تنور انتخابات چگونه گرم می‌شود؟

به گزارش جام جم آنلاین، روزنامه جام جم نوشت: ظرف چند هفته باقیمانده تا انتخابات ریاست جمهوری، برخی به صورت رسمی و بعضی به صورت غیررسمی از تصمیم خود برای حضور در انتخابات گفته‌اند. خبرگزاری فارس در آخرین گزارشی كه در این زمینه منتشر كرده، فهرستی ارائه داده كه براساس آن 55چهره سیاسی به‌صراحت یا به صورت تلویحی، درباره كاندیداتوری در انتخابات 1400 اعلام آمادگی كرده‌اند.

 

برخی از آنها هم به دور گفت‌وگو افتاده‌اند و با این رسانه و آن رسانه حرف می‌زنند. بعضی هم نشست‌های خبری برگزار می‌كنند و تعدادی از آنها هم به بهانه سفرهای كاری یا تفریحی به شهرهای مختلف می‌روند و ضمن گفت‌و‌گو با مردم آن منطقه، از ضرورت‌ها و بایدها و نبایدهای رئیس‌جمهوری و دولت بعدی سخن می‌گویند.

 

شواهد حاكی از جدیت نامزدها برای عرضه بیشتر خود به مردم است اما واقعیت‌های كف جامعه نشان می‌دهد تا این لحظه، آن شور و حرارت و هیجان انتخابات بین مردم نیست. در یك كلام؛ فضای انتخاباتی در ایران هنوز آن‌قدر كه لازم است، گرم نشده است. این واقعیت البته باعث بروز این نگرانی می‌شود كه نكند در انتخابات ریاست جمهوری 1400، تجربه مشاركت پایین مردم كه در انتخابات مجلس یازدهم شاهد بودیم، دوباره تكرار شود. دلایل متعددی را برای بروز چنین شرایطی می‌توان در نظر گرفت.

كرونا در جهان بیش از گذشته مشكل‌ساز شده و برخی از كشورها را با موج‌های چندگانه خود دچار معضلات عدیده كرده و حتی در ساختارهای سیاسی، اداری و اقتصادی مردم در سراسر دنیا تغییراتی ایجاد كرده است. واكسن‌های مختلف رونمایی می‌شود، اما همچنان چشم‌انداز روشنی از نابودی این ویروس وجود ندارد.

 

از آنجا كه این پدیده بر بسیاری از تحولات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و فرهنگی سایه افكنده،‌ برگزاری انتخابات هم به‌واسطه بروز این مشكل نیازمند تدبیر ویژه برای حفظ سلامت مردم شده است. در دوره‌های گذشته مردم در ایام نزدیك به انتخابات در همایش‌ها،‌ كمپین‌ها و میتینگ‌های انتخاباتی شركت می‌كردند و این حضور هم طبعا به پرشورتر شدن فضای انتخاباتی كمك می‌كرد، اما با توجه به شیوع كرونا طبعا باید دور این همایش‌ها و نشست‌های انتخاباتی را خط كشید و اساسا هر گونه تجمع به منظور فعالیت انتخاباتی را متوقف كرد.

 

نكته دیگر حضور در پای صندوق‌های رای است كه به طور طبیعی باعث شكل‌گیری تجمعات می‌شود و مهم‌ترین عامل شیوع كرونا هم حضور مردم در هر تجمع به هر شكل و صورت آن هم در فضای بسته است. البته راهكارهایی برای برگزاری انتخابات در دوره كرونا مطرح شده، اما هنوز این راهكارها به جمع‌بندی نهایی نرسیده است.

در دوره‌های گذشته در كنار احساس وظیفه و دینی كه بسیاری از نامزدها برای خدمت به مردم داشتند، حضور چند چهره شاخص به صورت رسمی و فعالیت جدی آنها در انتخابات باعث افزایش شور و هیجان عمومی می‌شد. در این انتخابات اما، گرچه گمانه‌‌هایی درباره حضور برخی از چهره‌های شاخص مطرح شده، اما هنوز به صورت صریحی سخنی از آنان درباره شركت در انتخابات شنیده نشده است.

