دولت چگونه دست‌ به دست می‌شود؟

تردیدی نیست كه فعالیت هر دولتی صرف‌نظر از هر نوع داوری كه درباره عملكرد آنها وجود دارد، شامل مجموعه‌ای از تجارب مثبت و منفی است و از سوی دیگر هر دولت مستقر گنجنیه‌ای از داده‌های آماری در حوزه‌های مختلف اقتصادی،‌ سیاسی،‌ فرهنگی، اجتماعی، نظامی و... دارد.

به‌واسطه این داده‌هاست كه دولت جدید می‌تواند در مسیر فعالیت‌های خود، اقداماتش را برای بهبود شرایط كشور سامان دهد.

خبرهای زیادی درباره ملاقات اعضای هیات دولت با رئیس‌ جمهور منتخب به گوش رسید. برابر با گزارش‌ های موجود، وزیران در این ملاقات حضوری گزارشی از روند فعالیت‌های وزارتخانه‌های متبوع خود را در اختیار رئیس‌ جمهور منتخب و تیم كارشناسی او قرار دادند.

این فرآیند در دوره‌ های گذشته هم بوده و به طور معمول در روزهای منتهی به پایان كار دولت مستقر و زمان استقرار دولت جدید این دیدارها انجام می‌شده، منتها برابر با اخبار منتشرشده، حجم این دیدارها كه برابر با كسب اطلاع خبرنگار جام‌جم عمدتا در محل مجلس شورای اسلامی سابق صورت گرفته، در دوره جدید افزایش یافت.

وقت خداحافظی روحانی با صندلی ریاست جمهوری

مراسم تحلیف رئیس‌ جمهور منتخب روز 14 مرداد برگزار می‌شود و پس از این روز، سید ابراهیم رئیسی به ساختمان ریاست جمهوری خواهد رفت و صندلی ریاست را از حسن روحانی تحویل می‌گیرد.

حسب روال معمولی كه از ادوار گذشته هم سابقه داشته، رئیس‌جمهور جدید به همراه تیم همراه خود وارد مقر ریاست جمهوری می‌شود و بعد از استقبال رئیس‌جمهور پیشین با مجموعه همكاران وی در دفتر ریاست جمهوری آشنا می‌شود. به عبارت دیگر به نوعی این دیدار، مترادف با مراسم تودیع و معارفه‌ای است كه همواره میان مقامات پیشین و مسؤولان جدید صورت می‌گیرد.

به طور طبیعی بعد از مراسم تحلیف، مجموعه كادر سیاسی و اداری دفتر رئیس‌جمهور سابق این آمادگی را دارند كه فرآیند انتقال قدرت در شرایط كاملا آرام و دوستانه انجام شود.

همچنین ابقا و جدایی هركدام از كارمندان كاملا به صلاحدید رئیس‌جمهور بستگی دارد و در این روند هم مقاومت و چانه‌زنی خاصی برای ابقا و استمرار فعالیت صورت نمی‌گیرد. البته ممكن است برخی به طور غیررسمی به رایزنی‌های خود با توجه به سوابق آشنایی با اعضای تیم جدید بپردازند، اما معمول این است كه همه منتظر تغییر و تحول در فضای دفتر ریاست جمهوری باشند.

طبعا در هر دوره‌ای از آغاز به كار دولت جدید، سلایق متفاوتی وجود دارد و با توجه به این‌كه سیستم نهاد ریاست جمهوری موتور محرك دولت است و زودتر از مجموعه‌های دیگر در آن تغییر و تحول رخ می‌دهد، ترجیح این است افرادی در نهاد مشغول به كار شوند كه زبان، ادبیات،‌ درك و فهم مشتركی با تیم جدید داشته باشند.

در این‌باره محمد شرفشاهی كه سال‌ها مشاور دفتر رئیس‌جمهور و مدیر پیگیری‌های ویژه در دوران ریاست جمهوری سید محمد خاتمی و كابینه اول محمود احمدی‌ نژاد بود، در گفت‌و‌گو با جام‌جم درباره نحوه تحویل دفتر ریاست جمهوری از رئیس‌جمهور قبل به رئیس‌جمهور جدید، خاطرنشان كرد: «زمانی كه رئیس‌جمهور منتخب در روز تحلیف سوگند خود را یاد می‌كند و به عنوان رئیس‌جمهور جدید مردم ایران انتخاب می‌شود، در همان روز كار خود را شروع می‌كند.»

