خودروهای بی‌كیفیت منتظر سرنوشت پراید باشند

فرض كنید نظارت استاندارد بر تولید بنزین و خودرو برداشته شود، همین دو مورد چه بلایی می‌تواند سر كشور بیاورد.

شاید واردات برنج و ذرت آلوده هنوز در ذهن بسیاری از افراد همچنان تداعی شود. اگر هم فراموش شده، موضوع كیك‌های آلوده قابل دسترس‌تر است و در همه این مراحل سازمان ملی استاندارد بود كه باید با این موضوعات برخورد كند.

در طول سال‌های پس از انقلاب، مردان زیادی وارد این سازمان شدند و هركدام از یك تا هشت سال بر صندلی این سازمان تكیه زدند، اما نیره پیروز بخت اولین زنی است كه راهبری سازمان استاندارد را بر عهده گرفته است.

پیروز بخت پس از ۱۰ رئیس مرد در سازمان ملی استاندارد به این سمت در سال ۹۲ منصوب شد و به كار خود ادامه می‌دهد. رئیس سازمان ملی استاندارد دیروز ضمن بازدید از بخش‌های مختلف موسسه جام‌جم، گفت‌و‌گویی با خبرنگار ما داشت كه مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

فضای استاندارد ایران در یک دهه گذشته تغییر زیادی داشته و بررسی‌ها نشان می‌دهد مقاومت‌هایی در بخش‌های مختلف با استانداردهای جدید وجود داشته و دارد. اکنون فضای استانداردسازی در کشور چگونه است و چه چشم‌اندازی در این حوزه پیش‌بینی می‌کنید؟

مبحث استانداردسازی در ۱۰سال گذشته زمانی که آغاز شد رویکرد نوینی داشت و کشورهای پیشرفته در قرن حاضر میلادی آن را پیاده کرده بودند اما این موضوع هنوز در ایران اجرا نشده بود. از ابتدای سال ۲۰۰۰ میلادی رویکرد استانداردسازی در جهان تغییر کرد اما ایران در مسیر بازمانده بود و درنهایت در کشور تصمیم گرفته شد تا مطالعات انجام شده در زمینه استاندارد در ایران رنگ و لعاب دیگری به خود بگیرد. بر همین اساس طرحی در مرکز پژوهش‌های مجلس ارائه شد. مرکز پژوهش‌های مجلس هم روی این موضوع کار کرد و من هم این موضوع را پیگیری می‌کردم. چون طرحی که به آن مرکز فرستاده شده بود به عنوان پیش نویس قانون محسوب می‌شد. رویکرد نوین را که مطرح کردم منوط به طرح تغییر نام و ساختار سازمان ملی استاندارد بود. این طرح در سال ۸۸ در مرکز پژوهش‌های مجلس بررسی شد، بعد از آن هم در کمیسیون‌های مختلف مجلس مورد بحث نمایندگان قرار گرفت اما مجلس وقت مقاومت‌های زیادی داشت تا این‌که بررسی به مجلس نهم و در نهایت مجلس دهم سپرده شد. پس از کش و قوس‌های فراوان و بررسی‌های لازم در سال ۹۵، مجلس تصویب کرد رویکرد استاندارد تغییر کند که در شورای نگهبان به کش و قوس‌هایی خوردیم. البته رویکرد نوین استاندارد برای خیلی‌ها ناشناخته بود. (آذر سال ۹۵نمایندگان مجلس مصوب کردند موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به نام سازمان ملی استاندارد تغییر کند و فعالیت خود را با این نشان ادامه دهد.)

