به اشتراک‌ نگذاشتن دستاوردهای علمی - فناوری تولید گوشت آزمایشگاهی روند پیشرفت این تحقیقات را کند کرده است

راه طولانی تولید گوشت‌ های آزمایشگاهی

با افزایش جمعیت جهان، تأمین موادغذایی با مشکلات زیادی به‌ویژه در حوزه تولیدات دامی همراه شده‌است.

کد خبر: ۱۳۲۸۱۰۱

نیاز رو به افزایش محصولات دامی و گسترش دامپروری نه‌ تنها موجب وارد آمدن آسیب‌ هایی جبران‌ناپذیر به مراتع و محیط‌ زیست از طریق کاهش تنوع گونه‌ های گیاهی و جانوری شده، بلکه نقش پر رنگی در افزایش گازهای آلاینده و گرمای زمین ایفا می‌کند.

به‌طوری‌ که گفته می‌شود تولید هر 300 گرم گوشت، دی‌اکسید کربنی معادل حرکت یک خودروی سواری به مسافت 113 کیلومتر تولید می‌کند.

سال 1392/ 2013 که مارک پُست، محقق آلمانی از اولین همبرگر تولید شده با گوشت آزمایشگاهی رونمایی کرد، به نظر می‌رسید این تحقیقات با توجه به اهمیت تأمین موادغذایی سالم و پایدار برای آینده بشریت، با سرعت چشمگیری دنبال شود و خیلی زود راه خود را به قفسه‌های فروشگاه‌ها باز کند.

با این اوصاف پس از گذشت نزدیک به یک دهه از تولد این دستاورد جالب، هنوز نتایج گسترده‌ای از تحقیقات انجام شده در این مسیر در دسترس نیست.

با این حال آیا سکوت اطلاعاتی این حوزه به معنی توقف تحقیقات در این حوزه است یا محققان با چراغ خاموش در پی پیشبرد اهدافشان هستند؟

کشاورزی سلولی (Cellular Agriculture) اصطلاح جدیدی است که برای تولید محصولات دامی در کشت‌های سلول‌های جانوری یا باکتری در محیط آزمایشگاه به کار می‌رود.

استفاده از کشت سلولی برای تولید محصولات پروتئینی ضمن هزینه کمتر تکثیر انبوه سلول‌ها در بیورآکتورها، تولید در شرایط استاندارد و به دور از آلودگی‌های گوناگونی را که معمولا از دام‌ها به انسان منتقل می‌شوند، فراهم می‌کند اما همان‌طور که از نام این روش مشخص است، برای تولید گوشت‌های آزمایشگاهی به بستری از سلول‌های خاص با ویژگی‌های مناسب تولید گوشت موردنیاز است؛ این اولین گلوگاهی است که موجب کندی پیشروی تحقیقات در این زمینه شده‌است.

در دسترس نبودن رده سلولی مناسب

برای انجام هر تحقیق وابسته به مطالعات سلولی، باید از سلول‌های خاصی استفاده شود که تمام ویژگی‌های آن موردارزیابی قرار گرفته‌است.

باید منبع قابل‌اطمینانی از آن در دسترس باشد تا در هر بار آزمایش در شرایط مشابه، نتایج به دست آمده دقیقا تکرارپذیر باشد.

به همین علت رده‌ های سلولی مختلفی به‌عنوان رده‌ های سلولی استاندارد برای مطالعات گوناگون در مراکز و پژوهشگاه‌های معتبر جهان تولید و ذخیره‌سازی می‌شود و محققان نیز برای انجام مطالعات خود از این رده‌ها استفاده می‌کنند.

تولید رده‌های سلولی استاندارد برای مقاصد خاص چند ویژگی مهم به دنبال دارد. نخست این‌که سلولی که برای تولید رده سلولی استفاده می‌شود، با مهندسی ژنتیک «نامیرا» می‌شود. این ویژگی کمک می‌کند سلول امکان تکثیر و استفاده نامحدود داشته‌باشد.

از طرف دیگر به‌دلیل تولیدشدن از یک سلول واحد تمام ویژگی‌ها در سلول‌های حاصل یکسان خواهدبود؛ در نتیجه تحقیقات در سراسر دنیا با یک رده سلولی مشخص قابل تعمیم به یکدیگر خواهدبود.

به این ترتیب محققان با اعلام نام رده سلولی مورد استفاده در مطالعات‌شان، این امکان را برای سایر محققان در نقاط دیگر دنیا فراهم می‌کنند تا بتوانند نتایج تحقیقاتشان را با نتایج به دست آمده آنها مورد مقایسه قرار دهند یا برای بهبود نتیجه، راهکارهای جدیدی را استفاده کنند. اما جالب است تا امروز هیچ رده سلولی مشخصی به عنوان سلول مناسب برای استفاده در تحقیقات کشاورزی سلولی در منابع علمی معرفی نشده‌است.

