عبور از ناباروری با درمان واریکوسل

در حالی‌که لزوما ابتلا به این بیماری به درمان نیاز ندارد و مهم‌تر آن‌که در برخی موارد این درمان به‌رفع مشکل ناباروری نیز منتهی نمی‌شود.

واریکوسل یا گشاد شدن سیاهرگ‌ های بیضه باعث اختلال گردش خون در بیضه‌ ها می‌شود که با سازوکارهای مختلف، کاهش تعداد و کیفیت اسپرم را در پی دارد. گرچه حدود 15 تا 20درصد مردان به واریکوسل مبتلا هستند، بسیاری از آنان به هیچ درمانی نیاز ندارند و حتی متوجه این بیماری نیز نمی‌شوند.

جالب‌تر آن‌که پاسخ به درمان واریکوسل‌های شدید، معمولا بهتر است. یعنی گرچه هر چه شدت واریکوسل بیشتر باشد، اختلالات اسپرم هم بیشتر است و معمولا به‌درمان بهتر جواب می‌دهد.

در این باره با دکتر بهرنگ آبادپور، جراح و فلوشیپ کلیه و مجاری ادراری و عضو تیم تخصصی مرکز فوق‌تخصصی درمان ناباروری ابن سینا گفت‌وگو کرده‌ایم.

چرا واریکوسل در برخی مردان اتقاق می‌افتد؟

تمام اعضای بدن برای کارکرد عادی‌شان دو سیستم شریانی و وریدی دارند. خون‌رسانی بیضه‌ها هم با سیستم شریانی و سرخرگ‌ها انجام می‌شود. دریچه‌های لانه کبوتری در سیاهرگ‌هایی که خون را از بیضه‌ها به‌طرف قلب بر می‌گرداند فقط در یک جهت به خون اجازه عبور می‌دهند. در برخی افراد به هر دلیلی (ژنتیکی یا آناتومیک) این دریچه‌ها خوب کار نمی‌کند و منجر به آن می‌شود خونی که در حالت طبیعی باید از پایین به طرف بالا جریان داشته باشد به‌طرف پایین کشیده شود که باعث می‌شود سیاهرگ‌های بیضه متسع شوند و در طولانی‌مدت حالت پیچ در پیچ به خودشان بگیرند که واریکوسل نامیده می‌شود.

آیا ابتلا به واریکوسل به معنای وجود ناباروری است؟

شدت واریکوسل، بسته به‌شدت بیماری و مقدار متسع‌شدن سیاهرگ‌ها از درجه یک تا سه متغیر است که با معاینه اورولوژیست مشخص می‌شود. 20درصد آقایان درجات خفیف واریکوسل را دارند که باروری طبیعی هم دارند و اصلا متوجه این بیماری هم نمی‌شوند. واریکوسل در درصد کمی ‌از آقایان سبب اختلال در تولید اسپرم یعنی اختلال در تعداد، حرکت یا شکل اسپرم‌ها ایجاد می‌شود. بنابراین صرفا تشخیص واریکوسل به‌معنی ناباروری یا ضرورت جراحی نیست.

چگونه این بیماری به بروز ناباروری در مردان منجر می‌شود؟

اصولا تجمع خون گرم در اطراف بیضه‌ها این اختلال را ایجاد می‌کند، زیرا اسپرم‌سازی در دمای 35درجه انجام شده و در دمای بالاتر دچار اختلال می‌شود. به‌همین دلیل تاکید می‌شود افرادی که مشکل باروری دارند از کارکردن در محیط‌های خیلی گرم پرهیز کنند و کسانی که در محیط‌های گرم رانندگی می‌کنند پس از چند ساعت خارج از ماشین در محیط خنک باشند. تجمع خون در اطراف بیضه بیش از حالت عادی باعث گرم‌شدن محیط بیضه‌ها شده و ایجاد اختلال باروری می‌کند. همچنین این اختلال با آسیب به ماده ژنتیکی درون هسته اسپرم می‌تواند باعث سقط هم شود.

