سهم ناچیز ایران از سبد گردشگری جهان

شیوع کرونا تاثیرات اجتماعی و اقتصادی گسترده‌ای در جهان داشت و خسارت‌های قابل توجهی را متحمل همه کشورها کرد.

طبق آمار دفتر کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل در سال2020 ورود مسافران خارجی در مقایسه با دوره پیش از همه‌گیری کرونا در سال۲۰۱۹ به‌طور میانگین حدود ۷۳درصدکاهش داشته و فقط در تایلند بیش از ۵۵۰هزار نفر که در صنعت گردشگری این کشور مشغول به فعالیت بوده‌اند، شغل خود را از دست داده‌اند.

از سوی دیگر بسیاری از مردم جهان که از سطح درآمدی بالایی برخوردار نیستند و پیش از این امکان سفر برایشان وجود داشت، این امکان را از دست دادند.

انتخاب شعار گردشگری برای رشد فراگیر، بنا بر همین موارد انتخاب شد تا همگان به فراگیری امر تفریح و سفر کمک کنند و دست همه اقشار به موهبت سفر برسد.

در کشور ما هم این روزها برنامه‌های متعددی برای گرامیداشت روز و هفته جهانی گردشگری از سوی معاونت گردشگری تدوین شده و قرار است اجرا شود. پنج استان اردبیل، کردستان، کرمانشاه، کرمان و فارس هم برگزار کننده این مراسم خواهند بود.

اجرای چند برنامه در سالروز جهانی گردشگری در کشورمان طی سال‌های اخیر همواره در دستور کار مسؤولان بوده اما آنچه ما در گزارش زیر به آن پرداخته ایم این است که شرایط صنعت گردشگری در کشورمان و میزان همسویی با شعارهای سازمان جهانی گردشگری چگونه است.

سال1970 و پس از جنگ جهانی دوم که کم‌کم نهادهای بین‌المللی شکل گرفت، پایه‌های سازمان جهانی گردشگری هم بنا نهاده شد تا این‌که در سال 1980، این سازمان همزمان با پایان فصل رونق گردشگری در نیمکره شمالی و آغاز فصل تعطیلات و سفر در نیمکره‌جنوبی، روز 27سپتامبر را به‌عنوان روز جهانی گردشگری انتخاب کرد و این موضوع نقطه‌ عطفی در این صنعت شد.

تعیین روز جهانی گردشگری به منظور ادای احترام به این صنعت، تشویق مردم به سفر و تکریم از کسانی است که در بخش گردشگری فعالیت می‌کنند و به همه ما امکان می‌دهند رویای خود را واقعیت ببخشیم. به همین مناسبت هر سال یک موضوع متفاوت برای جهانگردی در نظر گرفته می‌شود. شعار روز جهانی گردشگری2021 نیز با عنوان«گردشگری برای رشد فراگیر» انتخاب شده است.

سهم ایران از یک روز نمادین جهانی

روزهای کرونا زده است؛ سفر و گردشگری در سراسر جهان به شکل غیرقابل باوری از رونق افتاده و در برخی موارد ورشکسته شده است.

کمتر کشوری است که از تاثیرات مخرب ویروس کووید 19، جان سالم به در برده باشد و تاثیرات منفی این پدیده شوم را بر فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی مردمش درک نکرده باشد.

این مساله در تمام دنیا از کشورهای توسعه یافته گرفته تا کشورهای در حال توسعه نمود داشته است اما بیشترین میزان آسیب به گروه‌های در حاشیه و آسیب پذیر به‌خصوص زنان، جوانان و معلولان وارد شده است. به همین جهت از دیدگاه سازمان جهانی گردشگری، بازیابی گردشگری می‌تواند به شروع بهبود و رشد گردشگری کمک کند.

