حال پایتخت صفویان نسبتا خوب است

پرنده کوچکی که فقط یک‌درصد از مساحت ایران را به خود اختصاص‌داده اما در همین گستره جمع‌وجور، دنیایی از ثروت‌های طبیعی، تاریخی، فرهنگی و صنعتی را گردآورده و توانسته در برخی حوزه‌ها با قدرترین استان‌های کشور برابری کرده یا حتی در برخی موارد در مقابل‌شان گردن افرازی کند.

صحبت از استان قزوین است؛ دومین پایتخت صفویان، سرزمینی که با درایت و هنر و معماری کم‌نظیر این دوره به یکی از مدرن‌ترین و زیباترین مناطق کشور تبدیل شد و با جاذبه‌های بکر و طبیعی خدادادی‌اش هم یکی از خوش آب‌وهواترین و چشم‌نوازترین بخش‌های ایران به‌شمار می‌رود.

این استان که از نظر مساحت بیست‌وششمین استان از سی‌ویک استان کشور است و از نظر جمعیت جزو متوسط‌هاست باوجود شهر و شهرک‌های صنعتی متعدد توانسته 8درصد اقتصاد و تولیدات داخلی را به خود اختصاص دهد اما این استان بهشت ثروت‌های تاریخی و طبیعی است؛ بهشتی سحرانگیز اما گمنام و ناآشنا برای بسیاری از مردم ایران و جهان. امروز و در این صفحات، نگاهی اجمالی به این ثروت‌ها و نقاط‌ضعف و قوت آن انداخته‌ایم.

شرایط اشتغال قزوینی‌ ها بد نیست

بررسی نرخ بیکاری افراد 15 ساله و بیشتر در بهار ۱۴۰۰ نشان می‌دهد که ٨/٨ درصد از جمعیت فعال کشور بیکار بوده‌اند. این نرخ یک میانگین کشوری است. در برخی استان‌ها این عدد کمتر و در برخی استان‌ها بالاتر است و حتی تا نرخ 15 و 16 هم می‌رسد. شرایط قزوین اما آن‌قدرها هم بد نیست، یعنی حدودا نزدیک به همین میانگین کشوری است؛ چیزی حول و حوش عدد 10 که نشان‌دهنده شرایطی مشابه استان‌هایی است که وضعیت بغرنجی درخصوص بیکاری ندارند و خوب یا بد، دست‌کم در شرایط برابری هستند.

آن‌طور که مسؤولان قزوین می‌گویند در هشت سال گذشته گام‌هایی برای اشتغال‌زایی و حمایت از بنگاه‌های اقتصادی در استان برداشته شد و حتی بیلان کاری ادارات نشان‌دهنده ایجاد فرصت‌های خوبی درخصوص اشتغال‌زایی و مثبت بودن برنامه‌های اجرایی است، به‌طور مثال طبق آمار ارائه شده از سوی اداره‌کل کار استان قزوین، تعهد اشتغال استان در سال‌های ۹۲ تا ۹۹ در هر سال حدود ۲۰ هزار فرصت شغلی بوده است که با همکاری دستگاه‌های اجرایی، هرساله رقمی بیشتر از تعهد ابلاغی استان محقق شده‌است. البته ظرفیت‌های متعدد و متنوعی که استان قزوین دارد امکان ایجاد فرصت‌های شغلی بسیار را فراهم می‌کند اما خب این را هم می‌دانیم که مشاهده شرایط زندگی و معیشتی مردم از یک‌سو و شرایط سخت اقتصادی و تحریم‌ها درعمل امکان محقق شدن همه این برنامه‌ها را نمی‌دهد.

با این همه رضا گروسی، مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان قزوین در این باره به ما می‌گوید: در هشت سال دولت قبل، ۳۴۲ بنگاه اقتصادی با ۶۱ هزار و ۷۰۲ نفر اشتغال مورد حمایت قرار گرفتند و برای حل مشکلات آنها اقدام شد و حمایت‌های صورت گرفته شامل تقسیط و استمهال بدهی، مساعدت از سوی دستگاه‌های خدمات‌رسان و پرداخت معوقات کارگری و در نهایت خروج تعدادی از آنها از فهرست بنگاه‌های مشکل‌دار بود.

