مشارکت در انتخابات چگونه حداکثری می‌شود؟

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، انتخابات همیشه یکی از عرصه‌های نشان دادن اراده مردم در‌ تحقق مطالبات‌شان‌ است. مشارکت سیاسی شکل گرفته در این راستا به عنوان یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های‌ اجتماعی جامعه به شمار ‌می‌آید. با این وصف و با توجه به فضای سیاسی موجود، این دغدغه وجود دارد که فضای رقابتی و مشارکتی جامعه ایرانی در انتخابات 1400 شور و هیجان گذشته را نداشته باشد.

تردیدی نیست که حضور مردم پای صندوق‌های رای از یک سو به عنوان یک امتیاز برای نظام مردمسالار به حساب می‌آید و از سویی نشان می‌دهد که افراد جامعه نسبت به تعیین سرنوشت سیاسی خود حساسند و می‌خواهند در نحوه اداره کشور سهیم باشند.

 

بررسی آمارهای انتخاباتی اعم از پارلمانی و ریاست جمهوری در عرصه بین‌المللی حاکی از این است که مشارکت عمومی در ایران از معدل و رده خوبی به نسبت بسیاری از کشورهای منطقه و غربی برخوردار است.  در طول چهار دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ایران بارها انتخابات در ادوار مختلف و با محوریت مجلس، ریاست جمهوری، شوراهای شهر و روستا و خبرگان را تجربه کرده است. در همه این ادوار مشارکت مردم عمدتا بالای 50 و فرد یا افراد برگزیده حائز اکثریت آرا بود.

ایرانیان در ادوار مختلف انتخابات ریاست جمهوری با حضور خود پای صندوق‌های رای در دوره اول 69/86 درصد، دوره دوم 64/24 درصد ، دوره سوم‌ 74/26 درصد، دوره چهارم 54/78 درصد، دوره پنجم 54/59 درصد،‌ دوره ششم 50/66 درصد، دوره هفتم 79/92 درصد، ‌دوره هشتم ‌67/77 درصد، دوره نهم 62/66درصد،‌ دوره دهم ‌85 درصد، دوره یازدهم 72/7 درصد و دوره دوازدهم 73/‌07 درصد مشارکت خود را به ثبت رساندند.

حضور حداقل 66/50 درصدی و حداکثر ۸۵ درصدی در انتخابات ریاست جمهوری بیانگر مشارکت بالای 50 درصدی مردم ایران در انتخابات است.

اما شواهد و قرائن و آمارهای برخی نظرسنجی‌ها حاکی از آن است که احتمال مشارکت مردم در انتخابات ریاست جمهوری 1400 مثل گذشته نیست و شاید شاهد مشارکت پایین‌تر از تراز موردنظر جمهوری اسلامی باشیم. اگرچه نظرسنجی‌ها به مثابه ابزاری برای ارائه تحلیل براساس حدس و گمان براساس داده‌های آماری است اما به هر صورت، با توجه به نتیجه مشترکی که این نظرسنجی‌ها مبتنی بر احتمال کم رونقی فضای انتخاباتی به آن رسیده‌اند این ضرورت را ایجاب می‌کند که همه ارکان حاکمیت و جامعه برای ایجاد فضای پرنشاط و شور و هیجان انتخاباتی تلاش کنند.  

رصد اخبار انتخاباتی بیانگر این موضوع است که مردم چنان که باید و شاید هنوز در فضای انتخاباتی قرار نگرفتند و از سوی دیگر تجربه مشارکت زیر 50 درصد انتخابات 1400 باعث بروز این نگرانی است که شاید این بار هم مثل انتخابات مجلس یازدهم مردم مثل ادوار پیشین حضور گسترده‌‌تری پای صندوق‌های رای نداشته باشند.

