عروسکا کجایید کجایید؟!

حالا بیایید نام چند عروسک بومی خودمان را نام ببریم. سخت است، مگر نه؟ احتمالا می‌گویید ایران مگر عروسک بومی دارد؛ عروسک‌هایی که بشود نام برد و مطرح‌شان کرد و احتمالا مثل عروسک‌ های خارجی در سطح بین‌المللی معرفی‌شان کرد؟ این‌که عروسک داریم یا نه و اگر داریم چه تعداد هستند و برای کدام خطه از این سرزمین پهناور، بماند، فعلا همین‌قدر بدانید که یک انجمن مردمی که در حوزه میراث ناملموس فعالیت می‌کند، تصمیم گرفته در همین حوزه جشنواره‌ای برگزار کند.

یعنی عروسک‌ های بومی و محلی ایران را شناسایی و به مردم خودمان و جهان معرفی کند، آن‌هم از طریق شمایی که در جای‌جای این سرزمین زندگی می‌کنید و احتمالا رد و نشانی از این عروسک‌ها دارید.

هر زمان که صحبت از میرا‌ث‌فرهنگی می شود، ذهن اغلب ما به سمت اماکن تاریخی یا آثار هنری به جا مانده از گذشته می‌رود؛ غافل از این‌که میرا‌ث‌فرهنگی هر کشور، جدای از آثار ملموس به جا مانده از پیشینیان، بخش گسترده‌تر و متنوع‌تری دارد که به رغم غنای آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است. موسیقی بومی، حرکت‌های آیینی، لباس، غذا، نواها و ترانه‌ها و آیین‌های سنتی و محلی، تنها بخش کوچکی از فرهنگ هر کشور است که به آن میراث‌فرهنگی ناملموس گفته می‌شود.

توجه به گنجینه‌ های فرهنگی بشری و شناسایی، ترویج و تلاش برای پاسداری از آنها هدفی بود که با توجه به آن، سازمان یونسکو سال 2003 کنوانسیون پاسداری از میراث‌فرهنگی ناملموس را به تصویب رساند.

در این کنوانسیون که از سال 2006 اجرایی شد و تاکنون 169کشور به آن پیوسته‌ اند تلاش می‌شود میراث‌فرهنگی معنوی جهان محافظت‌شده و درباره آن آگاهی‌بخشی شود.

از همین رو تمام کشورهای عضو این کنوانسیون متعهد شد‌ه‌اند در راستای این هدف و برای شناساندن هرچه بیشتر میراث‌فرهنگی ناملموس کشور خود که بخشی از گنجینه فرهنگی بشری است، گام بردارند.

میراث ناملموس ایرانیان

ایران نیز به عنوان چهلمین عضو از اعضای کنوانسیون یادشده که برخوردار از اقوام مختلف و به تبع آن فرهنگ‌های بومی و ملی متنوع است، تاکنون توانسته 16 اثر از آداب و آیین، هنرهای نمایشی، مهارت‌ها و دانش و فرهنگ را که شامل قالی‌بافی کاشان و فارس، نقالی، تعزیه، پختن نان لواش، دانش لنج‌سازی، چوگان، آیین نوروز، مهارت ساخت و نواختن کمانچه و دوتار، ردیف موسیقی ایرانی، موسیقی بخش‌های خراسان، آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای، آیین زیارت کلیسای تادیوس، آیین قالیشویان کاشان و نگارگری است به عنوان بخشی از میراث ناملموس فرهنگی خود در یونسکو به ثبت برساند.

با این حال، تنوع فرهنگ در ایران باعث‌شده بخش‌های زیادی از میراث ناملموس کشور همچنان نیازمند شناسایی و ترویج باشد. در این میان مهارت ساخت عروسک‌های آیینی و داستانی یکی از آثار فرهنگی ناملموس به‌شمار می‌آید که نیازمند شناسایی، ترویج و پاسداری است.

عروسک‌ های گمنام ایران را دریابید

عروسک‌ های بومی جایگاه ویژ‌ه‌ای در بخش داستانی و نمایشی فرهنگ‌وهنرهای سنتی نقاط گوناگون کشور دارد و در بسیاری از مناطق، افرادی که به ساخت این عروسک‌ها می‌پردازند، تنها فعالان و بازماندگان از نسلی هستند که در این بخش فعالیت می‌کنند از این رو لازم است شرایطی فراهم شود که مهارت ساخت این عروسک‌ها به نسل‌های بعدی منتقل شود.

برای مثال سازندگان عروسک‌های «اُشتُرَک و تَکَم» از آخرین بازماندگان ساخت این عروسک‌ها در استان خود هستند و اگر به هر دلیلی این افراد قادر به ادامه فعالیت نباشند، بدون شک این مهارت به فراموشی سپرده می‌شود. از همین رو لازم است شرایطی فراهم شود تا ضمن شناساندن عروسک‌های بومی هر منطقه، توجه نسل جدید به یادگیری این مهارت‌ها نیز جلب شود تا بتوان از فراموشی عروسک‌ها و مهارت ساخت آنها جلوگیری کرد.

اینها را علیرضا صادقی، مدیرعامل انجمن هنرهای سنتی و صنایع‌دستی پارس به ما می گوید که مجموعه‌شان با هدف شناسایی، ترویج، کارآفرینی و ثبت‌ملی و جهانی به برگزاری رویداد ملی و سالانه میراث ناملموس ایران با محوریت عروسک‌های بومی و مجسمه‌های دست‌ساز اقدام کرده است.

مدیرعامل این سازمان مردم‌نهاد درباره برگزاری این رویداد به جام‌جم می‌گوید: میراث ناملموس ریشه در فرهنگ بومی و محلی هر کشوری دارد که شامل حوزه‌های مختلفی ازجمله آداب و رسوم، فرهنگ عامه، صنایع‌دستی، عروسک‌ها، آیین‌ها، بازی‌ها، غذاها و هنرهای محلی است. جدا از شناسایی میراث ناملموس، هنرهای بومی و سنتی، هدف ما ثبت و انتقال این میراث به نسل‌های بعدی با ترویج و آموزش است که بدون شک یکی از راهکارها برای ترویج، برگزاری جشنواره‌ها و رویدادهایی است که می‌تواند در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی برگزار شود تا از طریق آن بتوان میراث ناملموس بشری را به مردم به‌ویژه نسل‌های بعد شناساند.

صادقی با اشاره به این‌که این رویداد به صورت مردمی و غیردولتی شکل‌گرفته و نهادها و کارشناسان در برگزاری آن از ما حمایت کرده‌اند، می‌افزاید: این جشنواره با تکیه بر ظرفیت مردمی در گسترده شهری و روستایی در جای‌جای ایران برگزار می‌شود چرا که فرهنگ، هنرهای بومی و صنایع‌دستی از جامعه محلی برخاسته و مردم نقش بسزایی در شناسایی و ترویج میراث معنوی دارند.

مریم قاضی‌ زاده - ایران / روزنامه جام جم