رویکرد نوین استاندارد در چه حوزه‌هایی ورود می‌کند؟

در رویکرد نوین چهار محور مورد توجه است؛ یکی محور استانداردسازی است که زیربنای خود مفهوم استانداردسازی در کشورهای مختلف است و در بخش تدوین استانداردها و ارزیابی انطباق تاکید دارد. محورهای بعدی هم تایید صلاحیت و اندازه‌شناسی است. به همین دلیل به مجمع تشخیص مصلحت نظام رفت که در آن زمان مرحوم آیت‌ا... هاشمی‌شاهرودی ریاست این مرکز را برعهده داشتند. نظارت و بررسی شخص آقای هاشمی‌شاهرودی باعث شد این کار در نهایت در سال ۹۶ به نتیجه برسد.با این تفاسیر ما باید دوران گذار را طی کنیم. در این زمان نگاه سنتی به استاندارد باید تغییر کند و رویکرد نوین در جامعه اجرا شود اما متاسفانه این نگاه هنوز در خیلی از موارد جا نیفتاده‌است. آن چیزی که در صحبت‌های اولیه مطرح شد که مقاومت‌هایی وجود دارد یا استاندارد برخورد انفعالی داشته باشد ناشی از همین نگاه است. در کشورهای پیشرفته استاندارد جزو زندگی مردم است. من در مطالعاتی که انجام داده‌ام کشورهای زیادی را بررسی کردم. آلمان در سند ۲۰۲۰ سه محور را تنظیم کرده بود که از این سه محور دو محور به استاندارد و کیفیت وابسته بود. یک مورد آن جلوگیری از خام‌فروشی بود که ما اکنون با این خطر روبه‌رو هستیم. خیلی از دولتمردان، نمایندگان مجلس، کارشناسان و تحلیلگران موضوع خام‌فروشی را مطرح می‌کنند که با این پدیده مقابله شود. آلمان این مورد را به‌عنوان یک سند راهبردی ۲۰۲۰ درنظر گرفته بود که از خام‌فروشی جلوگیری شود و ایجاد ارزش افزوده در دستور کار قرار گیرد. توجه آلمان به استانداردهای فرآیندی بود که همین موضوع باعث شد آنها را وارد دوره دیگری کند. آنها اکنون به مرحله فرآیندمحوری رسیدند و روی رقابت‌پذیری تمرکز دارند. طی چند سال گذشته هم ما در ایران توانستیم اقداماتی را انجام دهیم. در مورد موضوعاتی هم که شما اشاره کردید باید بگویم که ما نمی‌خواستیم تنهایی وارد شویم. به عنوان مثال در بحث استاندارد خودرو بیاییم بگوییم، خودروساز، ما استاندارد تعریف کردیم و باید آن را پیاده کنی که اجرا نمی‌شود. سازمان ملی استاندارد رویکرد خود را در اجرای استانداردها تغییر داد و برنامه و سند راهبردی خود را طوری تعریف کرد که همه دستگاه‌ها پای کار بیایند. در مورد صنعت‌غذایی اتفاق خاصی افتاد و در سال‌های اخیر موضوع از مزرعه تا سفره را ما پیگیری می‌کنیم. این رویکرد، فرآیند محوری است. به این صورت که یک سازمان خاص مسؤولیت همه را به عهده ندارد. ما با وزارت جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت و درمان ارتباط خوبی داریم. هفته گذشته جلسه‌ای گذاشتیم برای نمونه برداری نهاده‌های دامی. آنها معتقدند نمونه‌برداری هماهنگ و از یک کالا باشد. ما باید سعی کنیم مفهوم استاندارد را فقط از نظر سازمان ملی استاندارد نبینیم.

مهم‌ترین موضوعی که در بحث سازمان ملی استاندارد آمده، ماده۳ است. این ماده می‌گوید:همه دستگاه‌ها و نهادهای اجرایی موظفند استانداردها و ضوابط فنی قابل قبول خودشان را تبدیل به استاندارد کنند و به سازمان ملی استاندارد تحویل دهند. در سازمان هم آنها را یا تایید می‌کنند یا برای آنها مقررات فنی تدوین می‌شود. از گذشته هم استاندارد توسط سازمان ملی استاندارد تدوین نمی‌شد اما این نگاه همیشه بود که ما خودمان استاندارد را تعریف می‌کنیم. ماده۳ مشخص کرد سازمان‌های دولتی خودشان باید استانداردهای لازم را تعریف کنند، پس از آن برای هماهنگی با سایر دستگاه‌ها همکاری و هماهنگی به عمل آید. ماحصل آن هم استاندارد ملی ایران شود که برای همه لازم‌الاجرا باشد.

انتقادهای زیادی به استاندارد خودروسازان مطرح است. اکنون کارخانه‌های تولیدی استانداردها را رعایت می‌کنند؟ اگر رعایت نکنند، چه اتفاقی برایشان می‌افتد؟

در سال۹۸ برنامه‌ای در شورای عالی استاندارد تصویب کردیم که شروع آن از رده خارج شدن خودروهای پراید و پژو ۴۰۵ از خط تولید بود. این برنامه به همین صورت ادامه پیدا می‌کند. اگر استانداردهایی را که برایشان تدوین شده، اجرا نکردند باید منتظر برخورد قانونی باشند. برخورد ما هم با کمک نهادهای قضایی است و کارشناسان سازمان ملی استاندارد به عنوان ضابط قضایی معرفی می‌شوند. اگر کالایی غیراستاندارد تولید شود و کارشناسان سازمان ملی استاندارد این موضوع را مشاهده کنند می‌توانند برخورد اولیه را با آن واحد تولیدی برای توقف تولید انجام دهند و در مرحله بعد قوه قضاییه ورود خواهد کرد. دادستان‌ها و قوه قضاییه همیشه کمک سازمان ملی استاندارد بودند.

با خروج دو خودرو از خط تولید دیگر خودروی غیر استاندارد در کشور تولید نمی‌شود؟

در این مرحله فقط پراید و پژو ۴۰۵ استاندارد نبودند.