 

مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) در ادامه روند نظرسنجی‌های انتخاباتی که به منظور سنجش نگرش مردم ایران درباره انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۴۰۰ انجام شد، در فروردین ماه سال جاری یک نظرسنجی در مقیاس ملی انجام داده و در آن از شهروندان پرسیده است «برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری چه تصمیمی گرفته‌اید؟» که نتایج آن بدین ترتیب است: ۳/۴۳درصد از پاسخگویان گفته‌اند که در انتخابات ریاست جمهوری شرکت خواهند کرد، 4/7درصد به احتمال زیاد شرکت خواهند کرد، 20/8درصد هنوز تصمیم نگرفته‌اند، 5/‌8 درصد احتمال کمی دارد شرکت کنند و 25/3 درصد به هیچ وجه شرکت نخواهند کرد.

در نظرسنجی دیگری که هفته اول اردیبهشت ماه توسط مرکز پژوهش و سنجش افکار صدا و سیما انجام شده است ۳۲ درصد از مردم برای حضور در صندوق‌های رای اعلام آمادگی کرده‌اند.

تمام این نظرسنجی‌ها در یک موضوع واحد با یکدیگر مشترک هستند و آن نارضایتی از وضعیت معیشتی و اقتصادی است و مهم‌ترین فاکتور برای عدم شرکت در انتخابات است. کم‌رونقی فعلی فضای انتخاباتی البته دلایل و عواملی دارد که می‌توان به آن در بالا اشاره کرد.

 

 

مراجعه به برخی از نظرسنجی‌های رسمی هم حاکی از آن است آنچنان که باید و شاید هنوز مردم حال و هوای جدی برای مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری 1400 را پیدا نکردند.  طبعا افت مشارکت دلایل متعددی دارد و به نظر می‌رسد که اگر به این دلایل و عوامل توجه نشود ممکن است شاهد حضور کمرنگ مردم در انتخابات باشیم.

پاسخگو نبودن مسؤولان به‌ویژه مدیران اجرایی دولت یازدهم، یکی از دلایل مهم برای سردی انتخابات است. واقعیت آن است که عملکرد دولت روحانی در دوره‌های 11و12 و نابسامانی اقتصادی،‌ اوضاع آشفته بازار ارز و افزایش قیمت کالاهای تولیدی و مصرفی، بالا رفتن قیمت مسکن، افزایش فاصله طبقاتی و گره زدن حل مشکلات کشور به برجام بی‌فرجام نارضایتی‌های زیادی را میان طبقات مختلف اجتماعی در پی داشته و حتی باعث تنزل محبوبیت دولت به‌ویژه در دو سال آخر فعالیتش شده است و حتی در برخی نظرسنجی‌ها این تنزل به زیر10 درصد رسیده است. از سویی دیگر، بد اجرا کردن برخی مصوبات به‌ویژه در حوزه افزایش نرخ بنزین هم که با وقایع فتنه برانگیز آبان گره خورده، باعث شکاف بیشتر میان مردم و مسؤولان اجرایی شده است. این در حالی بود که رئیس‌جمهوری و معاون اول او وعده داده بودند بعد از روی کارآمدن دولت دوازدهم زمینه برای گشایش‌های اقتصادی فراهم است. در صورتی که چنین اتفاقی نیفتاد و دولتمردان بیش از آن‌که به بالابردن توان کشور در برابر تحریم‌ها به‌واسطه تکیه بر پتانسیل داخلی توجه داشته باشند عمده نگاه خود را معطوف به حل مساله برجام کردند.

در ادوار مختلف انتخابات نامزدها با طرح شعارها و برنامه‌هایی موفق به جلب آرای مردم می‌شدند. طبعا بسیاری از رای‌دهندگان به امید تغییر و تحول مثبت در عرصه عمومی و سطح زندگی به نامزد مورد قبول خود رای می‌دهند و انتظار این را دارند که وقتی فرد مورد نظر به‌واسطه جلب آرای عمومی روی کار آمد نسیم تغییر وزیدن بگیرد و به صورت تدریجی آثار و تبعات سوء مدیریت گذشته از بین برود. اما تجربه ادوار گذشته نشان می‌دهد عمده دولت‌هایی که بر سرکار آمدند کم‌کم از شعارهای انتخاباتی خود فاصله گرفتند. از این رو، جامعه رای دهندگانی که با امید فراوان و به امید تغییر و تحول به نامزدهای مورد نظر خود رای دادند به تدریج این گمان را می‌برند که حضور آنها تاثیری در شرایط جاری کشور نداشته است و اگر قرار است نحوه اداره مدیریت اجرایی کشور بر روال سابق بچرخد و کاستی‌ها برطرف نشود و چرخ اقتصادی کشور نچرخد و شرایط زندگی مردم بهبود پیدا نکند دیگر با چه‌ امیدی در انتخابات بعدی مشارکت پیدا کنند.