معاون اشتغال اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان قزوین هم به پرداخت تسهیلات اشتغال روستایی که از سال ۱۳۹۶ آغاز شد، اشاره کرده و می‌گوید: از آنجا که تمام اطلاعات مربوط به درخواست و پرداخت تسهیلات در سامانه کارا ثبت می‌شود، این اطلاعات به صورت تجمیعی از سال ۱۳۹۶ تا پایان سال ۱۳۹۸ به مبلغ ۲۰۸ میلیارد و ۴۹۴ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان جهت ایجاد اشتغال 3590 نفر برای 1۵۴۳ طرح ثبت شده است. در سال ۹۹ نیز ۳۲۲ طرح مبلغ ۵۱ میلیارد و ۷۵۸ میلیون تومان را برای اشتغال ۶۰۲ نفر دریافت کرده‌اند.

انتظاری با اشاره به طرح ساماندهی و حمایت از کسب و کارهای خانگی هم می‌افزاید: این طرح از ابتدای سال ۱۳۹۰ اجرا شد و از سال ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۹ جمعا ۶۹ میلیارد و ۲۰۰میلیون تومان اعتبار از محل مشاغل خانگی ابلاغ گردید که در مجموع مبلغ ۳۴میلیارد و ۹۱۵ میلیون تومان تسهیلات پرداخت شده است.

وی با اشاره به این‌که در اوج شیوع کرونا هم تسهیلاتی حدود ۱۹۷ میلیارد و ۴۰۰میلیون تومان به ۱۶ هزار و ۶۰ واحد اشتغال فردی و گروهی آسیب‌دیده پرداخت شد، تصریح می‌کند: در این میان طرح مشوق بیمه کارفرمایی نیز از ابتدای آذرماه سال جاری و به منظور حمایت از کارآفرمایان اجرا شد که از اول آذر ۹۹ تا ۱۵ اسفندماه سال جاری تعداد ۱۰۱ نفر توانستند از مزایای این طرح استفاده کنند.

محمد علیخانی، رئیس اداره بازرسی اداره‌کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان قزوین هم از پیشرفت در شرایط ایمنی کار کارگران طی سال‌های گذشته می‌گوید و یادآور می‌شود که بالا رفتن سطح کمی و کیفی بازرسی‌ها و افزایش 28 درصدی کمیته‌های بازرسی از کارگاه‌ها طی هشت سال گذشته، علاوه بر ارتقای سطح ایمنی کارگاه‌ها، کاهش ۵۵‌درصدی حوادث ناشی از کار را در پی داشته که این خود به کاهش هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم وارده بر واحدها و در نهایت اقتصاد کشور منجر می‌شود.

اجرای طرح‌های آبرسانی قزوین سرعت گرفته

در استان قزوین هم مثل سایر استان‌های کشور طرح‌های آبی متعددی اجرا شده یا در دست اجراست، گرچه برخی طرح‌های مهم استان به‌دلایل مختلفی از پیشرفت مناسبی برخوردار نبوده است. درحال حاضر آبگیری سد نهب پس از ۱۰ سال انتظار و همچنین تاخیر در تحقق، مهم‌ترین مطالبه استان یعنی انتقال آب از سد طالقان برای مصارف شرب استان و تاخیر در آبگیری سد بالاخانلو نشان‌دهنده راه پر پیچ و خم شرکت آب منطقه‌ای قزوین بوده که در سال‌های اخیر با تخصیص اعتبارات و نگاه حمایتی دولت، سرعت بیشتری به خود گرفته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان قزوین در این باره به ما می‌گوید: برخی مطالعات طرح‌های در حال اجرای شرکت آب منطقه‌ای قزوین، بیش از ۴۰ سال قدمت دارد و مربوط به دهه 50 است که متاسفانه به‌دلیل کمبود اعتبارات مالی، بخشی از پروژه‌ها تاکنون به ثمر نرسیده است.