 

در فضای فعلی هم برخی از نامزدها به‌صراحت اعلام كردند كه می‌آیند، اما وزن این افراد آنقدر نیست كه بتوانند فضای سرد انتخاباتی را تكان دهند و بسیاری از آنها از توانایی لازم برای برقراری گفت‌و‌گو با سطوح مختلف جامعه برخوردار نیستند. سخنانی كه به عنوان حرف‌های انتخاباتی از آنان شنیده می‌شود هم، حاكی از آن است كه لااقل تا اینجای ماجرا آنها نه حرف جدیدی دارند، نه برنامه مشخصی و فعلا حضور این افراد با اقبال عمومی روبه‌رو نشده است.

 

واقعیت آن است جامعه از حرف‌های تكراری خسته شده و دیگر مثل گذشته حتی نمی‌تواند و نمی‌خواهد نسبت به شعارهای هیجانی و حتی فراتر از اختیارات قانونی كاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری واكنش نشان دهد. در چنین شرایطی طبعا سوال اصلی مردم این است كه بالاخره چه زمانی قرار است دولت مشكلات اقتصادی و معیشتی مردم را حل كند؟ سوال بجایی كه البته حداقل تاكنون پاسخی مناسب به آن داده نشده و مردم هم در حال حاضر چندان امیدی به نامزدهای انتخاباتی برای حل مشكلات معیشتی و اقتصادی ندارند.

یكی دیگر از مشكلاتی كه به نسبت دوره‌های گذشته بیشتر رخ می‌نماید، نبود احزاب قوی در سطح كشور است. فعالان و كنشگران در فضای انتخاباتی این دوره و ادوار گذشته بیش از آن‌كه به قالب‌های حزبی تن دردهند، عمدتا به صورت جریانی پیرامون مسائل مهم جامعه بویژه انتخاب نامزدها تصمیم می‌گیرند.

 

تصمیم‌گیری به صورت جریانی عمدتا شامل بررسی شرایط جامعه براساس اتفاقات روز و همچنین برقراری تعامل براساس چانه‌زنی سیاسی به شیوه ریش‌سفیدی و گعده‌ای است. در چنین فرآیندی نظرسنجی‌ها به صورت عمومی و رای‌گیری براساس ساختار درون‌حزبی چندان معنایی ندارد. بررسی شیوه انتخاب نامزد در دو طیف اصولگرا و اصلاح‌طلب در دوره‌های گذشته، نشان داده آنها در این مقاطع در ابتدای امر گرچه ژست سیاسی می‌گیرند و در نشست‌های انتخاباتی فهرستی تهیه می‌كنند و براساس سیستم رای‌گیری تعداد نامزدها را آنقدر كاهش می‌دهند تا به یك كاندیدای واحد برسند، اما درنهایت مصلحت‌اندیشانه به تصمیم بزرگان و ریش‌سفیدان گردن می‌نهند و به حمایت از یك نامزد فارغ از سیستم‌های حزبی می‌پردازند.

یكی از دلایل مهم برای سردی انتخابات، پاسخگو نبودن مسؤولان به‌ویژه مدیران اجرایی دولت دوازدهم است. دولت البته حسب ظاهر، نگران بی‌رغبتی و انگیزه پایین بخش‌هایی از جامعه برای حضور در پای صندوق‌های رای است اما در عین حال حاضر به پذیرفتن نقش خود در این وضعیت نیست. اما واقعیت آن است براساس بررسی تحولات جامعه می‌توان دریافت یكی از عوامل مهم در نارضایتی مردم، شرایط نابسامان اقتصادی است.

 

عملكرد دولت روحانی و نابسامانی اقتصادی،‌ اوضاع آشفته بازار ارز و افزایش قیمت كالاهای تولیدی و مصرفی، بالا رفتن قیمت مسكن، افزایش فاصله طبقاتی و گره زدن حل مشكلات كشور به برجام بی‌فرجام، نارضایتی‌های زیادی را در بین طبقات مختلف اجتماعی در پی داشته و حتی باعث تنزل محبوبیت دولت به‌ویژه در دو سال آخر فعالیتش شده که در برخی از نظرسنجی‌ها این تنزل به زیر 10 درصد رسیده است.

