماری و درنهایت مرگ زودهنگام افراد شود.

در پژوهش‌های قبلی، ریزپلاستیک‌ ها غالبا با نرخ مشابه تحقیق فعلی در بافت‌های ریه افراد مرده پیدا شده بودند و در تحقیق ماه گذشته در خون افراد زنده هم مشاهده شدند.

در این تحقیق 13بیماری که عمل جراحی با هدف دیگری داشتند، مورد نمونه‌گیری بافت ریه قرار گرفتند و در بدن 11نفر از آنها ریزپلاستیک پیدا شد.

بیشترین ذرات پلاستیکی یافت‌ شده مربوط به پروپیلن‌ها پلی‌کربنات، پلی‌اتیلن و پلی‌اتیلن‌ترفتالات بود که بسته‌بندی‌های پلاستیکی مواد‌ غذایی، نی، ظروف بیرون‌بر و درِ بطری‌ها از آن ساخته شده‌اند.

ابعاد این ذرات در حدود 0.003‌میلی‌متر بوده و با روش طیف‌سنجی‌μ-Raman ، نوع پلاستیک‌ها مشخص شد.

لورا سادوفسکی، محقق دانشکده پزشکی هال یورک در بریتانیا و نویسنده اصلی این مقاله می‌گوید: «ما انتظار نداشتیم بیشترین ذرات ریزپلاستیک‌ ها در بخش‌های پایینی و عمقی ریه‌ ها پیدا شود چون مجاری‌تنفسی در بخش‌های پایین ریه کوچک‌تر هستند و انتظار می‌رفت که مواد با این ابعاد قبل از رسیدن به اعماق ریه در بخش‌های قبلی به دام بیفتند و نتوانند به قسمت‌های انتهایی آن راه پیدا کند.

رالف هالدن، سرپرست این پژوهش می‌گوید: «در زندگی روزانه، با پلاستیک‌ ها محاصره شده‌ایم. اکنون قصد داریم آلودگی ناشی از پلاستیک را در بدن انسان بهتر تعریف کنیم. تمرکز این پژوهش بر این است که آیا تکه‌های پلاستیک در بافت‌ها و اندام‌های متفاوتی از انسان انباشته می‌شوند و اگر این‌طور است، تجمع آنها در کدام بافت و اندام‌ها بیشتر است و چه خطراتی را به دنبال خواهد داشت؟ البته تا امروز تحقیقات زیادی دراین‌باره انجام‌شده و در هرکدام گوشه‌ای از آسیب‌های که ریزپلاستیک‌ها می‌توانند بر اندام‌های حیاتی بدن داشته باشند مشخص‌شده به‌عنوان مثال ‌سال‌2017 مطالعه‌ای در کالج کینگ لندن این فرضیه را مطرح کرد که با گذشت زمان، ورود پلاستیک از هر روشی به بدن می‌تواند سمی باشد. انواع مختلف پلاستیک دارای خواص سمی متفاوتی هستند. برخی از آنها با موادشیمیایی سمی مانند کلر ساخته شده‌اند، در حالی که برخی دیگر مقادیر کمی از مواد شیمیایی مانند سرب موجود در محیط را جذب می‌کنند. تجمع این سموم در طول زمان می‌تواند بر سیستم ایمنی‌بدن تأثیر بگذارد.

ریزپلاستیک‌هایی که هر روز و ماه و سال می‌خوریم!

مقاله پژوهشی که به تازگی در مجله Environmental Science and Technology منتشر شده از این حکایت دارد که انسان در هر سال 39000تا52000 ذره میکروپلاستیک را همراه غذا و آب مصرف می‌کند. براساس داده‌های این آزمایش تخمین‌زده می‌شود که بیش از 74000ذره ریز پلاستیک در هر سال به ‌صورت استنشاقی وارد بدن انسان می‌شود.