الیوت سوارتز (Elliot Swartz) پژوهشگر ارشد مؤسسه غیر‌انتفاعی گودفود (GFI) که به‌صورت تخصصی در زمینه توسعه کشت‌وکار سلولی پیشرفته تحقیقات گسترده‌ای را دنبال می‌کند و در پی عرضه هرچه سریع‌تر محصولات تولید شده به این روش در زندگی روزمره است، در این رابطه توضیح می‌دهد: «وجود رده سلولی مناسب برای کشاورزی سلولی برای سرعت بخشیدن و تجمیع تحقیقات شکل گرفته در زمینه تولید گوشت آزمایشگاهی ضروری است. نبود رده سلولی واحد موجب شده‌است نتایج به‌دست‌آمده در گروه‌ها و مؤسسات تحقیقاتی مختلف سراسر دنیا قابل تعمیم به یکدیگر نباشد. از سوی دیگر بسیاری از افراد پرتوان به‌دلیل دسترسی‌نداشتن به رده سلولی مناسب نمی‌توانند در تحقیقات این حوزه مشارکت داشته‌باشند. این موضوع موجب کاهش سرعت پیشروی تحقیقات در این عرصه با اهمیت برای پایداری زمین شده‌است.»

نیاز به پیشران پر قدرت سرمایه دولتی

چرا برخلاف بسیاری از تحقیقات زیستی دیگر، این موضوع با کمترین میزان تبادلات علمی در حال پیگیری است؟ بر اساس گزارش‌های منتشرشده درخصوص میزان سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در حوزه تولید گوشت آزمایشگاهی در سال 2020 میلادی، از 366 میلیون دلار سرمایه، فقط 12میلیون دلار مربوط به سرمایه‌گذاری‌‎های نهادهای عمومی و دولتی بوده و مابقی سرمایه مربوط به بخش‌خصوصی است. غالب‌بودن سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی در زمینه موضوعاتی که می‌تواند در آینده زندگی بشر نقش مهمی را ایفا کند به‌دلیل منافع مالی کلانی که در پی خواهدداشت، موجب بسته‌شدن فضای تحقیقاتی و عدم انتشار اطلاعات به‌صورت عمومی می‌شود. به‌عقیده برخی محققان ورود پشتوانه دولتی و ایجاد طرح‌های کلان در رابطه با موضوعاتی از این دست، موجب شکل‌گیری فرآیندهای مشخص و شفاف مطالعاتی و استانداردهای دقیق‌تری می‌شود. از طرفی توان حداکثری کشورها برای استفاده از فناوری‌های موردنیاز به‌کار گرفته می‌شود و همین موضوع به افزایش روند پیشرفت مطالعات خواهد انجامید.

گوشت آزمایشگاهی، قربانی تحقیقات کلان کشورها

ایشا داتار (Isha Datar) مدیر اجرایی موسسه نیو هاروست، یکی دیگر از مراکز غیرانتفاعی فعال در زمینه تحقیق و توسعه کشت‌وکار سلولی معتقد است یکی از دلایلی که دولت‌ها خیلی از توسعه تحقیقات تولید گوشت آزمایشگاهی حمایت نکرده‌اند، قربانی‌شدن این تحقیقات در میان شکاف تحقیقات کشت بافت با سمت‌وسوی پزشکی و تحقیقات حوزه صنایع‌غذایی است.

او می‌گوید: «کشت‌وکار سلولی حوزه‌ای یتیم‌مانده است که در هیچ یک از قطب‌های سرمایه‌گذاری تحقیقات علمی جا نگرفته و در دسته‌بندی تحقیقات علمی به‌صورت کامل زیر پرچم هیچ حوزه‌ای قرار ندارد.»

داتار می‌افزاید: «بدون شک گسترش این تحقیقات برای تبدیل به محصولی تجاری نیازمند سرمایه‌های پرقدرتی مانند سرمایه‌های دولتی با نگاه کلان به تأمین موادغذایی برای آینده‌ بشر است. زیرا وقتی حمایت دولتی برای پیشبرد طرحی در نظر گرفته‌شود، تمام پله‌های موردنیاز نیز با ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود در کشورها تأمین خواهدشد. این در حالی است که تأمین هر یک از این موارد برای موسسات خصوصی با دشواری‌ها وهزینه‌های زیادی همراه خواهد بود.»

ضرورت شفافیت تحقیقات برای توسعه محصول

شفافیت در انتشار دستاوردهای تحقیقات نکته‌کلیدی برای هم‌افزایی توان علمی در هر حوزه‌ای در سراسر دنیاست. اگر دستاوردهای علمی در هر مرحله منتشر نشود، نتیجه این خواهدبود که هر گروه تحقیقاتی از ابتدا چرخ را اختراع کند و همین موضوع موجب کاهش چشمگیر سرعت پیشروی تحقیقات خواهدشد؛ مشابه آن‌چیزی که امروز در خصوص تولید آزمایشگاهی محصولات دامی با آن روبه‌رو هستیم.
امروزه بسیاری از تحقیقات آزمایشگاهی پیش از ورود به آزمایشگاه با مدل‌سازی‌های هوش‌مصنوعی شبیه‌سازی می‌شود و فقط در صورتی که آزمایش، طراحی درستی داشته‌باشد کار آزمایشگاهی آغاز می‌شود. به این ترتیب تا حد زیادی از هدررفتن منابع و سرمایه و زمان برای انجام آزمایش‌های گوناگون پیشگیری می‌شود. اما برای مدل‌سازی آزمایش‌ها باید نتایج آزمایش‌های اولیه در اختیار هوش مصنوعی قرار بگیرد تا بر اساس آنها بتواند مدل‌سازی آزمایش‌های پیچیده‌تر را انجام دهد. نبود شفافیت اطلاعاتی موجب می‌شود داده‌ای در اختیار هوش‌مصنوعی قرار نگیرد. این در حالی است که همزمان مطالعات مختلفی در سراسر دنیا روی این موضوع در حال انجام است که نتایج آنها می‌تواند منجر به ایجاد مدل قابل استنادی شود.