کدام دسته از مبتلایان به درمان جراحی نیاز دارند؟

همان‌گونه که اشاره شد همه کسانی که واریکوسل دارند به درمان نیاز ندارند. فردی که واریکوسل درجه یک یا دو ندارد لزوما نیاز به درمان ندارد. پس اول باید مشخص شود که شخص اختلال باروری دارد و این اختلال در نتیجه واریکوسل است. یعنی باید با وجود اقدام، بچه‌دار نشده باشد و حداقل در دو آزمایش اسپرم، اختلال اسپرم داشته باشد. همین‌طور باید مشخص شود مشکل باروری از سوی همسر او نیست. وقتی وجود واریکوسل منجر به اختلال باروری تشخیص داده شد و نیاز به درمان قطعی بود از جراحی واریکوسلکتومی بهره گرفته می‌شود. البته به‌تازگی ما به پارامتر دیگری، یعنی دی‌اف‌آی (DFI) یا شکست کروموزومی اسپرم هم توجه می‌کنیم. در مواردی که آزمایش اسپرموگرام فرد مبتلا به واریکوسل طبیعی است، اما همچنان مشکل ناباروری دارد و ما تست ژنتیکی دی‌اف‌آی را هم انجام می‌دهیم تا ببینیم میزان آسیب دیدگی دی‌ان‌ای اسپرم بالاست یا خیر. اگر بالا بود بهتر است جراحی واریکوسل را انجام دهیم، چون بالابودن دی‌اف‌آی خطر سقط جنین را افزایش می‌دهد.

جراحی واریکوسل تا چه اندازه و در چه مواردى به درمان نابارورى مردانه منتهى مى‌شود؟

معمولا طی جراحی، سیاهرگ‌هایی که اختلال دارد از بالا مسدود می‌شود تا اختلال اصلاح شود. بهترین و مؤثرترین روش جراحی، واریکوسلکتومی میکروسکوپی است که برای مشاهده و تشخیص رگ‌های خراب در حین عمل از میکروسکوپ‌های خاص جراحی استفاده می‌شود. از آنجا که روند اسپرم‌سازی از سلول‌های اولیه تا اسپرم بالغ 90روزه است، بلافاصله بعد از جراحی نباید انتظار نتایج مثبت داشته باشیم. عموما اولین آزمایش اسپرم را سه ماه بعد از جراحی انجام می‌دهیم. حتی افراد در بسیاری از مواقع حدود 9 تا 12 ماه بعد از جراحی نتیجه می‌گیرند. اگر خانم پس از جراحی واریکوسل باردار شود می‌توانیم بگوییم درمان موفقیت‌آمیز بوده است. ولی به‌طور کلی، پاسخ به درمان واریکوسل حدود 60 تا 80 درصد است و البته معمولا پاسخ به درمان واریکوسل‌های شدیدتر، بهتر است.

چه ملاحظاتی پس از جراحی واریکوسل برای نتیجه‌گیری بهتر از درمان توصیه می‌شود؟

نکته اول آن‌که باید در یکی دو هفته بعد از جراحی از برداشتن اجسام سنگین پرهیز شود. همچنین آقایان پس از جراحی باید از قرارگرفتن طولانی در محیط‌های خیلی گرم پرهیز و با تجویز پزشک از مکمل‌هایی نیز استفاده کنند. اما نکته بسیار مهم‌تر آن است که مثل همه بیماری‌هایی که در حوزه باروری داریم باید از انجام کارها و درمان‌های غیرتخصصی پرهیز شود. همچنین افراد از مصرف داروهای که از سوی افراد غیرمتخصص تجویز می‌شود، پرهیز کنند. به‌ویژه برای درمان از زالودرمانی استفاده نشود که به‌شدت مضر است. زالو خون را از ورید‌های سطحی پوست ‌می‌مکد در حالی که مشکل مربوط به عروق عمقی پوست است. پس درمان واریکوسل را باید پزشک متخصص انجام دهد.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم