ابهام در آینده سیاسی عمران‌ خان

صرف‌نظر از این که کدام‌یک از این ادعاها با واقعیت‌ امر تطبیق بیشتری دارند، اکنون یک واقعیت ملموس وجود دارد؛ عمران‌ خان و حزب وی، فعلا از صحنه قدرت کنار گذاشته شده‌اند و برای به‌دست‌گیری مجدد آن باید تلاش دوباره‌ای را ازسربگیرند.

در این شرایط سوال اساسی و مهم این است که عمران‌خان و حزب تحریک انصاف با چه آینده سیاسی‌ای در پاکستان مواجه خواهند شد؟

در این رابطه شاید بتوان به دو گزینه اشاره کرد: نخست ادامه حضور در صحنه سیاسی در چارچوب یک اپوزیسیون قوی یا حزبی تعیین‌کننده در تشکیل دولت‌های آینده پاکستان و دوم، ناکامی در انتخابات آینده و تضعیف تدریجی حزب در حد یکی از احزاب متوسط یا معمولی پارلمان.

با توجه به شرایط فعلی پاکستان پیش‌بینی این‌که حرکت عمران‌خان و حزبش به سوی کدام‌یک از این گزینه‌ها خواهد بود دشوار است.

بااین‌حال شاید بتوان به برخی از عوامل تاثیرگذار در حرکت حزب به سوی هریک از این مسیرها اشاره کرد:

پایگاه مردمی عمران‌ خان و حزب تحریک انصاف

در میان ساختار دوحزبی سنتی پاکستان، انتخابات سال ۲۰۱۸ و ایجاد ضلع سوم قدرت توسط حزبی نوپا قطعا رخدادی تاریخی محسوب می‌شد. اعلام مبارزه با فساد گسترده حاکم در کشور و به‌خصوص در میان زمامداران دو حزب سنتی، وعده گشایش‌های اقتصادی به‌ویژه در زمینه‌هایی چون اشتغال و مسکن و سرانجام ایجاد دگرگونی‌های بنیادین در عرصه سیاست خارجی، مهم‌ترین عناصری بودند که در گرایش مردم به حزب نوپای تحریک انصاف و رهبر محبوب آن عمران‌خان نقشی مهم ایفا کردند.

این اقبال عمومی را می‌شد از آرای چشمگیر حزب تحریک انصاف در ایالت پنجاب، کانون سنتی قدرت حزب مسلم‌لیگ درک کرد. بااین‌همه برخی در همان هنگام هم تحقق این وعده‌ها را بسیار دشوار می‌دانستند چراکه اغلب آنها بسیار زمان‌بر بوده و درعین‌حال فراتر از حیطه توانایی و اختیار دولت بودند. در کنار این‌ها وقوع همه‌گیری کرونا و برخی کارشکنی‌های داخلی و خارجی نیز مزید بر علت شد تا عمران‌خان و حزب وی در تحقق شعارهای سیاسی و به‌ویژه اقتصادی خود ناکام بماند. با توجه به شرایط ذکرشده پیش‌بینی این موضوع که عمران‌خان و حزبش تا چه حد توانسته‌اند پایگاه مردمی خود را حفظ کنند بسیار دشوار است.

چگونگی تعامل با ارتش پاکستان

هنگامی که حدود یک‌سال‌ونیم قبل احزاب مخالف دولت عمران‌خان علیه وی ائتلافی با نام نهضت دموکراتیک پاکستان تشکیل دادند، ندیم مالک، روزنامه‌نگار و تحلیلگر پاکستانی موفقیت این ائتلاف را فقط در گرو کمک و حمایت ارتش دانست؛ موضوعی که اکنون صحت آن کاملا آشکار شده است.

عمران‌ خان و حزبش در انتخابات ۲۰۱۸ از حمایت کامل ارتش برخوردار بودند چراکه ارتش به آنها به چشم نیروی حامی جدید در تقابل با دو حزب سنتی می‌نگریست. البته در همان هنگام هم پیش‌بینی می‌شد شعارهای عمران‌ خان در مورد تغییرات داخلی و بالاخص در سیاست خارجی ممکن است باعث تنش وی با نظامیانی شود که در سال‌های اخیر خود را در این حوزه‌ها صاحب‌اختیار دیده‌اند.

برای اثبات درستی این پیش‌بینی‌ها زمان زیادی لازم نبود؛ چنان‌که حوزه‌هایی مانند سیاست‌خارجی زمینه‌ساز شکاف‌های عمده‌ای میان ارتش و عمران‌خان شدند.

با توجه به عمق اختلاف‌نظرها و برخی اقدامات عمران‌خان در راستای تضعیف موقعیت ارتش، باور این موضوع که منافع ارتش و عمران‌خان و حزبش دوباره در امتداد یکدیگر قرار گیرند بسیار دشوار است. بنابراین حداقل تا زمانی که نظامیان سطح نفوذ فعلی خود را در ساختار سیاسی پاکستان دارند، بازگشت عمران‌خان به قدرت هم دور از ذهن به نظر می‌رسد.

ظرفیت اثرگذاری حامیان خارجی

تردیدی نیست که در تحولات اخیر پاکستان نقش و نفوذ عوامل خارجی بسیار پررنگ بوده است. در این راستا مخالفان عمران‌‌خان از حمایت پنهان و آشکار آمریکا و متحدانش سود جسته‌اند و احتمالا از همراهی و پشتیبانی ضمنی کشورهای عربی چون عربستان و امارات نیز برخوردار هستند.

ظرفیت‌های اثرگذاری این کشورها بر تحولات پاکستان هم روشن است چنان‌که می‌توانند در قالب اعطای وام‌ها یا کمک‌های مالی در بهبود اوضاع اقتصادی و جلب آرای مردم به سوی احزاب رقیب عمران‌خان اثرگذاری داشته باشند اما در مورد عمران‌ خان شرایط کاملا فرق می‌کند. روس‌ها با توجه به درگیر شدن در قضایای اوکراین، درحال‌حاضر توان و ظرفیت اثرگذاری بر تحولات پاکستان را ندارند و در سوی دیگر چینی‌ها هم به‌رغم برخورداری از ابزارهای نفوذ موثر، تمایلی به مداخله مستقیم در این حیطه ندارند.

علاوه‌براین آنها با رقبای عمران‌خان نیز مشکل عمده‌ای ندارند؛ چنان‌که پروژه‌های کلان اقتصادی چین در پاکستان با اتفاق‌نظر همه احزاب راه‌اندازی شده و شخص شهباز شریف رابطه بسیار نزدیکی با چینی‌ها برقرار کرده است.

بدین ترتیب کاملا روشن است که در صحنه معادلات خارجی کفه ترازو کاملا به سمت ائتلاف مخالفان سنگینی می‌کند و عمران‌خان از شانس کمی برای کسب حمایت‌های خارجی برخوردار است.

میراحمد مشرف - بین الملل / روزنامه جام جم