وی با اشاره به این‌كه استقرار رئیس‌ جمهور در دفتر ریاست جمهوری حسب معمول ادوار گذشته، روال معمول و عرفی دارد، گفت: «در این روز رئیس‌جمهور سابق پذیرای رئیس‌جمهور جدید است و تك‌تك اعضای كابینه و مشاوران و مدیران خود را معرفی می‌كند و دفتر و محل كار خود را تحویل رئیس‌جمهور جدید می‌دهد و طبعا در این روز به نوعی مراسم تودیع رئیس‌جمهور سابق و معارفه با رئیس‌جمهور جدید هم برگزار می‌شود.»

شرفشاهی با بیان این‌كه از روز مراسم تحلیف تا زمان رای اعتماد وزیران پیشنهادی رئیس‌جمهور از سوی مجلس، كماكان دولت مستقر به فعالیت خود ادامه می‌دهد، یادآور شد: «به طور معمول جلسات هیات دولت در هفته در روزهای یكشنبه و چهارشنبه برگزار می‌شود.»

وی با بیان این‌كه قاعدتا آقای رئیسی پس از استقرار در دفتر جدید با كابینه دوازهم تا زمان رای اعتماد وزیران پیشنهادی جلسه خواهد داشت، تصریح كرد: «یكی از دلایل برگزاری این جلسات ایجاد آگاهی و اشراف رئیس دولت سیزدهم نسبت به موضوعات و مسائل است و موضوع دیگر این است كه بالاخره هیات دولت دستور دارد و به این دستورها باید رسیدگی شود. طبعا دولت و قوه مجریه نباید تا زمان رای اعتماد به وزیران پیشنهادی معلق بماند.»

در ادامه هشت وزیر پیشین در طول چهار دهه پس از انقلاب در گفت‌و‌گو با خبرنگار جام‌جم به بیان تجربه خود در زمان انتقال دولت و تحویل وزارتخانه از وزیر پیشین به وزیر بعدی پرداخته‌اند.

همچنین هركدام از وزیران پیشین هم به فراخور تجاربی كه داشتند، نظرات خود را برای بهبود فرآیند انتقال قدرت از دولت مستقر به دولت جدید بیان كردند.

ضرورت حضور ناظر بی‌طرف

مهدی غصنفری، وزیر بازگانی و صنعت و معدن و تجارت در دولت دهم گفت:«بعد از پیروزی آقای روحانی، من از آقای نعمت‌زاده كه در تیم آقای روحانی بود، خواستم در جلسه تاجایی كه میسر است، گزارشی از روند فعالیت وزارتخانه ارائه دهم. در این جلسه كه با حضور ‌آقای روحانی و بعضی از اعضای تیم او، از جمله آقای نهاوندیان و جهانگیری برگزار شد، برخی از اطلاعات به ایشان منتقل شد. در آن جلسه البته گزارشی از وضعیت انبارها ارائه و توضیح دادم از وضعیت مناسبی در این زمینه برخورداریم، اما متاسفانه در گزارش 100 روزه ایشان، عنوان شد انبارها خالی است و همین مساله باعث شد در مصاحبه‌ای این مساله را تكذیب كنم.»

غصنفری درباره بهبود فرآیند انتقال قدرت خاطرنشان كرد: «بخشی از این فرآیندها مربوط به انتقال داده است. به هر صورت آمارها و گزارش‌‌هایی از روند فعالیت دولت قبلی موجود است، اما بخشی از این فرآیند هم مربوط به انتقال تجربیات و ناگفته‌هاست كه ممكن است در فضای رسانه‌ای مطرح نشود و بیشتر در ذهن فرد است.»

نیازمند یك الزام قانونی

حسین مظفر، وزیر آموزش و پرورش دولت اول سید محمد خاتمی معتقد است فرآیند فعلی تحویل و انتقال قدرت به دولت جدید، بیشتر در قالب یك مساله عرفی است كه به صورت تجربه تاریخی در حال تكرار است و همكاری‌هایی هم بین دولت قدیم و جدید اتفاق می‌افتد. در عین حال وی این فرآیند را به این شكل و صورت چندان كارساز نمی‌داند و معتقد است برای بهینه‌سازی آن، نیازمند مصوبه‌ای قانونی هستیم تا به دو طریق، روند كار شكل بهتری پیدا كند. به گفته او، براساس این مصوبه قانونی باید الزام شود كه دولت مستقر هم خود رئیس‌جمهور و هم وزیران او مطالب مورد نظر و ضروری را به رئیس‌جمهور منتخب منتقل كنند و اگر این مساله به صورت الزام در نیاید، چندان مثمر ثمر نخواهد بود و در حد یك رویه اخلاقی که در آیین كشورداری وضعیت مناسبی نیست و خلأ آن مشخص است، محدود می‌ماند.