عجیب‌تر این که افرادی که آب آشامیدنی خود را از طریق آب لوله‌کشی تامین می‌کنند، سالانه 4000‌ذره پلاستیک را به بدن خود وارد می‌کنند، در حالی‌که افرادی که فقط آب بطری می‌نوشند، 90000‌ذره ریزپلاستیک را در سال می‌بلعند.

مطالعه مشترک دانشگاه دالبرگ و دانشگاه نیوکاسل در استرالیا در سال‌2019 نتیجه تکان‌دهنده دیگری داشت، شاید باورش سخت باشد اما طبق این پژوهش ما در هر هفته به‌طور متوسط یک قطعه لِگو می‌خوریم(‌قطعات پلاستیکی بازی‌های کودکان)، در هر سال یک بشقاب از همان لگوها و این مقدار در هر 10سال به حدودی می‌رسد که می‌شود با آن یک وسیله کوچک برای نجات جان خود در دریا را ساخت.

تاثیرات ریزپلاستیک‌ها بر قلب انسان

دکتر حسن آقاجانی، فوق‌تخصص قلب و عروق و استاد دانشگاه علوم‌پزشکی دانشگاه‌تهران درباره مراحل ورود ریزپلاستیک‌ها به بدن و خطراتی که برای انسان ایجاد می‌کند، می‌گوید: «متاسفانه به دلیل تغییر شکل زندگی، امروزه استفاده از ظروف پلاستیکی بسیار رایج‌شده و ذرات معلق در هوا بیش‌ازپیش در هوا وجود دارند. این عوامل روی قسمت‌های مختلف بدن انسان از سیستم ایمنی گرفته تا دستگاه گردش‌خون، اندام‌های مهم مثل مغز و قلب و ریه اثر می‌گذارند. بررسی‌های انجام‌شده حاکی از این است که بیشترین تاثیر منفی این ذرات بر قلب انسان در دوره‌ای است که قلب هنوز در حال تکامل است. در نوزادان نارس به این دلیل که قلب به‌طور کامل شکل نگرفته ورود این مواد به خون می‌تواند روی عناصر سلول‌های عضلانی قلب مثل میتوکندری‌ها تاثیر بگذارد و باعث اختلال کارکرد این سلول‌ها شود. ازطرفی ریزپلاستیک‌های راه‌یافته به بدن مادران باردار از طریق جفت به بدن جنین هم وارد می‌شود و روی سیستم‌های حیاتی بدن ازجمله قلب تاثیر منفی می‌گذارند. چسبیدن ریزپلاستیک‌ها به غشای گلبول‌های‌قرمز می‌تواند ظرفیت انتقال اکسیژن را کاهش دهد و همین امر باعث اختلال در تغذیه سلول‌های بدن ازجمله سلول‌های قلب می‌شود. از آنجا که ابعاد این ذرات بسیار کوچک است اگر همراه موادغذایی به بدن وارد شوند، می‌توانند از سد غشاهای داخلی روده بگذرند و اگر از طریق تنفس وارد ریه شده باشند هم این امکان وجود دارد که جذب سیستم گردش‌خون شوند؛ بنابراین ورودشان به هر شکلی به بدن خطرناک است. بخشی از ریزپلاستیک‌ها توسط سلول‌های ایمنی‌بدن، پاکسازی می‌شود اما بخشی هم هست که با سیستم ایمنی وارد واکنش می‌شود و این واکنش‌ها برای بدن مضر است. این مواد در ظروف پلاستیکی و بسته‌بندی‌های موادغذایی بیشترند؛ بنابراین توصیه ما این است که برای کاهش ورود ریزپلاستیک‌ها به بدن بهتر است به‌جای ظروف و بسته‌بندی‌های پلاستیکی از ظروف شیشه‌ای برای مواد خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها استفاده کرد. آب درون بطری‌های پلاستیکی هم از مواردی است که می‌تواند حاوی ریزپلاستیک باشد و بهتر است از بطری‌های شیشه‌ای استفاده شود.

مریم ملی - دانش / روزنامه جام جم 

منابع:
theguardian.com و ourworldindata.org و
Environmental Science and Pollution Research