یدا... ملکی می‌افزاید: مطالعات بیش از هفت سد جهت آبگیری و همچنین تامین آب شرب از دهه ۸۰ در قزوین آغاز و در دهه ۹۰ وارد فاز اجرایی شد. البته از هفت سد مورد مطالعه، تنها دو سد وارد فاز اجرا شده‌است. این سدها نهب و بالاخانلو هستند که با توجه به نیاز آبی منطقه در اولویت اجرا قرار گرفته‌اند.

وی یادآور می‌شود که از دیگر اهداف سد نهب، بهبود آبیاری بیش از ۳۶ هزار هکتار از اراضی پایین دست و تغذیه مصنوعی دشت قزوین است که با تخصیص اعتبارات از منابع طرح‌های ملی در دولت دوازدهم شاهد آبگیری آن بودیم ضمنا مراحل تکمیل این سد در دست اقدام است و پس از احداث کامل کانال‌های آبیاری و سایر تاسیسات وابسته این سد به بهره‌برداری کامل خواهد رسید.

مدیر‌عامل شرکت آب منطقه‌ای قزوین به پیشرفت حدود ۷۰‌درصدی سد بالاخانلو هم اشاره کرده و می‌گوید: پیشرفت چشمگیر سد بالاخانلو در چند سال اخیر، باعث امید‌افزایی جمعیت ساکن در پنج شهر و ۳۰ روستای جنوب استان شده‌است و در صورت تامین اعتبارات مورد نیاز آبگیری آن تا پایان سال صورت می‌گیرد. در صورت آبگیری این سد، در کنار تامین آب شرب، آبیاری 4200هکتار از اراضی کشاورزی پایین دست تضمین خواهد شد.

به گفته ملکی، از دیگر اهداف آبگیری سد بالاخانلو، تامین یک میلیون و ۴۰۰ هزار مترمکعب، مصرف زیست‌محیطی و سه میلیون متر‌مکعب تغذیه مصنوعی است.

مدیر‌عامل شرکت آب منطقه‌ای یکی از دلایل کندی اجرای این پروژه‌ها را کسری اعتبار شرکت آب منطقه‌ای در سال‌های پیش از ۹۸ و بدهی سنگین این شرکت به پیمانکاران عنوان و تصریح می‌کند اما از سال ۹۸ به بعد با پیگیری‌های به‌عمل آمده و قرار گرفتن آنها در ردیف پروژه‌های قابل افتتاح روند اجرای آنها تسریع یافت، طوری که امروز شاهد آبگیری سد نهب و پیشرفت فیزیکی حدود ۷۰‌درصدی سد بالاخانلو باشیم.

آنچه خوبان همه دارند تو یکجا داری

اگر یک سرزمین 10هزار سال قدمت داشته باشد و کاسپی‌ها، مادها، اشکانیان،هخامنشیان و ساسانیان پیش از اسلام در آن حکمرانی کرده باشند و پس از اسلام هم پایتخت درازمدت دولت اسماعیلیه و صفویه زیباپسند باشد، طبیعی است که در جای‌جای آن آثار تاریخی و باستانی کوچک و بزرگ و زیبا و منحصربه‌فرد خودنمایی کند.

این حکایت قزوین و میراث تاریخی و فرهنگی آن است که 11درصد آثار تاریخی ـــ ملی ثبت‌شده کشور را از آن خودکرده و از این نظر رتبه نخست را به خود اختصاص داده است.