این وزیر پیشین الزام دیگر را برگزاری جلسات متعدد و ارائه گزارش از سوی وزیران دولت مستقر به وزیران پیشنهادی دانست.

دستیابی سهل و آسان به اطلاعات و داده‌ها

حسین كمالی، وزیر كار و امور اجتماعی دولت‌ اول و دوم هاشمی‌رفسنجانی و دولت اول سیدمحمد خاتمی اساسا فرآیند انتقال قدرت را به همین شیوه فعلی كاری مطلوب می‌داند و می‌گوید اساسا در گذشته چندان مرسوم نبوده كه وزیران فعلی به دیدار رئیس‌ جمهور منتخب بروند و گزارش كار بدهند. البته برخی از وزیران كه سوابق آشنایی و تعاملاتی با رئیس‌جمهور منتخب داشتند، به این دیدارها می‌رفتند. به گفته وی در این دوره است كه موضوع دیدار و جلسات وزیران فعلی با رئیس‌جمهور منتخب باز شده است.

دبیركل حزب اسلامی كار خاطرنشان كرد: «به طور معمول همه اطلاعات پیش وزیر نیست، بلكه مدیران و معاونان او هستند كه نسبت به وضعیت مالی و همچنین اعتباری و امكانات وزارتخانه‌ها اشراف دارند. گذشته از این موضوع اطلاعات، آمار و داده‌های موجود از عملكرد هر وزارتخانه‌‌ ثبت و ضبط است و دستیابی به این اطلاعات هم كار سختی نیست. به عبارت دیگر اطلاعات به صورت متمركز و مكتوب محفوظ است.»

باید مشخص شود میراث دولت روحانی چیست

محمد سلیمانی، وزیر ارتباطات دولت اول محمود احمدی‌نژاد خاطرنشان كرد: آنچه در این جلسات از اهمیت حیاتی برخوردار است، ارائه آماری از داده‌ها و امكانات مالی و اعتباری مجموعه وزارتخانه‌هاست و بهتر است همه این موارد صورت جلسه شود.

این وزیر پیشین با انتقاد از این‌كه تاكنون در فرآیند انتقال قدرت صرفا به مسائل عرفی در طول چهار دهه اخیر بسنده شده، تصریح كرد: «متاسفانه از سال 62 تاكنون كه در مسؤولیت‌های مختلف حضور داشته‌ام، شیوه این‌گونه بوده كه به طور معمول سطح این دیدارها تنها در حد یك تودیع و معارفه از وزیر سابق و وزیر جدید تنزل پیدا كرده و طبعا اكتفا كردن به یك جلسه محدود، نمی‌تواند چندان كارساز باشد. بهترین شیوه آن است كه جلسات منظمی میان وزیران پیشنهادی با وزیر مستقر صورت گیرد و در این دیدارها ضمن ارائه گزارش، زمنیه برای تبادل تجارب فراهم شود.»

فرآیند پیچیده‌ای نیست

سید مصطفی هاشمی‌ طبا، وزیر صنایع و معادن دولت میرحسین موسوی درباره فرآیند انتقال قدرت از دولت فعلی به دولت سیزدهم گفت: «این مساله یك كلاف سردرگم نیست. چون در شرایط فعلی و براساس سیستم بوركراسی همه اسناد موجود و در دسترس است و قرار نیست كه كاری خاص و متفاوت اتفاق بیفتد. از سوی دیگر با توجه به این‌كه همه اسناد و مدارك موجود است و نهادهایی مثل مركز آمار، بانك مركزی و مركز پژوهش‌ها هم داده‌های فراوانی دارند، بنابراین می‌توان در قالب یك درخواست همه این اطلاعات و داده‌ها را احصا كرد. از این رو فرآیند انتقال قدرت چندان پیچیده نیست و انتقال تجارب گذشته هم می‌تواند در قالب دیدارها و تماس‌ها میان وزیران فعلی و وزیران آینده صورت گیرد.»