 

از سویی دیگر اجرای نامناسب برخی از مصوبات به‌ویژه در حوزه افزایش نرخ بنزین هم كه با وقایع فتنه‌برانگیز آبان گره خورده، باعث شكاف بیشتر میان مردم و مسؤولان اجرایی شده است. به طور معمول، دولت برای رهایی از فشار افكار عمومی و نداشتن كارنامه مناسب و پاسخگو نبودن نسبت به عملكرد اجرایی، پیگیرانه تلاشی را برای ایجاد فضای دوقطبی و جناحی باز می‌كند، اما بعید به نظر می‌رسد چنین روندی، جوابگو باشد.

رعایت اخلاق انتخاباتی یكی از آداب پسندیده سیاسی است اما به طور معمول این رفتار شایسته از سوی رقبای سیاسی رعایت نمی‌شود. حسب برخی از شواهد اعلام حضور زودهنگام افراد به عنوان نامزد انتخاباتی زمینه را برای تخریب آنها از سوی جریان رقیب فراهم می‌آورد.

 

به همین خاطر برخی نامزدهای انتخابات ترجیح می‌دهند كه تا ایام نزدیك به انتخابات با چراغ خاموش حركت كنند و به‌اصطلاح كمتر آتو دست رقبای سیاسی خود و هواداران آنها بدهند و لااقل فرصت طلایی را از آنها بگیرند تا كمتر مجال برای تخریب انتخاباتی پیدا كنند. بررسی برخی از نمونه‌های انتخاباتی حاكی از آن است كه برخی از نامزدهای مطرح كه زودهنگام وارد عرصه انتخاباتی شده‌اند، ورود طوفانی داشته‌اند و حسب برخی نظرسنجی‌ها هم از اقبال خوبی برای كسب آرای مردم برخوردار بوده‌اند اما با نزدیك شدن به ایام انتخابات، به‌واسطه نشر شایعات،‌ بداخلاقی‌های سیاسی،‌ افشاگری‌ها و... با یك شیب تند از گردونه رقابت‌ها حذف شده‌اند.

 

به‌طور معمول چهره‌هایی كه به عنوان نامزد انتخابات ریاست جمهوری مطرح می‌شوند، مسؤولیت‌هایی در نهادهای مختلف دارند. حضور زودهنگام انتخاباتی طبعا منوط به اعلام حضور نیست، بلكه این افراد و هواداران آنها برای این‌كه در مقابل مردم و جامعه مخاطب، جلوه بهتری داشته باشند، از بسیاری از فعالیت‌های خود باز می‌مانند.

 

برخی بر این باورند از آنجایی كه ممكن است فضای كار و تلاش در كشور با توجه به شرایط حساس كنونی دستخوش فضای زودهنگام انتخاباتی شود، از این رو شاید چندان مطلوب نباشد كه كشور تا قبل روزهای قانونی تبلیغات ریاست جمهوری درگیر شور انتخاباتی شود. در همین زمینه حسینعلی حاجی‌دلیگانی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، درباره ارزیابی خود از فضای رقابت‌های انتخابات‌های ریاست جمهوری ۱۴۰۰ گفت: «به نظر من این یك حُسن است كه تا زمان و موعد مناسب همه امور كشور تحت‌تاثیر انتخابات قرار نگیرد.»

 

با توجه به این‌كه مشاركت گسترده مردم در انتخابات یكی از ملزومات تحقق شیوه سیاست ورزی در حوزه مردمسالاری است به نظر می‌رسد در شرایط كنونی باید از سوی دست اندركاران امر انتخابات تدابیری شایسته و بایسته برای گرم‌ شدن تنور انتخابات و تشویق و ترغیب مردم برای مشاركت در تعیین سرنوشت خود ازطریق شركت در انتخابات اندیشید.

شور و هیجان انتخاباتی لازمه حیات سیاسی در هر جامعه است و اگر در ایام انتخابات تنور رقابت همچنان سرد باشد، دیگر نمی‌توان امید داشت در یكی از مهم‌ترین شاخصه‌های مردمسالاری دینی، شاهد افزایش مشاركت مردم و تقویت نقش آنها در سرنوشت سیاسی شان باشیم. بنابراین باید به فكر انگیزه‌هایی برای ایجاد هیجان سیاسی از مسیر درست، منطقی و قانونی بود.