بازار و کاروانسرای سعدالسلطنه، کاخ چهلستون، مسجد جامع قزوین، قلعه الموت، حمام قجر، امامزاده شاهزاده حسین، مسجدالنبی، سردر عالی‌قاپو، دروازه درب کوشک، کلیسای کانتور، برج‌های خرقان، عمارت باغ سپهدار، عمارت شهرداری قزوین و آب‌انبار سردار بزرگ و کوچک بخشی از جاذبه‌های تاریخی و ارزشمند این استان و به‌ویژه شهر قزوین است؛ استانی که هم ردپای تاریخ پیش و پس از اسلام را می‌توان در آن مشاهده کرد و هم اولین گام‌های توسعه شهری در عصر حاضر به نام آن ثبت‌ شده است.

گواه این ادعا، خیابان سپه قزوین است که نخستین خیابان طراحی‌شده ایران است و در دوره صفوی و پایتختی این شهر احداث شد و بعدها به‌عنوان اولین خیابان مدرن ایران به ثبت ملی رسید و امروز از جاهای دیدنی استان به شمار می‌رود. اینها‌ که گفتیم فقط جاذبه‌های تاریخی،فرهنگی قزوین بود و اگر جاذبه‌های طبیعی (دریاچه ، رودخانه، کوهستان ، چشمه و جنگل) را هم به آن اضافه کنیم، تصورش را بکنید با چه جهان زیبایی در این خطه کوچک مواجه می‌شوی؛ جهانی که می‌تواند جمعیت بی‌شماری گردشگر داخلی و خارجی را به‌سوی خود بکشاند، درحالی‌که نه تاکنون به‌طور کامل و جامع معرفی‌شده و نه زیرساخت‌ها اجازه ورود این حجم از گردشگر را به آن داده است.

البته طی چند سال اخیر گام‌هایی درجهت احداث و توسعه زیرساخت‌های خدماتی رفاهی و جذب سرمایه‌گذاران در این استان برداشته‌شده که ظاهرا توفیق چندانی نداشته است.

علیرضاخزائلی،مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قزوین دراین‌باره می‌گوید:در سال‌های گذشته یکی از خلأهای حوزه گردشگری استان و موانع جذب گردشگر، کمبود اماکن اقامتی بود که با سیاست‌گذاری‌های انجام‌شده شاهد رشد قابل‌توجه ساخت هتل، هتل‌آپارتمان و اقامتگاه‌های بومگردی درچند سال گذشته بوده‌ایم، طوری که تعداد تخت‌های اقامتی استان از 900 تخت در سال ۹۲ به 2050 مورد در سال ۹۹ افزایش یافت.

هتل‌های استان هم در همین بازه از هفت مورد به 15هتل افزایش یافت.هتل‌آپارتمان‌ها هم از صفر به دو مورد و اقامتگاه‌های بومگردی هم از یک مورد به 13مورد افزایش یافت. ایجاد 15مجتمع خدمات رفاهی و راه‌اندازی دو آموزشگاه گردشگری از دیگر اقداماتی بوده که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم صورت گرفته است.

احسان نورانی، معاون میراث فرهنگی نیز به افزایش 300درصدی کاوش‌ها، افزایش قابل‌توجه ثبت آثار ملی و مرمت بناها در استان اشاره‌کرده و می‌گوید: در دولت یازدهم و دوازدهم رخدادهای امیدوارکننده‌ای در حوزه صنایع‌دستی قزوین رقم خورد که ازجمله آنها باید به رشد قابل‌توجه هنرمندان دارای نشان ملی اشاره کرد.

آماری که سید میثم حصاری، معاون صنایع هم به آنها اشاره‌کرده و می‌گوید: تا پیش از سال ۹۲ فقط ۲۲مورد از صنایع‌دستی استان قزوین دارای نشان ملی کیفیت بودند که این رقم در سال ۹۹ به بیش از ۶۰ مورد افزایش یافت.