ضرورت استمرار جلسات وزیران سابق با وزیر آینده

صادق خلیلیان، وزیر جهاد كشاورزی در دولت دهم درباره تجربه خود از روزهای پایانی مسؤولیتش به عنوان وزیر گفت: «در سال 92 یك وقت مبسوطی را با آقای روحانی كه آن زمان رئیس‌جمهور منتخب بود، گذراندم و گزارشی از آنچه كه در دولت‌های قبل انجام‌شده، ارائه دادم و برنامه‌هایی كه بایستی دنبال شود، در چارچوب دولت و مرتبط با وزارتخانه خودم منتقل كردم. بعد از این‌كه فردی را به مجلس معرفی كردند، من او را به دفترم دعوت كردم و در فاصله ده روز رای اعتماد، درباره موضوعات مرتبط با وزارتخانه بحث و بررسی صورت گرفت. بعد از اخذ رای اعتماد وزیر در وزارتخانه مستقر شد و در پی آن مجددا از ایشان وقت خواستم و یكسری از مسائل و تجربیات را به ایشان منتقل كردم، به‌خصوص در بحث هدفمندسازی یارانه‌ها كه احتمال می‌دادم مرحله دوم آن را دولت وقت بخواهد انجام دهد، گزارشی را ارائه دادم. در این گزارش عنوان كردم در قالب هدفمندی یارانه‌ها چه اقداماتی را انجام دادیم و با چه شیوه‌ای سعی كردیم بخش كشاورزی، بخش صعنت و خانوارهایی را كه باید مورد حمایت قرار بگیرند، مورد پشتیبانی قرار دهیم.»

فرصتی برای انتقال تجارب ارزشمند

حسن غفوری‌فرد، وزیر نیرو در دولت‌های محمدجواد باهنر، محمدرضا مهدوی‌كنی (سرپرست) و میرحسین موسوی درباره تجربه خود از تحویل وزارت نیرو گفت: «شرایط ویژه‌ای بعد از شهادت اعضای هیات دولت در حادثه هفتم تیر پیش آمد و از آنجا كه شهید عباسپور، وزیر پیشین نیرو در این حادثه تروریسی به شهادت رسیده بودند، طبعا فرصت برگزاری جلسه با ایشان از دست رفت. به خاطر این اتفاق، دولت در شرایط اضطراری تشكیل شد و امكان انتقال تجربه عملا وجود نداشت.

وی درباره تحویل وزارتخانه به وزیر بعدی گفت: «من تا آخرین ساعاتی که وزیر بودم، به فعالیت خود ادامه دادم، حتی آخرین روز هم برای بازدید از طرحی به سیستان و بلوچستان رفتم و همان روز از وزیر بعدی خواستم اگر این تمایل وجود دارد، می‌توانم دو ماه به طور كارشناسی تجارب خودم را منتقل كنم. اما او عنوان كرد می‌تواند برای این كار حقوقی را هم برای من در نظر بگیرد که البته با نگاه من سازگار نبود و به همین علت موضوع را پیگیری نكردم.»

اهمیت استمرار جلسات میان وزیران سابق و فعلی

فخرالدین احمدی دانش‌آشتیانی، وزیر آموزش و پرورش دولت یازدهم دراین باره گفت: «روند معرفی من به مجلس خیلی سریع اتفاق افتاد و فرصتی نبود من با آقای فانی یا وزیران سابق گفت‌و‌گو یا جلسه‌ای داشته باشم، اما بعد از كسب رای اعتماد و استقرار در وزارتخانه، تماس‌های مكرری با آقای فانی داشتم و بعد از گذشت یك ماه جلسه مفصلی با ایشان داشتم. در دوران فعالیتم دروزارتخانه تاكید من روی مساله پرورش بود و به این موضوع بیشتر از مساله آموزش اهتمام داشتم.

در اواخر دولت یازدهم و بعد از این‌كه مشخص شد آقای بطحایی به مجلس معرفی خواهد شد، جلسه‌ای در شورای معاونان تشكیل دادیم، از ایشان دعوت كردیم و مسائل وزارتخانه را با ایشان در میان گذاشتیم. ایشان بعد از وزارت هم در قالب جلساتی از وزیران سابق دعوت كرد كه من هم شركت كردم و پیرامون مسائل و چالش‌های آموزش و پرورش بحث و بررسی شد، البته آن جلسات استمرار پیدا نكرد.»

فتاح غلامی - سیاسی / روزنامه جام جم