شاهد بودیم که در جریان برگزاری انتخابات یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی شایعه ورود ویروس منحوس کرونا به کشور تا حدود زیادی توانست باعث کاهش سطح مشارکت شود. به همین دلیل می‌توان گفت این اولین‌بار است که به طور رسمی انتخابات در شرایط کرونایی برگزار می‌شود. تجربه گذشته نشان می‌دهد که به‌واسطه برخی تصمیمات غیر کارشناسانه،  جامعه ایرانی با پیک‌های متعدد شیوع این بیماری مواجه شد و به همین واسطه تعداد زیادی از هموطنان را بابت ابتلا به کرونا از دست دادیم. در چنین شرایطی این نگرانی وجود دارد که در روز برگزاری انتخابات،  تدابیر لازم برای حفظ سلامت مردم اتخاذ نشود. تا این نگرانی رفع نشود نمی‌توان انتظار داشت که حضور مردم پای صندوق‌های رای بی‌دغدغه باشد و حتی می‌توان احتمال داد که جامعه رای‌دهندگان به دلیل نگرانی از سرایت کرونا از رای دادن خودداری کنند.

 

 

ترس از ویروس کرونا تنها محدود به ایران نیست بلکه در بسیاری از کشورهای دنیا هم دولت‌ها و ملت با این مساله درگیر شدند و در عین حال هر کدام از کشورها برای حفظ سلامت مردم تدابیری اندیشیده‌اند. در برخی از کشورها همانند کره جنوبی انتخابات به تعویق افتاد. در برخی از کشورهای دیگر هم راهکاری جدید در نظر گرفته شد مثل رای‌گیری الکترونیک، پستی و غیابی که در برخی از ایالت‌های آمریکا از آن استفاده شد. در میانمار، کمیسیون انتخابات اقدام به تشدید قوانین در حوزه حفظ فاصله اجتماعی در مراکز رای‌دهی کرد و همچنین مراکز رای‌دهی را از 40 هزار به 50 هزار مرکز افزایش داد. استفاده از لباس مخصوص برای کارکنان شعب اخذ رای از دیگر راهکارها برای جلوگیری از شیوع بیشتر ویروس کرونا بود. در نیوزیلند انتخابات چهار هفته به تعویق افتاد. تجربه‌ای که در انتخابات پارلمانی و شوراهای محلی استرالیا، انتخابات پارلمانی گینه و انتخابات میاندوره‌ای جزایر سلیمان در قاره اقیانوسیه‌ تکرار شد.

 

در ایران هم برخی مسؤولان با اشاره به ضرورت حفظ جان مردم به برخی از راهکارها اشاره کردند. پیش از این در برخی از محافل سخن از تعویق انتخابات بود که با توجه به منع قانونی، امکان پرداختن به آن وجود نداشت اما درعین‌حال از طرح‌هایی مثل افزایش ساعات رای‌گیری،  فراهم آمدن امکان انتخابات الکترونیک، افزایش شعب و صندوق‌های رای‌گیری، امکان رای‌گیری در فضای باز و ... هم سخن به میان آمد. در نظر گرفتن این تدابیر متنوع برای کاهش احتمال سرایت کرونا می‌تواند زمینه را برای کاستن از نگرانی‌های مردم فراهم کند. با این حال باید در نظر گرفت که برای رسیدن به این اطمینان صرف ارائه راهکار در روز انتخابات شاید چندان موثر نباشد و توجه و اهتمام مردم و دست اندرکاران برگزاری انتخابات نیازمند رسیدن به آمادگی لازم ‌در روزهای قبل از برگزاری انتخابات است.  در بند ۱۲ سیاست‌های کلی انتخابات موضوع بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در جهت حداکثرسازی شفافیت، سرعت و سلامت در اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج ابلاغ شده‌ است. در عین حال با توجه به اطلاع‌رسانی ناکافی درباره این مقوله برخی گمان می‌کنند که موضع الکترونیکی شدن انتخابات صرفا محدود به اخذ رای خارج از حوزه‌های انتخاباتی است. این در حالی است که انتخابات الکترونیکی می‌تواند فرآیندهای مختلفی را در برگیرد.

