اجتماع ماه و زهره و مریخ

چگونگی این رخداد ساده است: ماه و سیاره‌ها در مدار گردش به دور خورشید به‌آرامی در زمینه ستارگان آسمان شب جابه‌جا می‌شوند و از این رو گاهی به برخی ستاره‌ها یا سیاره‌ها نزدیك می‌شوند.

در گذشته طالع‌ بینان نزدیك ‌شدن ماه به برخی سیاره‌ها (قران یا مقارنه ماه با آنها) یا مقارنه سیاره‌ها با یكدیگر را نشان از رویدادهای خیر یا شر (سعد یا نحسی) می‌دانستند كه قرار است به‌زودی رخ دهد.

بر همین اساس احكامی صادر می‌كردند كه نزد مردم معروف بود به احكام نجومی. آن زمان به قدری این احكام میان مردم طرفدار داشت كه حتی دانشمندان بزرگی نظیر ابوریحان بیرونی نیز به‌علت مراجعه مردم و پرس و جو از بابت این احكام، به استخراج و نگارش متونی در این رابطه می‌پرداختند حتی در میان اشعار شعرای بزرگ پارسی‌گو، یافتن رد این احكام آسان است.

چنان كه خواجه حافظ شیرازی می‌فرماید:
گفتم كه خواجه كی به سر حجله می‌رود
گفت آن دم كه مشتری و مه قران كنند

در اینجا لسان‌الغیب اشاره می‌كند وقت مناسب برای ازدواج و زفاف، آن شبی است كه مقارنه ماه و مشتری رخ می‌دهد كه در حقیقت این بیت، از باوری عامه در این‌خصوص حكایت دارد. مقارنه ماه با مشتری از منظر طالع‌بینان سعد اكبر بود و مقارنه ماه و زهره سعد اصغر. در سوی مقابل مقارنه ماه و زحل نحس اكبر بود و مقارنه ماه و مریخ نحس اصغر تفسیر می‌شد.

امروزه از منظر دانش نجوم بررسی علمی چنین پدیده‌هایی مردود است. از نظر آماری رخ ‌دادن اتفاقات خیر و شر در زمان مقارنه‌های سعد و نحس، توزیع آماری نسبتا مشابهی دارد كه تفاوتش از نظر آماری، معنی‌دار نیست. به نظر می‌رسد سعد و نحس ایام چیزی نیست جز همان پنداری كه مخاطبان این احكام در ذهن خود مایلند تصور كنند.

در این میان گاهی ممكن است مقارنه‌های همزمان میان سه جرم آسمانی یا بیشتر رخ دهد. در این حالت استخراج حكم نجومی مربوطه پیچیدگی خاصی می‌یابد.

از جمله اتفاقی كه شامگاه امروز دوشنبه 21 تیر 1400 بر فراز افق مغرب رخ می‌دهد و در جریان آن، اندكی پایین‌تر از هلال ماه می‌توانید شاهد مقارنه بسیار نزدیك دو سیاره زهره (جرم درخشان‌تر) در كنار سیاره مریخ باشید.

این در حالی است كه هر دو سیاره در مقارنه با ماه قرار دارند؛ در شرایطی كه هلال باریك شب دوم ذی‌الحجه بر فراز افق مغرب جلوه‌گیری می‌كند.

این نمای پرشكوه از دیدگاه من، جلوه عینی بیت زیبای فروغی بسطامی است كه می‌فرماید:
با صد هزار جلوه برون آمدی كه من
با صد هزار دیده تماشا كنم تو را!

پس زنگ هشدار گوشی همراه‌تان را همین الان برای لحظه اذان مغرب تنظیم كنید. پیش از اذان رو به افق مغرب بایستید و از تماشای این نمای بی‌نظیر لذت ببرید.

برای اطلاع بیشتر شما، امشب فاصله ماه تا زمین 387هزار كیلومتر، فاصله زهره تا زمین 215 میلیون كیلومتر و فاصله مریخ تا زمین 373 میلیون كیلومتر است.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش / روزنامه جام جم