نابودی لنج‌سازی ایران به نفع خارجی‌ها (+عکس)

با این‌که با انتشار این خبر علی‌اصغر مونسان به عنوان بالاترین مقام حوزه میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشورمان نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و در نامه‌ای که به دولت نوشت بر ضرورت حفظ این میراث ناملموس جهانی تاکید کرد و پیشنهاد داد تا زمینه بازنگری و اصلاح مصوبه مذکور در جهت رعایت معیارهای پاسداری از میراث فرهنگی فنون لنج‌ سازی ایرانی فراهم شود اما حال و روز این صنعت و افراد شاغل در آن بعد از شنیدن این خبر اصلا خوب نیست و بیش از ۱۰هزار لنج در خطر امحا قرار گرفته‌اند و افراد زیادی در معرض بیکاری چراکه براساس آمارها با اجرای این مصوبه فقط ۵هزار نفر به‌طور مستقیم در بندر تاریخی کنگ از کار بیکار می‌شوند.

گرچه باورش سخت و ناممکن است اما حقیقت دارد که در جلسه هیات‌دولت کشورمان مصوبه‌ای مبنی بر امحای شناورهای چوبی با ظرفیت کمتر از ۵۰۰تن(لنج‌های تجاری) تصویب‌شده؛ مصوبه‌ای با هدف حذف ابزار قاچاق کالا از دریا، انتقال فعالیت‌های غیررسمی به رسمی و تجاری، رونق فعالیت‌های کشتی‌سازی داخلی و خدمات تعمیر و نگهداری آنها و نیز افزایش ایمنی دریایی! این اما یک روی سکه است و این مصوبه یعنی شلیک یک تیر مستقیم به قلب صنعت لنج‌سازی کشورمان که دست برقضا در میراث ناملموس یونسکو هم ثبت‌شده و از آذر۱۳۹۰ به‌عنوان میراث‌جهانی هم شناخته می‌شود.

امحای بیش از ۱۰هزار لنج چوبی

برنامه جایگزینی شناورهای سنتی-تجاری، بحث جدیدی نیست از سال‌ها قبل همیشه مورد بحث بوده و هربار با مخالفت منتقدان به سرانجام نمی‌رسید اما این‌بار در آخرین ماه‌های حیات دولت دوازدهم به تصویب رسید تا حکمی قطعی باشد بر مرگ همیشگی شناورهای سنتی و چوبی کشورمان.

گرچه برای اجرای این مصوبه ۵سال زمان داده‌شده اما حال و روز این صنعت‌دستی و میراث‌جهانی کشورمان در روزهای آتی از حالا مشخص است؛ چرا که طبق شواهد موجود، ۹۹درصد از لنج‌های چوبی نوار ساحلی کشورمان شامل این مصوبه می‌شوند و این یعنی امحای بیش از ۱۰هزار لنج چوبی.

عباس نوروزی، معاون میراث‌فرهنگی استان هرمزگان با بیان این مطلب به ما می‌گوید با این مصوبه انگار گوشه‌ای از تاریخ کشورمان برای همیشه حذف می‌شود. درست مثل این‌که یک بنای تاریخی را تخریب کنیم، این مصوبه همان حکم را دارد، آن هم درحالی‌که زحمات زیادی از سوی میراث‌فرهنگی برای ثبت فنون لنج‌ سازی در فهرست میراث ناملموس جهانی کشیده‌شده و با این کار قطعا لنج‌سازی از فهرست میراث‌جهانی هم حذف خواهد شد.

معاون میراث خوزستان در ادامه با تاکید بر قدمت صنعت لنج‌سازی در کشورمان می‌گوید: با این مصوبه افراد زیادی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بیکار می‌شوند، یعنی علاوه بر فعالان صنعت لنج‌سازی، ما بحث صیادی با لنج‌ های چوبی را هم داریم، پس تعدادی از صیادان و به تناوب تعداد زیادی از ماهی‌فروشان هم بیکار خواهند شد.