تحلیل آرش نورآقایی، پژوهشگر میراث فرهنگی و گردشگری در زمینه انتخاب شعارهای هر ساله سازمان‌جهانی جهانگردی این‌گونه است که «تشکیل برخی نهادها بعد از جنگ‌جهانی دوم، این اتفاق را رقم زد تا هر نهادی برای خود یک روز نمادین داشته‌باشد؛ مثل روز نمادین کارگر، پزشک، زن، پرستار و.... درون مایه این روزهای نمادین، گفت‌وگو و تمرکز بر مسائل روز جهانی است. بر این اساس، یک روز هم به عنوان روز نمادین گردشگری انتخاب شد تا هر سال یک تم(موضوع) برای آن مشخص شود که با تمی که سازمان ملل به عنوان اهداف کلی خودش و سازمان‌های ذی‌ربطش تعریف می‌کند، نزدیک باشد.»

نورآقایی می‌افزاید: «سال‌های زیادی است که در روز بیست و هفتم سپتامبر نماینده‌های کشورهای مختلف در یک کنگره به مناسبت این روز جمع می‌‌شوند و برای ترویج هدف‌‌های صنعت گردشگری در دنیا تبادل نظر می‌‌کنند. صلح، گفتمان، میراث جهانی، آب، محیط‌زیست، انرژی، گردشگری و دیگر دغدغه‌های روز جهان، از مهم‌ترین موضوعات مورد بحث در این گردهمایی است. چنان‌که ذکر شد، هر سال یک شعار برای برگزاری این رویداد انتخاب می‌‌شود تا در آن زمینه گفت‌وگو شود و در واقع موضوعی است برای تمرکز کردن بر آن اما این انتخاب شعار، هرگز مدعی نبوده و نمی‌تواند همه مشکلات آن حوزه در دنیا را حل کند.»

این پیشکسوت اما گله‌مند است که ایران به عنوان یکی از اعضای سازمان جهانی گردشگری در زمینه تمرکز بر شعارهای این سازمان خیلی موفق نیست و در چند سال گذشته توجه چندانی به شعارهای سازمان جهانی گردشگری نداشته و تنها به صورت ناپیوسته و جسته گریخته مراسمی برگزار می‌شده است.

نبود اتاق فکر پویا و منسجم

ترویج و توسعه گردشگری اصولی برای نورآقایی بسیار مهم است. گاهی از این بابت غصه می‌خورد چرا با صنعت گردشگری به صورت علمی برخورد نمی‌شود و به این موضوع اشاره می‌کند چرا حتی وقتی فعالیت‌های درخور و شایسته‌ای صورت می‌گیرد، به صورت یک تجربه‌ موفق یا حتی ناموفق، مکتوب و مستند نمی‌شود تا در آینده از آن بهره ببریم یا از تکرار اشتباه‌های گذشته جلوگیری کنیم.

این مدرس حوزه گردشگری، نبود اتاق فکر پویا و منسجم برای بررسی گذشته، حال و آینده گردشگری در کشور را فقط نشان از بی‌توجهی در این زمینه می‌داند: «همیشه در همایش‌ها و سمینارها در بحث گردشگری تاکید من بر این بوده است که برای توسعه و گذر از این بی‌توجهی‌ها، هم به دانشگاه و افراد آکادمیک احتیاج داریم، هم به ذی‌نفعان گردشگری در بخش خصوصی و همچنین به توجه، تمرکز و کارآمدی بخش دولتی نیاز است.هرچند در این میان نباید از تاثیر رسانه‌ها و مطبوعات و عوامل و پیوند دهنده‌های دیگر غافل شد.»

نورآقایی با بیان این‌که وجود مغز متفکر و ارائه راهکارها به دولت در این میان نادیده گرفته شده است، می‌گوید: «در حال حاضر دانشگاه و محافل آکادمیک، به عنوان مغز متفکر و تاثیر آن بر ذی‌نفعان و دولت ضعیف عمل می‌کند. با توجه به این‌که گردشگری، یک فعالیت فرابخشی است، اما عملکرد وزارتخانه واقعا فرابخشی نبوده و همیشه افراد معدود و شناخته شده‌ای در جلسات حضور پیدا می‌کردند که در اکثر مواقع و نه همیشه، دیدگاه‌های سنتی و صحبت‌های تکراری دارند.»

