شرقی‌ها در مدار مریخ

اماراتی‌ها توانستند فضاپیمایی را که در همکاری با محققان دانشگاه‌های آمریکا ساخته و به لطف فناوری پرتاب فضایی ژاپنی‌ها در ۲۹ تیر ۹۹ راهی مریخ کرده بودند، در یک‌قدمی سیاره سرخ ببینند تا در اتاق کنترل پروازهای فضایی در همسایه جنوبی ما، هیجان به ثمر نشستن یک رویا برای ساعاتی همه را میخکوب رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی کند.

اما ساعاتی بعد در شرق آسیا، چینی‌ها که زیرساخت‌های محکم‌تری برای پرتاب فضاپیما به سیاره سرخ داشتند و قبای رسیدن به مریخ بیشتر بر تن دانشمندان‌شان می‌نشست، توانستند در دومین تلاش برای رسیدن به سیاره سرخ، در ۲۲ بهمن ۹۹ طعم پیروزی در رسیدن به مدار مریخ را بچشند.

حالا امارات پنجمین و چین ششمین کشوری است که مهندسان‌شان توانسته‌اند سفیر رباتیکی را راهی سیاره سرخ کنند.

پیشتر سازمان‌های فضایی ایالات‌متحده، شوروی سابق، آژانس فضایی اروپا و هندوستان، کشورهایی بوده‌اند که موفق به اعزام فضاپیما به سیاره سرخ شده بودند. با این حال به نظر می‌رسد رقابت در آسیا برای رسیدن به ماه و مریخ تازه کلید خورده است.

ساعت ۱۹ سه‌شنبه ۲۱ بهمن به وقت ایران، دل در دل اماراتی‌ها نبود. این کشور ثروتمند و نفت‌خیز که در سال‌های اخیر کوشیده است با کمک شرکای غربی و شرقی، سرمایه‌گذاری‌های خاصی در حوزه توسعه فناوری‌های نو انجام دهد، یکی از فضایی‌ترین بلندپروازی‌هایش قرار بود به نتیجه برسد.

فضاپیمای ۲۰۰میلیون دلاری الامل (Hope به معنی امید) پس از طی مسافت نزدیک به ۴۹۰میلیون کیلومتری اگر می‌توانست به درستی در مدار مریخ قرار بگیرد، حاصل مشارکت حدود ۱۵۰ محقق اماراتی با ۲۰۰ محقق از دانشگاه‌های برکلی، آریزونا و کلرادو به ثمر می‌نشست و رویای شیوخ این کشور برای برپایی جشن پنجاهمین سالگرد استقلال این کشور از بریتانیا تحقق می‌یافت.

تحقق رویای الامل

سرانجام در شرایطی که آن شب مریخ در فاصله تقریبی ۱۹۰میلیون کیلومتری از زمین قرار داشت و با چنین فاصله‌ای ارسال و دریافت پیام از زمین به فضاپیما حدود ۱۱ دقیقه طول می‌کشید، آنها توانستند در مدت ۲۷ دقیقه سرعت فضاپیمای خود را از حدود ۱۲۰هزار کیلومتر بر ساعت به ۱۸هزار کیلومتر بر ساعت کاهش دهند.

به این ترتیب الامل در جاذبه مریخ کاملا گرفتار نشد و خطر برخورد با این سیاره از سرش گذشت؛ نه آن‌قدر سرعت داشت که بتواند از جاذبه سیاره سرخ بگریزد و نه در فضای میان‌سیاره‌ای به مسیر خود ادامه دهد. الامل در مدار مریخ قرار گرفته بود.

مدارگرد الامل قرار است به مطالعه جو سیاره مریخ بپردازد تا بتوانیم پاسخ دقیق‌تری به این سوال قدیمی بدهیم: در شرایطی که روزگاری در مریخ آب مایع جاری بوده، چه اتفاقی برای این سیاره افتاده است که حالا به بیابانی خشک تبدیل شده است؟

این فضاپیما برای پاسخ به این سوال قرار است از سه حسگر اندازه‌گیری ازن و غبار، حسگر فروسرخ و حسگر فرابنفش برای اندازه‌گیری اکسیژن و هیدروژن در جو این سیاره استفاده کند.

برنامه‌های دور و دراز

شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، حاکم ابوظبی و مدیر این پروژه، پیشتر در پیامی ضمن اشاره به احتمال ۵۰درصدی شکست در قرارگرفتن این فضاپیما در مدار مریخ گفته بود: «این دورترین نقطه در جهان است که عرب‌ها در طول تاریخ خود به آن رسیده‌اند.»

در شرایطی که امارات اصولا تا به اینجا زیرساخت‌های توسعه یک برنامه فضایی مستقل را در کشور خود توسعه نداده است، حاکمان این کشور متمول از این‌که صراحتا بگویند این پروژه بیشتر با هدف تقویت غرور ملی اماراتی‌ها و به‌ویژه جوانان اماراتی انجام شده ابایی ندارند.