 

اساسا رسیدن به مرحله آمادگی، محتاج پیش‌نیازهای جدی است. صرف‌نظر از این‌که باید بسترهای فنی آن را در نظر گرفت برطرف کردن دغدغه‌ها برای حفاظت از آرای مردم هم یکی از موضوعات مهم است. گذشته از این رسیدن به چنین مرحله‌ای نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش است و باید توجه کرد که فرآیند آموزش ساز و کار جدید پروسه‌ای زمانبر است.

 

در بخش‌های حاکمیتی به طور مشخص وزارت کشور و شورای نگهبان به عنوان دست‌اندرکاران اصلی انتخابات به شمار می‌روند. وزارت کشور به عنوان دستگاه اجتماعی امکان ثبت‌نام نامزدها ‌و همچنین مراحل برگزاری انتخابات را فراهم می‌کند و شورای نگهبان هم برابر با قانون‌اساسی وظیفه و تکلیف بررسی صلاحیت نامزدها و همچنین نظارت بر حسن اجرای برگزاری انتخابات و بررسی شکایات نامزدها و اعلام صحت انتخابات را به عهده دارد.  

در چنین فرآیندی ‌با توجه به این‌که بخش مربوط به بررسی صلاحیت نامزدها به عنوان یکی از مهم‌ترین مراحل انتخاباتی به عهده شورای نگهبان است به نظر می‌رسد که این نهاد قانونی می‌تواند با فراهم کردن امکان حضور بیشتر نامزدها شرایط را برای حضور همه سلایق و نظرات سیاسی در آوردگاه انتخاباتی فراهم آورد. طرح این مساله البته به معنای نادیده گرفتن ‌قانون اساسی و چشم‌پوشی شورای نگهبان از وظایف و مسؤولیت‌ها نیست. در این زمینه به عنوان نمونه می‌توان به انتخابات نهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در سال 84 اشاره کرد.

تنوع و تعدد کاندیداهای ریاست‌جمهوری، این ذهنیت را در بین اقشار مختلف جامعه ایجاد خواهد که همه سلایق سیاسی، گروهی و جناحی و تشکیلاتی با همه ایده‌ها و طرح‌هایی که دارند، امکان رقابت را در فضای انتخاباتی پیدا خواهند کرد و جامعه رای‌دهندگان هم می‌توانند با درک این موضوع که نامزدهایی با تنوع سلایق سیاسی، امکان شعارها و برنامه احتمالی را برای ارائه به مخاطبان خواهند داشت و مردم با فراهم شدن این امکان در جریان حرف‌های نامزدها قرار گیرند و به داوطلب موردنظر خود رای دهند.

 

 

گروه‌های سیاسی نقش بسیار مهمی در بالابردن مشارکت سیاسی در ایام انتخابات دارند و فعالیت پویای آنها یکی از نشانه‌های مردمسالاری دینی در نظام جمهوری اسلامی است.

طبعا نوع نگاه متفاوت هر کدام این گروه‌ها به حوزه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی فضا را برای تضارب آرا و نقد برنامه‌ها فراهم می‌آورد . طبیعی است که فضای سیاسی عرصه رقابت است و هر کدام از گروه‌ها با ارائه دیدگاه‌های ‌خود تلاش می‌ کنند با جلب مخاطب طرح‌ها و برنامه‌های خود را اجرایی کنند.
رویکردهای انتخاباتی دو جریان اصلی اصولگرا و اصلاح‌طلب طی سال‌های اخیر متفاوت بود. اصولگرایان این سال‌ها همواره بر حضور در انتخابات تاکید داشتند و بر همین اساس تلاش می‌کردند که مردم را نسبت به رای دادن به نامزد یا نامزدهای موردنظرشان تشویق کنند.