چهره‌هایی كه به عنوان نامزد انتخاباتی خود را در معرض قضاوت مردم قرار می‌دهند باید كمتر به مصلحت‌اندیشی توجه كنند. به هر صورت، جامعه برای شناخت بیشتر نامزدهای انتخاباتی حداقل نیازمند یك بازه زمانی شش ماهه است تا از فرصت كافی برای بررسی و مطالعه درباره این افراد و ارزیابی درباره میزان كارایی آنها داشته باشد. در طول این مدت نامزدها می‌توانند به ارائه برنامه‌های خود بپردازند و سطوح مختلف جامعه باب گفت و گو را باز كنند.

 

البته طبعا ممكن است این شبهه مطرح شود كه چنین ارائه‌ای از سوی نامزد ممكن است به عنوان تبلیغات زودهنگام انتخاباتی تلقی شود. اما طبق قرائن موجود صرفا اعلام تمایل فرد برای نامزدی در انتخابات از جمله مواردی است كه قانون درباره آن مسكوت است و حداقل این‌كه نمی‌توان آن را با توجه به ابهام موجود به عنوان تخلف انتخاباتی تلقی كرد.

 

در همین زمینه عباسعلی كدخدایی، سخنگوی شورای نگهبا ن درگفت‌وگویی با روزنامه جام‌جم تصریح كرد: «اگر كسی كه با یك رسانه‌ای صحبت كرد یا در یك جمع علمی سخنرانی كرد و گفت من نامزد انتخابات هستم و از برنامه‌های خود حرف زد، آیا می‌شود این اظهارنظرها را تبلیغات دانست؟ متاسفانه قانون در این زمینه ساكت است. به همین خاطر نمی‌دانیم وظیفه دستگاه‌های نظارتی و اجرایی دراین باره چیست؟

 

اما اگر كسی كه خود را نامزد معرفی می‌كند، بخواهد یك كمپین انتخاباتی چه به صورت حقیقی و چه به صورت مجازی راه بیندازد، طبیعتا جلوی آن گرفته می‌شود.»

با توجه به دغدغه‌ها و نگرانی‌های مردم نسبت به شیوع كرونا در تجمعات انسانی، موضوع رای‌گیری الكترونیك می‌تواند به عنوان یكی از گزینه‌ها برای جایگزینی آن به‌جای استفاده از تعرفه‌های كاغذی یا حضور مردم پای صندوق‌های رای مطرح باشد. با این وصف برای رسیدن به چنین مرحله‌ای نیاز به پیش‌نیازهای جدی است.

 

صرف‌نظر از این‌كه باید بسترهای فنی آن را در نظر گرفت موضوع از منظر سیاسی و امنیتی و برطرف كردن دغدغه‌ها برای حفاظت از آرای مردم هم یكی از موضوعات مهم است. گذشته از این، رسیدن به چنین مرحله‌ای نیازمند فرهنگسازی و آموزش است و باید توجه داد كه فرآیند آموزش ساز و كار جدید پروسه‌ای زمانبر است.

فراگیری استفاده از فضای مجازی و تاثیرگذاری آن در حوزه‌های سیاسی،‌ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی می‌تواند زمینه مناسبی را برای جلوگیری از تبلیغات رنگارنگ انتخاباتی فراهم آورد. این جایگزینی هم به حفظ محیط‌زیست و پاكیزگی محیط شهری و زندگی كمك می‌كند و هم باعث سلامت بهداشتی جامعه به‌ویژه در برابر كرونا خواهد شد. از سویی دیگر افزایش حضور كاربران در حوزه‌های مجازی، می‌تواند به تعامل بیشتر میان نامزدهای انتخاباتی، ‌هواداران و رقبای آنها و همچنین جامعه مخاطب بینجامد.