نوروزی همچنین از ثبت اعتراض اداره‌کل میراث خوزستان در معاونت میراث‌فرهنگی کشور نسبت به این مصوبه خبر می‌دهد و می‌گوید: به دلیل اهمیت موضوع، قطعا از طریق استانداری خوزستان هم پیگیرهای لازم انجام خواهد شد، چراکه ما باید حافظ میراث‌فرهنگی کشورمان باشیم و این مصوبه به مثابه این است که بگوییم چون چغازنبیل از خشت و آجر ساخته شده باید الان تخریب شود.

فایبرگلاس‌های خطرناک

معاون میراث خوزستان از جنبه دیگری هم به این موضوع نگاه می‌کند و می‌گوید: الان بحث جایگزینی لنج‌های چوبی با شناورهای فایبرگلاس مطرح‌شده درحالی‌که در تجربه‌ای که ما از زندگی در کنار دریا داریم می‌بینیم که لنج‌های فایبرگلاس در حوادثی مثل آتش‌سوزی بسیار خطرناکتر از لنج‌های چوبی هستند و احتمال نجات خدمه آنها بسیار کم است، همچنین از نظر محیط‌زیستی به دریا آسیب می‌زنند.

آسیب به دریا

انتقاد دیگری که نوروزی مطرح می‌کند، ضربه‌ای است که حذف لنج‌های چوبی به اکوسیستم آبزیان جنوب کشورمان می‌زند و می‌گوید: ماهیگیری با لنج‌های چوبی با میزان مشخص و در فصول خاص انجام می‌شود و این یعنی کمک به احیای اکوسیستم آبزیان درحالی‌که در نقطه مقابل این موضوع ما کشتی‌های صنعتی و فایبرگلاس را داریم که صید متعادلی ندارند.

استفاده از لنج‌های چوبی به‌عنوان جاذبه توریستی و اهرمی جذاب در صنعت گردشگری موضوع دیگری است که معاون میراث خوزستان با اشاره به آن می‌گوید: در دهه۶۰ کویتی‌ها با حضور در ایران چند لنج خاص را از بندرکنگ خریداری کرده و به کشورشان بردند و به عنوان لنج‌های تولید کویت و نماد صنعت دریایی‌شان در میادین کویت نصب کردند! حالا ۳۰سال از این ماجرا گذشته و ما در کشورخودمان مصوبه‌ای را تصویب می‌کنیم برای نابودی این صنعت هزاران‌ساله ایرانی‌ها که واقعا جای تاسف دارد.

لنج‌سازانِ نگران

«بندر کنگ» در تاریخ دریانوردی کشورمان، نقش پررنگی دارد. کنگ در کرانه‌های خلیج‌فارس در استان هرمزگان قرار گرفته؛ بندری در پنج کیلومتری شرق بندرلنگه که با بندرعباس به عنوان مرکز این استان کمتر از سه ساعت فاصله دارد.

تاریخ دقیق تأسیس شهر کنگ مثل بیشتر شهر‌های باستانی سواحل جنوب ایران مشخص نیست اما منابع تاریخی تا ۱۸۰۰سال قدمت برایش گمانه‌زنی کرده‌ و معتقدند که طی این قرون چهار بار کاملا ویران‌و دوباره از نو شهری نوبنیاد بر شانه‌های این بندر تاریخی بنا شده است.

لنج‌ سازی از قدیمی‌ترین و مهم‌ترین صنایع‌دستی این بندر کوچک ساحلی است. از قدیم لنج‌ها را مردمان دریای پارس برای سفر‌های دریایی، تجارت، ماهیگیری و صید مروارید می‌ساختند و تار و پود آنها را با کمترین ابزار دستی و با چوب‌هایی که از آفریقا می‌آوردند، شکل می‌دادند. بر همین اساس، مهارت لنج‌سازی و لنج‌رانی آن‌قدر پیچیدگی داشت که خبره‌شدن در آن کار هر کسی نبود.