نوع رفتار اصلاح‌طلبان اما فراز و نشیب داشت. گوناگونی ذائقه‌های سیاسی در میان این طیف باعث شده به طور معمول هر کدام از گروه‌های منتسب به این جریان رفتار مختلفی از خود نشان دهد.

از این رو شاهد رویکردهای متفاوتی مثل سکوت، ‌تحریم و  واکنش فعالانه بودیم و حتی در برخی مواقع براساس تصمیمات حزبی و تشکیلاتی سیاست تشویق و ترغیب هواداران نسبت به رای دادن به نامزدهای غیر همسو نیز از سوی زعمای این جریان دنبال می‌شد.

رای دادن به فهرست نامزدهای انتخابات دوره پنجم خبرگان و همچنین اتئلاف با اعتدالیون برای رای دادن به روحانی در انتخابات دوره‌های یازدهم و دوازدهم ریاست جمهوری نمونه‌هایی از این رفتار انتخاباتی است.

در این دوره از انتخابات تکاپوهای سیاسی گروه‌ها البته دستخوش تغییر و تحولاتی شد و ما کمتر شاهد شور و هیجان انتخاباتی بودیم. در روزهای اخیر هم گرچه تحرکاتی از سوی گروه‌ها در عرصه رسانه‌ای دیده شد اما این تقلاها عمدتا معطوف به ارزیابی پیرامون نامزدهای موجود و امکان و امتناع ائتلاف و حضور یا عدم حضور نامزدهای پوششی بود تا درگیر شدن در بحث جدی تشویق و ترغیت مردم به مشارکت گسترده در انتخابات.

 
گروه‌های سیاسی در روزهای باقیمانده به رای گیری باید تلاش بیشتری کنند تا بدنه اجتماعی خود را نسبت به حضور حداکثری در انتخابات1400 ترغیب و تشویق کنند.

 

 

در مدت کوتاه تا برگزاری انتخابات، مدیران اجرایی می‌توانند با در نظر گرفتن تدابیری فضای موجود اجتماعی را به سمت آرامش هدایت کنند تا مردم با دغدغه کمتری در انتخابات حاضر شوند.  نکته اول این‌که در شرایط کنونی یکی از دغدغه‌های مردم، امکان شیوع مجدد کرونا در ایام انتخابات به‌خصوص روز رای گیری است. ‌در چنین شرایطی دست‌اندرکاران اجرایی انتخابات می‌توانند برای روز رای‌گیری تدارک مناسبی را در نظر بگیرند تا مردم با نگرانی کمتری در انتخابات حضور پیدا کنند. نکته دوم این‌که فارغ از‌ افزایش بحث‌های انتخاباتی در فضای مجازی، در محیط‌های اجتماعی و شهری  تبلیغات انتخاباتی بسیار کمرنگ است. در چنین شرایطی انتظار این است که کنار همه آثار و علائم تبلیغات تجاری که در سطح شهرهای مختلف شاهد آن هستیم،  دست‌اندرکاران اجرایی به‌ویژه شهرداری نسبت به تبلیغ و ترویج مشارکت مردم در انتخابات به‌واسطه انتشار بنر، تراکت، پوستر، دیواره نگاره و ... اقدام کنند و به عبارت دیگر فضای شهری بیش از گذشته درگیری مباحث انتخاباتی شود. نکته سوم این‌که توجه داشته باشیم مردم نسبت به برخی نارسایی‌ها و ناکامی‌های اقتصادی دولت ناراضی هستند و طبعا در چنین شرایطی قوه مجریه باید شرایط را برای آرام کردن مردم مهیا کند. نتیجه اتخاذ برخی از تصمیمات که موجب نابسامانی بیشتر قیمت‌ها و گرانی کالاهای اساسی و مایحتاج زندگی  می شود چیزی جز عصبانی کردن مردم نیست و این مساله در شرایط حاضر شاید باعث تشدید دلزدگی جامعه نسبت به مشارکت در عرصه انتخابات شود.