شرایط امروز کشور نسبت به دوره قبل از انتخابات ریاست‌جمهوری یا حتی دوره‌های قبل از آن کاملا متفاوت است. شرایط کرونایی کشورکه با سلامت مردم در ارتباط است تناسبی با تبلیغ برای انتخابات و شکل‌گیری فضای انتخاباتی ندارد.علاوه‌بر کرونا مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم نیز موجب سردی فضای انتخابات شده است. اوضاع و شرایطی که در کشور حاکم است مناسب گرم شدن فضای انتخاباتی و صحبت در مورد آن نیست.از سوی دیگر کاندیداهایی که باید وارد انتخابات شوند هم ملاحظاتی برای خود داشته و با مشاهده چنین فضای سردی در جامعه آنها نیز قادر به گرم کردن و ایجاد شور انتخاباتی نیستند.همچنین باید به این نکته توجه داشت که اصلاح‌طلبان به دلیل این‌که نمی‌دانند آرایشان چگونه خواهد بود و شورای نگهبان چه رفتاری با نامزدهایشان خواهد داشت هنوز اقدام به معرفی کاندیدای اصلی خود نکرده‌اند و تصمیم دارند بعد از اعلام نظر شورای نگهبان کاندیدای اصلی‌شان را اعلام کنند.آن‌گونه که از اخبار و اطلاعات برمی‌آید طرف مقابل یعنی اصولگرایان نیز منتظر اعلام حضور قطعی آقای رئیسی در انتخابات هستند.در چنین فضایی سایر نامزدها نیز فضایی برای مطرح کردن خودشان نمی‌بینند. برخی از آنها ستادهایی تشکیل داده و برخی نیز در فضای مجازی فعالیت می‌کنند اما در فضای رسانه‌ای کشور به آن معنا نامزدی حضور نداشته یا بسیار کم است. آنها هم منتظرند ببینند کاندیدای اصلی جریان‌شان چه کسی خواهد بود.البته هنوز تا زمان انتخابات فرصت باقی است و اگر نامزدی در این فاصله خود را مطرح کند به طور معمول جریان رقیب به دنبال تخریب وی خواهد بود.

 

 

در آستانه برگزاری دو انتخابات سراسری ریاست‌جمهوری سیزدهم و شوراهای اسلامی شهر و روستای ششم، برخی معتقدند فضای سیاسی كشور به نوعی خمودگی و سردی سوق داده‌شده كه می‌تواند میزان مشاركت شهروندان را در انتخابات با كاهش چشمگیری روبه‌رو كند. باور نگارنده بر این است كه اصطلاحا تنور انتخابات ریاست‌جمهوری به دلیل وزن سنگین و اهمیت ویژه‌ای كه دارد، در زمان خودش گرم خواهد شد و هواداران كاندیداها نهایتا جامعه رای‌دهنده را با بهره‌گیری از روش‌های علمی و فضاسازی تبلیغات سیاسی به صحنه خواهند آورد، هرچند به دلیل ضعف عملكرد برخی از عناصر كاركردی دولت، بالاخص طی هشت سال اخیر، روح كلی جامعه به سمت دلسرد شدن از نتیجه‌بخش بودن انتخابات سوق داده شده است.

 

اما در محیط پارلمان‌های محلی یا همان شوراهای اسلامی شهر و روستا موضوع كمی فرق می‌كند. درك این واقعیت كه این نهاد محلی در جایگاه قانونگذاری و نظارت می‌بایست طی همه دوره‌های گذشته عمل می‌كرده،  از یك طرف و ضعف عملكردی شورای پنجم از طرف دیگر، موجب می‌شود تا یكی از دلایل سردی این محیط توسط مخاطب مشخص شود. از این منظر شاید بتوان گفت امروز فضای سیاسی كشور به‌خصوص در حوزه انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا نیازمند یك تابستان گرم است.

 

تابستانی كه اعتماد و نشاط را به صحنه سیاسی برگرداند و شهروندان را نیز به سمت مطالبه‌گری و كارگزاران را به سمت پاسخگویی سوق دهد. صداقت، رعایت اخلاق، پرهیز از شعارهای بی‌پشتوانه، ترویج فرهنگ وحدت و همبستگی، تلاش برای استفاده از جوانان و نخبگان متخصص و متعهد، شناخت دقیق مسائل جامعه و از همه مهم‌تر استفاده درست از الگوهای اسلامی برگرفته از فرمایشات رهبر معظم انقلاب در گام دوم انقلاب و با هدف ایجاد یك دولت اسلامی به مفهوم وسیع كلمه، برای تحقق یك جامعه اسلامی با هدف سربلندی نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران، جملگی می‌تواند بخشی از عناصر گفتمان‌ساز باشد كه از یك انتخابات هوشمندانه با هدف بهره‌گیری از نیروهای كارآمد و متخصص است.