اسماعیل عالی‌حسینی حالا در همین بندر کنگ از ۴۰سال پیش یک کارگاه لنج‌سازی دارد و میراث‌دار صنعتی کهن است.

او به عنوان یکی از پیشکسوتان صنعت لنج‌سازی از این مصوبه جدید انتقاد می‌کند و می‌گوید: با تصویب این مصوبه حکم مرگ لنج‌سازی صادر شده است.

او با انتقاد از این مصوبه می‌گوید: وقتی دستور جایگزینی لنج‌های چوبی را با لنج‌های فایبرگلاس و فلزی می‌دهند در عمل چه اتفاقی می‌افتد؟ لنج‌دار مجبور می‌شود وسیله‌ای را که برایش سرمایه‌گذاری کرده بفروشد، خریدار این لنج‌های چوبی هم مثل همیشه کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس هستند و این یعنی انتقال صنعت لنج‌سازی ما به کشورهای دیگری که می‌خواهند خودشان را به عنوان اولین کشورهای دریاپیما و اقیانوس‌پیما به جهان معرفی کنند و برای این کارشان هم دنبال پیداکردن سند و مدرک هستند.»

حرف‌های او را محمد سلیمانی، یکی دیگر از لنج‌ سازان کشورمان از جزیره قشم هم تایید می‌کند. او اما با اشاره به دوام و عمر لنج‌های چوبی می‌گوید که لنج‌های فایبرگلاس جایگزین مناسبی برای آنها نیست.

این لنج‌ساز باسابقه می‌گوید: لنج‌های چوبی حداقل ۱۰۰سال عمر می‌کنند چون از قطعات کوچک چوب درست می‌شوند و قابل تعمیر هستند اما عمر لنج‌های فایبرگلاس درنهایت ۲۵سال است و اتفاقا خطرات محیط‌زیستی هم دارند و استفاده از آنها در سرزمینی که صنعت لنج‌سازی‌اش حرفی برای گفتن دارد، توصیه نمی‌شود.

پاس گل به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس

بسیاری از میراث دوستان حالا انتقادی بزرگ را به هیات‌دولت وارد می‌دانند؛ انتقادی مبنی بر این‌که در حالی که بقیه کشورهای حاشیه خلیج‌فارس با اهتمام هرچه بیشتر درصدد حفظ این صنعت باستانی هستند و حتی تاریخ کهن ایران را به نام خود ثبت می‌کنند، تصمیمات برخی دستگاه‌ها موجبات نابودی هنر لنج‌سازی در کشورمان را فراهم‌کرده و این چیزی نیست جز این‌که هنر و صنعت باسابقه لنج‌سازی را دودستی تقدیم کشورهای همسایه‌ کردند.

فرهاد نظری، مدیرکل سابق ثبت آثار و حفظ احیای میراث معنوی وزارت میراث‌فرهنگی کشورمان با اشاره به همین موضوع به ما از اهمیت ثبت دانش ساخت و دریانوردی با لنج سنتی خلیج‌فارس به عنوان هشتمین اثر ناملموس ایرانی در فهرست آثار جهانی می‌گوید.

به گفته نظری، این ثبت جهانی گواهی است بر این‌که ایران صاحب یکی از قدیمی‌ترین نیروهای دریایی در جهان بوده و هست.

او می‌افزاید: یکی از مواردی که باعث ثبت‌جهانی این دانش در فهرست آثار ناملموس شد حفظ و نگهداری از آن بود چراکه در معرض خطر فراموشی قرار داشت و نیاز به محافظت فوری از آن احساس می‌شد و حالا این مصوبه اخیر دولت، نه‌تنها همسو با این پرونده ثبت‌جهانی نیست، بلکه در نقطه مقابل آن هم قرار دارد.

مینا مولایی - ایران / روزنامه جام جم