گفت‌وگوی عاشقانه با خدا

یکی از مهم‌ترین مضامین دعایی شیعه، دعای ابوحمزه ثمالی است. این دعا چندین مفهموم بسیار مهم و ارزشمند را برای ما معرفی می‌کند. از منظر من مهم‌ترین مضمونی که در این دعا وجود دارد، مضمون عشق و در معنای دقیق‌تر، عشق به خداوند متعال است. به‌گونه‌ای که در این دعا یگانه راه نجات و رستگاری از نافرمانی و گناه؛ عشق به خدا معرفی می‌شود. ابتدا و در برخی از مضامین، امام سجاد؟ ع؟ عشق به خدا را این‌گونه توصیف می‌کند: «خداوندا اگر عیب‌های مرا آشکار کردی، اگر راه ورود به بهشت را بر من ببندی، اگر میان من و نیکانت فاصله بیندازی؛ عشقت را از دلم خارج نخواهم کرد و این بدان معناست که من با ناملایمات و مواجه شدن با رنج‌ها عشقت را از دلم خارج کنم.» امام؟ ع؟ عشق به خداوند را این‌گونه توصیف می‌کند. در جایی دیگر امام به خداوند می‌فرماید: «اگر مرا وارد جهنم کنی؛ من به اهل دوزخ خواهم گفت که تو را دوست دارم.» یعنی آنقدر عشق به خداوند در وجود امام سجاد (ع) قوی است که هیچ‌چیز باعث نمی‌شود این عشق از بین برود؛ نه عقوبت‌های اخروی و نه رنج‌های این جهانی. این توصیفی است که امام سجاد (ع) برای عشق خودش به خدا می‌آورد. در جا‌هایی دیگر این مؤلفه‌ها را تکمیل می‌کند و می‌فرماید: «عشقی که نسبت به خدا وجود دارد، نتیجه آن امید به خدا، بخشش، دستگیری و ستاری عیوب است.» امام سجاد در جایی از این دعا می‌گوید: «خدایا من وقتی گناه می‌کنم، اگر کسی از دور گناه کردن مرا ببیند، ترک گناه می‌کنم، اما در پیش چشمان تو گناه می‌کنم. این بدان معنا نیست که تو را دست‌کم گرفته باشم، بلکه به این معناست به بخششت امید دارم.» یعنی آن عشق که امام سجاد؟ ع؟ آن‌گونه زیبا توصیفش می‌کند؛ نتیجه آن، امید داشتن به چشم‌پوشی خداوند و گفتگو با خداوند است، چراکه کل این دعا گفتگو با خداوند است. ادعیه، رابطه انسان با خداوند را از من- او به رابطه من - تو تبدیل می‌کند. در فقه و کلام رابطه انسان و خداوند؛ رابطه من - اوست. در فقه ما درباره کسی صحبت می‌کنیم که به ما دستور می‌دهد و در کلام نیز درباره اوصاف واجب‌الوجود سخن می‌گوییم، اما در دعا این رابطه به رابطه من - تو تبدیل می‌شود، این همان چیزی است که خداوند از ما می‌خواهد و در قرآن نیز ذکر شده است. خدواند طالب همین رابطه است و در نتیجه این ادعیه به وجود می‌‎آیند، امام سجاد به اندک‌بهانه‌ای با خدا به گفتگو می‌پردازد و این متون فاخر را پدید می‌آورد. همچنین مهم‌ترین مضمون دیگری که امام؟ ع؟ به آن اشاره می‌کند؛ عشق به خدا را مقدمه و لازمه برای بیداری می‌داند. ما آدم‌ها تا زمانی که بیدار نشویم، گرفتار شیطانیم و گناه می‌کنیم، ولو این‌که از لحاظ علمی نیز بدانیم تنها خالق، خداوند است و باید از او اطاعت کنیم، اما نافرمانی، نتیجه غفلت است و امام سجاد نیز به این اشاره می‌کند که عشق، آدمی را از غفلت بیدار می‌کند. عشق به خداوند، مهم‌ترین مضمونی است که امام سجاد در دعای ابوحمزه از آن سخن می‌گوید و عشق را به‌گونه‌ای توصیف می‌کند که هیچ چیز نمی‌تواند عشق به خداوند را از ایشان سلب کند، البته این عشق نیز نتایجی مانند امیدواری به رحمت الهی و گفتگو با خداوند دارد.

 

مهراب صادق‌نیا استادیار دانشگاه ادیان و مذاهب قم / روزنامه جام جم