تمرکز با سخت‌افزار و نرم‌افزار گردشگری

به اعتقاد این فعال حوزه گردشگری، برای رسیدن به اهداف و شعارهای سازمان جهانی گردشگری لازم است که هم در زمینه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری گردشگری متمرکز بشویم و هم مغزافزار گردشگری را فعال کنیم.

نورآقایی که خود یک فعال رسانه‌ای و گردشگری است و مجله گیلگمش با موضوعات گردشگری و میراث را منتشر می‌کند؛ متذکر می‌شود که معاونت گردشگری باید به صورت فرابخشی عمل کند: «طی سال‌های ارتباط و فعالیت با معاونت گردشگری، ارتباط خوبی از سوی این معاونت، با دیگر گروه‌های احتمالی اثرگذار در گردشگری از جمله، طراحان صنعتی، هنرمندان در زمینه‌های مختلف، صاحبان ابزارها و افکار نوین و خلاق و همچنین اهالی رسانه ندیدیم. آنها تاثیر رسانه را فقط در اندازه پوشش اخبار می‌دانند و هرگز از اهالی رسانه به عنوان تحلیلگر و رصدکننده موضوعات استفاده نمی‌کنند. در حقیقت یکی از مشکلات اینجاست که می‌گوییم گردشگری فرابخشی است اما در عمل نگاه فرابخشی به آن نمی‌شود.»

پیش از کرونا هم شرایط خوبی نداشتیم

تقریبا تمام فعالان گردشگری، در یک‌سال‌ونیم گذشته، معتقد هستند که گردشگری ایران با بحران دست‌وپنجه نرم می‌کند؛ بحرانی که تحت‌تاثیر ویروس کرونا، گردشگری را طوری زمینگیر کرده که رمقی برای این صنعت باقی نگذاشته است اما در این میان سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا به‌واقع ویروس کرونا موجب فلاکت گردشگری کشورمان شده است یا تصمیم‌های اشتباه متولیان دولتی؟

به باور نایب‌رئیس فراکسیون گردشگری مجلس، فارغ از مشکلات گردشگری در 20 ماه گذشته به‌دلیل ویروس کرونا، صنعت گردشگری، طی سال‌های گذشته در اسناد بالادستی رد پای خیلی خوبی نداشته است. به عبارتی برنامه‌ها و راهبردهایمان در صنعت گردشگری خیلی مورد توجه مسؤولان نبوده است.

آن‌گونه که دکتر محمدعلی محسنی‌بندپی به جام‌جم می‌گوید: اقتصاد متکی به نفت، بزرگ‌ترین دشمن ملت ایران بوده و شاید با وجود دشمنی‌هایی که دولت‌های آمریکا به‌خصوص دولت ترامپ بر ایران روا داشته، بزرگ‌ترین خدمت ایشان به ما، تحریم همه‌جانبه نفتی ایران بوده است. این موضوع موجب شد که ما احساس کنیم چاه‌های نفت ما خشکیده؛ بنابراین باید از باقی ظرفیت‌ها، فرصت‌ها و استعدادهای سرزمین‌مان استفاده کنیم.