با این حال آن را گام موثری برای نقش‌آفرینی هر چه موثرتر این کشور در برنامه‌های آینده فضایی ارزیابی می‌کنند. شیوه‌ای که با توسعه برنامه فضایی در دیگر کشورهای سنتی صاحب فناوری فضایی تفاوت‌های مهمی دارد.

اماراتی‌ها که برنامه فضایی ملی خود را در سال ۲۰۱۷ کلید زدند، حالا به قدری در توسعه برنامه‌های فضایی خود مصمم شده‌اند که می‌گویند طرح بلندپروازانه‌ای برای استقرار در سیاره مریخ تا سال ۲۱۱۷ میلادی را آماده کرده و آن رادنبال خواهند کرد.

سفیر چینی‌ها هم به مریخ رسید

فردای همان روزی که فضاپیمای امارات به مریخ رسید، در ۲۲ بهمن فضاپیمای تیان‌ون-۱ (Tianwen-۱) چینی نیز موفق شد در مدار مریخ قرار بگیرد.

این فضاپیمای سنگین پنج تنی، که یک سطح‌نشین و یک مریخ‌نورد رباتیک را نیز با خود همراه دارد، ماموریتی به مراتب کامل‌تر از الامل امارات است.

چینی‌ها این فضاپیما را در سوم مرداد امسال با پرتابگر لانگ‌مارچ-۵ خودشان راهی فضا کردند و در شرایطی که پیشتر در تلاشی مشترک با روس‌ها در سال ۲۰۱۱ در رسیدن به مریخ شکست خورده بودند، این‌بار پس از حدود شش‌ماه‌ونیم از پرتاب این فضاپیما توانستند طعم پیروزی را در مدار مریخ بچشند.

قرار است سطح‌نشین و مریخ‌نورد این ماموریت تا اواخر بهار بر سطح سیاره سرخ فرود بیاید. مریخ‌نورد تیان‌ون-۱ دارای تجهیزاتی مانند ابزارهای هواشناسی و سطح‌شناسی، دوربین‌ها و رادار فوق‌پیشرفته برای جست‌وجوی مخازن آب در زیر سطح سیاره سرخ است.

جایی که ممکن است میزبان گروه‌هایی از باکتری‌ها باشد. شاید اگر بخت با چینی‌ها یار باشد آنها نخستین کاشفان حیات در جایی جز زمین لقب بگیرند و پیروزی بزرگی را در تاریخ بشریت به نام خود ثبت کنند.

صرف‌نظر از این‌که چقدر طرح‌های فضایی کشورهای آسیایی در عمل ممکن است رنگ واقعیت به خود بگیرد، نگاهی به آنچه اکنون در شرف رخ‌دادن است، از آغاز عصر نوین رقابت‌های فضایی در قاره کهن خبر می‌دهد.

اردوغان: ان‌شاءا... به ماه می‌رویم

در همان روزی که فضاپیمای اماراتی‌ها به مدار مریخ رسید، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از برنامه‌ای ۱۰ ساله در حوزه فضایی رونمایی کرد.

طرحی که به اعزام فضانوردان ترک به کره ماه نیز اشاره دارد. رئیس‌جمهور ترکیه گفته است: «سفر به ماه با پرتابگر هیبرید ملی و معتبر ما انجام می‌شود که با همکاری بین‌المللی در سال ۲۰۲۳ به مدار فرستاده خواهد شد.» اردوغان همچنین گفت: « ان‌شاءا... ما به ماه می‌رویم.»

رئیس‌جمهور ترکیه زمان اجرای این برنامه را همزمان با صدمین سالروز ایجاد جمهوری ترکیه در نظر گرفته و به ایده تبدیل ترکیه به بندر فضایی اشاره کرده است تا به گفته او «یک برند جهانی در فناوری‌های ماهواره‌ای» برای کشورش ایجاد شود.

آقای اردوغان با آرزوی موفقیت برای به‌ثمرنشستن این طرح‌ها ابراز امیدواری کرده است: «این طرح ترکیه را در صدر رقابت‌های فضایی جهان قرار می‌دهد.»

در شرایطی که ایران نیز با توسعه برنامه فضایی خود در حوزه طراحی و ساخت ماهواره، توسعه فناوری ماهواره‌برها، ساخت کپسول زیستی و تلاش برای اعزام فضانورد به مدار زمین، از قدرت‌های فضایی غرب آسیا محسوب می‌شود باید دید آیا اعلام این برنامه‌ها از جانب همسایگان غربی و جنوبی تأثیری بر جهت‌گیری برنامه فضایی کشور و شتاب‌گرفتن آنها خواهد داشت؟

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش / روزنامه جام جم