 

از سوی دیگر برخی اقدام مثل قطعی بدون برنامه  و بدون اطلاع آب و برق در سراسر کشور نارضایتی بسیاری را در پی داشت و این نوع تصمیمات به نظر می‌رسد نتیجه مثبتی روی جامعه رای‌دهنده نداشته باشد و باید برای آن تدبیر تازه‌ای کرد.  طبعا‌ اطلاع‌رسانی به موقع درباره علت این نقایص و همچنین ارائه جداول خاموشی برق و قطعی آب می‌تواند تا حدودی باعث کاهش نارضایتی عمومی در این زمینه شود. نکته چهارم هم این‌که مردم از اختلاف در عرصه حکومت خسته شده‌اند و تشدید دعواهای سیاسی زمینه دلزدگی  جامعه را فراهم خواهد آورد. تردیدی نیست که وجود اختلاف در برخی از مواقع باعث رشد سیاسی می‌شود و حتی زمینه را برای شناخت نقاط ضعف و افزایش هم‌افزایی در میان مسؤولان حکومتی را فراهم می‌آورد.  اما بروز این اختلاف در شرایطی که به شکل دعواهای سیاسی نمود پیدا می‌کند نتیجه‌ای جز نارضایتی عمومی در پی نخواهد داشت. از این رو به نظر می‌رسد با توجه به شرایط حساس کنونی علنی کردن برخی از اختلافات میان قوای سه گانه و حتی مجادلاتی که در میان مدیران دولتی بروز پیدا می‌کند به مصلحت نیست و بهتر است این اختلافات در فضای دوستانه و همراه با همدلی‌ و مبتنی بر رعایت قانون حل و فصل شود.

 

رفتار سیاسی برخی نامزدهای انتخاباتی طی روزهای اخیر نشان می‌دهد که برای رای آوردن همه اهتمام خود را روی رویارویی‌های مناظره‌ای خود با سایر رقبا گذاشته‌اند و از همین الان هماورد‌طلبی می‌کنند. این‌که در فضای رقابتی نامزدها تلاش کنند در عرصه عمومی و رسانه‌ای، خود را نسبت به بقیه نامزدها شایسته‌تر برای کسب ریاست قوه مجریه نشان دهند البته کاری معمول است اما باید دقت داشت که در این مسیر نامزدها تا چه اندازه بر اخلاق انتخاباتی تاکید دارند. تاکنون تلاش عمده نامزدهای انتخابات نقد وضع موجود بوده  و در قامت یک ناقد جدی ظاهر شدند. بررسی اخبار انتخاباتی نشان می‌دهد که به اتفاق همه داوطلبان انتخابات ‌عمدتا بر ارائه شعار و انتقاد به رقبا تکیه کردند و هیچ کدام برنامه مشخصی را برای نحوه اداره کشور در صورت به‌دست گرفتن سکان قوه مجریه ارائه نکرده‌اند.

سخنانی که به عنوان حرف‌های انتخاباتی از داوطلبان ریاست‌جمهوری 1400 تاکنون شنیده ایم حاکی از آن است که لااقل تا اینجای ماجرا، آنها نه حرف جدیدی دارند و نه برنامه. واقع قضیه آن است که جامعه از حرف‌های تکراری خسته شده و دیگر مثل گذشته حتی نمی‌تواند و نمی‌خواهد نسبت به شعارهای هیجانی و حتی فراتر از اختیارات قانونی رئیس‌جمهور هم واکنش نشان دهد. در چنین شرایطی طبعا سوال اصلی مردم این است که بالاخره چه زمانی قرار است دولت مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم را حل کند؟

 

سوال بجایی که البته حداقل تاکنون پاسخی مناسب به آن داده نشده و مردم هم در حال حاضر چندان امیدی به نامزدهای انتخاباتی برای حل مشکلات معیشتی و اقتصادی ندارند. بنابراین به نظر می‌رسد نامزدهای انتخاباتی در روزهای باقیمانده به برگزاری انتخابات از فرصت‌ها به نحو شایسته استفاده کنند و برنامه‌های عملیاتی و ملموسی که قابلیت اجرایی شدن دارد، ارائه دهند.