او درخصوص مقایسه صنعت گردشگری کشورمان با کشورهای منطقه می‌گوید: کره‌جنوبی و کره‌شمالی هر دو از یک اقلیم، فرهنگ، تمدن، ملیت، زبان و ... بهره‌مند هستند، ولی تفاوت فاحشی بین زندگی دو کره وجود دارد. زندگی در کره‌شمالی وحشتناک و در کره‌جنوبی مدرن و جذاب است. همچنین ما و ترکیه به لحاظ اقلیم در یک سطح هستیم و هر دو فرهنگی غنی داریم، ولی یکی از بخش‌های مهم درآمدزایی اقتصادی دولت ترکیه، صنعت گردشگری است که در یکی دو دهه اخیر سرمایه‌گذاری خیلی خوبی کرده و اکنون به این مرحله رسیده که به گردشگری به‌عنوان یک صنعت درآمدزایی نگاه می‌کند.

تلاش برای رفع نقص‌های قانونی

نماینده مردم چالوس، نوشهر و کلاردشت معتقد است قانون محکم و خوبی در اسناد بالادستی، در قانون اساسی و قوانین توسعه اقتصادی شش‌گانه نداشته‌ایم و بالطبع این نقص بر اجرای قانون تاثیرگذار است. او می‌افزاید که بال قانونگذاری در صنعت گردشگری، بال ضعیفی است به همین جهت بال وزارت هم نمی‌تواند خیلی فعال عمل کند.

بندپی با بیان این‌که باید بسترهای قانونی برای توسعه صنعت گردشگری فراهم شود، می‌افزاید: مرکز پژوهش‌ها و معاونت قوانین ملزم شده است تا گزارش مفصلی از قوانین مختلف برنامه‌های توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی شش‌گانه و اسناد بالادستی به فراکسیون گردشگری ارائه دهد تا طی جلساتی با کارشناسان این حوزه، خلل قوانین را بررسی و مطرح و در نهایت الزامی قانونی برای دستگاه‌های اجرایی فراهم کنیم. او خوشبین است که با برداشته‌شدن محدودیت‌های کرونایی، به‌زودی شاهد تحولات خوبی از سوی فراکسیون گردشگری مجلس شورای اسلامی باشیم. نایب‌رئیس فراکسیون گردشگری معتقد است مسؤولان باید به این باور برسند که صنعت گردشگری علاوه‌بر امتیازات اقتصادی، در زمینه اجتماعی و فرهنگی نیز پدیده مهمی است که می‌تواند فرهنگ، سنت و زیبایی‌های کشورمان را به رخ جهانیان بکشاند. درصورتی‌که با فروش سنگ‌های معدنی یا فروش نفت چنین امکانی وجود ندارد. بندپی در پاسخ به برنامه‌های وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و حمایت مجلس از ایشان می‌گوید: ما نه‌تنها در این بخش، بلکه در بخش‌های دیگر هم مصمم هستیم که وزرا را بعد از گرفتن رای اعتماد از مجلس رها نکنیم، بلکه رصد کنیم تا بتوانیم در کنار قوه مجریه، به ضعف‌های قانونی گردشگری و میراث فرهنگی و توسعه صنایع دستی رسیدگی کنیم.

سیاست‌های هفته گردشگری امسال

طی روزهای اخیر و جابه‌جایی ولی تیموری در معاونت گردشگری، و جایگزین‌شدن علی‌اصغر شالبافیان در سمت معاون گردشگری، مراسم هفته گردشگری با در نظر گرفتن پاندمی کرونا و ایام اربعین و ۲۸ صفر با میزبانی پنج استان اردبیل، کردستان، کرمانشاه، کرمان و فارس برگزار می‌شود.

ولی تیموری با بیان این‌که برنامه‌های امسال با درنظرگرفتن شرایط کرونا و ایام مذهبی انجام می‌شود، بیان کرد: در کنار معرفی ظرفیت‌های گردشگری هر استان، برنامه‌های آئینی و مذهبی مثل مداحی و تعزیه در نظر گرفته شده است. همچنین در راستای تنوع‌بخشی گردشگری بسته‌های گردشگری زیارتی معرفی می‌شود و علاقه‌مندان می‌توانند از این ظرفیت بهره ببرند.

شهلا منصوریه - ایران / روزنامه جام جم