بلاهایی که بر سر این طبیعت بی‌نظیر آوار می‌کنیم

استان قزوین باوجود وسعت کمی که دارد اما طبیعت و محیط‌زیست غنی و متنوعی دارد که بی‌ربط به قرار گرفتن در دامنه‌های جنوبی و سرسبز رشته کوه البرز نیست. دریاچه‌هایی مثل اوان و شاه سفیدکوه، کوه‌ها و قله‌های بسیار مانند شاه البرز و خشچال، غارهایی همچون غار قلعه کرد، غار سفیدآب، غار یخی انگول، رودخانه‌هایی چون شاهرود، ابهررود و حاجی عرب و خررود و درنهایت چشمه‌های آب معدنی مانند چشمه و گل و باراجین و چشمه‌های آبگرم مانند یله گنبد، خرقان و ارشیا که تنها بخشی از طبیعت زیبا و سرسبز کاسپین را تشکیل می‌دهند. بیست‌وششمین استان کشور از نظر مساحت، سه منطقه حفاظت‌شده تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست هم دارد که شامل باشگل، الموت و طارم سفلی می‌شود و روی هم رفته حدود 8‌درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده است. چهار منطقه شکارممنوع شامل الموت شرقی و غربی، آوج ــ آبگرم و ا...آباد با مساحت تقریبی حدود 20درصد هم از دیگر ظرفیت‌های طبیعی این استان و تحت نظارت محیط‌زیست است. مناطق حفاظت‌شده و شکار ممنوع قزوین زیستگاه‌های مناسبی برای قوچ، میش ارمنی، آهو، بز کوهی، پلنگ، خرس، سیاهگوش، گرگ، گراز، کبک دری، هوبره و انواع پرندگان مهاجر هستند. این طبیعت سرسبز و غنی و زیستگاه پرندگان و چرندگان اما مثل طبیعت سایر مناطق کشور دستخوش تغییر و تحولات و دست‌درازی‌ها و تخریب‌هایی شده و توسعه انسانی در قالب جاده‌سازی، دامداری، کشاورزی، توسعه بدون نظارت صنایع و سایر تغییرکاربری‌ها ضربه‌های زیادی به پیکره آن وارد کرده است.

ورود پساب صنعتی به منابع آبی و خاکی

گذشته از حریق‌های گاه و بیگاهی که دامنگیر مراتع و جنگل‌های استان می‌شود، بیشترین ضربه را شاید پساب صنایع و کارخانجات به محیط‌زیست منطقه وارد می‌کند. قزوین یکی از قطب‌های بزرگ صنعتی ایران است و این گرچه یک مزیت اقتصادی است اما رها کردن غیراصولی و تصفیه‌نشده پساب این صنایع در دل طبیعت در دراز‌مدت خسارات غیرقابل جبرانی به استان وارد می‌کند. هم‌اکنون نگرانی‌های زیادی از آلوده شدن خاک و منابع آب زیرزمینی و سطحی توسط پساب این صنایع وجود دارد و هراز‌گاه هم چند شهرک صنعتی و کارخانه توسط اداره محیط‌زیست به مراجع قضایی استان معرفی می‌شوند، رویه‌ای که ظاهرا آنچنان قوی و بازدارنده نبوده است. علاوه بر اینها بیشتر این صنایع و کارخانجات از سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند و عامل اصلی آلودگی هوای استان عنوان می‌شوند.

وضعیت قرمز در سایت زباله محمدآباد

شرایط دفع و دفن زباله هم در این استان تعریف چندانی ندارد و مدتی است به یکی از معضلات بزرگ زیست‌محیطی تبدیل شده‌است، گرچه می‌توانست این‌طور نباشد چراکه استان قزوین جزو نخستین استان‌های کشور است که سایت پیشرفته مدیریت، ساماندهی پسماند، دفن بهداشتی و تولید کود شیمیایی دارد اما به دلیل حجم انبوه پسماند تولیدی و خارج از ظرفیت پیش‌بینی شده، نتوانسته کارایی مورد نظر را داشته باشد.

سایت محمدآباد سال 92 از سوی شهرداری قزوین با هدف دفع پسماند راه‌اندازی شد و قرار بود تا 20 سال با ورود روزانه 300 تن زباله به فعالیت بپردازد. این سایت صدهکتاری دارای گورستان شیرابه پسماند شهری هم هست و زباله‌های 21 شهر از 24 شهر استان و 200 حوزه دهیاری در آن تفکیک و دفن می‌شود.

در سال‌های اخیر ورود روزانه بیش از 700 تن پسماند به مجموعه (یعنی بیش از دو برابر ظرفیت)، باعث کمبود ظرفیت، تفکیک‌ نشدن زباله‌ها (به‌ویژه زباله‌های عفونی و بیمارستانی و شیمیایی و فلزات سنگین در پسماندهای صنعتی) و از‌کار‌افتادن و غیرفعال‌شدن دستگاه‌های تفکیک شده و سایت محمدآباد را در وضعیت قرمز قرار داده است.

این شرایط به ایجاد و انتشار بوی بسیار نامطبوع در روستاهای اطراف، رهاسازی شیرابه زباله‌ها و تهدید و آلوده‌سازی آب‌های زیرزمینی و از بین رفتن حاصلخیزی زمین‌های دشت قزوین شده‌است. گفته می‌شود این سایت از سال 94 تاکنون بیش از4000 تن پسماند خارج از استان قزوین و حدود 24 هزارتن انواع زباله از داخل استان دریافت کرده‌است.

شهرک‌های صنعتی، نقطه قوت استان قزوین

استان قزوین درعین حال که در بخش‌های گردشگری و محیط‌زیست حرف‌های زیادی برای گفتن دارد، در حوزه صنعتی هم جزو استان‌های برتر و درواقع یکی از قطب‌های صنعتی کشور است. صنعتی بودن قزوین سابقه طولانی دارد و گفته می‌شود فعالیت اولین واحدهای صنعتی در قزوین به عصر صفوی بازمی‌گردد.

در دوره معاصر هم با ساخته شدن اولین شهر صنعتی کشور در سال 1346 قزوین جایگاه ویژه‌ای در این حوزه پیدا کرد.

در حال حاضر علاوه بر آن شهر صنعتی دارای 13 شهرک و 6 ناحیه صنعتی است و در سال‌های اخیر هم زیرساخت‌های این شهرک‌ها به نوعی فراهم شده که آمادگی جذب سرمایه و سرمایه‌گذار بیشتر را دارند، کمااین‌که به گفته مدیران استانی جذب سرمایه‌گذار طی هشت سال گذشته 40درصد افزایش یافته است.

هم‌اکنون نزدیک به 1000 واحد تولیدی بهره‌بردار در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان قزوین پروانه بهره‌برداری دارند که گفته می‌شود با تکمیل طرح‌های در دست اجرا و بهره‌برداری از آنها این رقم به 1600 مورد افزایش خواهد یافت.

مدیرعامل شرکت شهرک‌های صنعتی استان قزوین با اشاره به شیب صعودی سرمایه‌گذاری در شهرک‌ها و نواحی صنعتی استان طی سال‌های اخیر می‌گوید: فراهم کردن و توسعه زیرساخت‌ها و جذب سرمایه‌گذار در شهرک‌های صنعتی باعث شد از 10 هزار نفر اشتغال‌زایی طی سال‌های گذشته، ۳۵ درصد مربوط به این شهرک‌ها باشد و این درحالی است که میزان اشتغال‌زایی غیرمستقیم نیز سه تا چهار برابر این رقم بوده‌است.

حمیدرضا خانپور یادآور می‌شود که با تکمیل و بهره‌برداری از طرح‌های در دست اجرا در شهرک‌ها و نواحی صنعتی در آینده نه‌چندان دور شاهد ایجاد ۲۰ هزار شغل جدید و همچنین ۴۰ هزار شغل غیرمستقیم خواهیم بود.

فاطمه مرادزاده -  مهرداد نوری / روزنامه جام جم