یعنی سازمان در حال غربالگری است؟

بله. ما گام به‌گام جلو می‌رویم. یک‌سری کالاها مشخص است. به عنوان مثال در حوزه سلولزی اگر کسی یک دستمال کاغذی نامرغوب استفاده کند دیگر سراغ آن نمی‌رود اما موضوع درباره خودرو کمی متفاوت است. خودرو مجموعه‌ای از هزاران قطعه است که همه آنها از واحد تولیدی تا محصول نهایی باید مورد بررسی قرار گیرد. باید همه این موارد در نظر گرفته شود که چرا استاندارد در تولید آن قطعه رعایت نشده‌است. از این رو برنامه زمان‌بندی را برای همین دادیم.

برنامه زمان بندی چه زمانی تمام می‌شود؟

این برنامه ادامه‌دار است. ما برای یک خودرو که تصمیم‌گیری نمی‌کنیم و هرکدام باید جداگانه مطرح شود. البته نمی‌خواهم در مورد خودروی خاصی صحبت کنم و هر بار که این اتفاق افتاده، جنجالی را شاهد بوده‌ایم. در برنامه زمان‌بندی گفته‌شده بعد از پژو۴۰۵ و پراید فلان خودرو تا زمانی که برای آن مشخص‌شده باید به استانداردهای لازم برسد. اگر خودروها طبق زمان‌بندی به استانداردهای سازمان ملی استاندارد نرسند، باید از خط تولید خارج شوند. ماسال ۹۷، استاندارد ۸۵گانه را پیاده کردیم و در سال۹۸ با در نظر گرفتن این استانداردها دو خودرو را از رده تولید خارج کردیم. ما با فرض این‌که خودروها استانداردهای ۸۵گانه را دارند، اجازه تولید می‌دهیم. خودروسازان خودشان را برای استانداردهای ۸۵گانه آماده کردند و سازمان ملی استاندارد باید در این زمینه صحه‌گذاری کند. البته هنوز هم مواردی است که ما نگران هستیم و آن‌هم در بحث تقلب است.

در کدام بخش بیشتر تقلب وجود دارد؟

وسایل بازی، وسایل تفریحی، در بخش خدمات تقلب وجود دارد. البته قبلا تقلب در حوزه غذایی زیاد مشاهده می‌شد اما اکنون کمتر شده‌است. دلیل کاهش آن هم افزایش نظارت دستگاه‌هایی مانند وزارت بهداشت و سازمان استاندارد است. اکنون هم یک طرح همه‌جانبه در حوزه غذایی داریم که در شورای عالی استاندارد به ریاست معاون اول رئیس‌جمهوری به تصویب رسید که مربوط به سند یکپارچگی غذاست که ایمنی، کیفیت، حلیت و اصالت را شامل می‌شود. این چهار مؤلفه را در سند یکپارچگی غذا می‌آوریم که باعث کاهش تقلب در این حوزه است. اما در حوزه لوازم‌خانگی و روغن موتور نگرانی‌هایی داریم که همکاری دستگاه‌های دیگر را می‌طلبد. اکنون کالا با نام‌های مشابه خارجی وارد می‌شود و بدون اصالت است.

به نظر شما دلیل آلودگی هوا، آلاینده بودن خودروهاست یا مازوت‌ سوزی؟

این سؤال را از ما نپرسید. قانون هوای پاک این بار را از دوش ما برداشته‌است. قانون هوای پاک می‌گوید سازمان محیط‌زیست مسؤول این حوزه است و سازمان استاندارد و وزارت نفت باید در این زمینه همکاری داشته باشند. آنها باید گزارش دهند و وارد حیطه کاری آنها نمی‌شوم.

چندی پیش فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که یک پدر و فرزند از صندلی تله‌کابین به پایین پرتاب می‌شوند و رسانه‌های خارجی بسیار روی این موضوع مانور دادند که تجهیزاتی که در ایران استفاده می‌شود ایمنی و استاندارد لازم را ندارد. نظرتان در این مورد چیست؟

برخی از لوازم و تجهیزات مربوط در این زمینه ایمنی لازم را ندارد و ما هم مجوزی برای فعالیت ندادیم. متاسفانه فعالیت آنها توسط پیمانکار انجام می‌شود. از مجموع ۴۴ تله‌کابین در کشور حدود ۲۶ مجموعه بدون مجوز هستند که برای برخورد با این متخلفان هم دادستانی ورود کرده‌است.

شما با تخلفات درون سازمانی چه برخوردی دارید؟ تخلف درون سازمانی آیا بخشی از نگرانی شما در این سازمان است؟

همه فرآیندهایی که انجام می‌شود سامانه‌ای شده و اگر اتفاقی بیفتد که بین واحد تولیدی و مسؤول رسیدگی و تایید‌کننده استاندارد هماهنگی صورت بگیرد بازرسان سریعا متوجه خواهند شد. اکنون بازرسی ما به این صورت نیست که بخواهیم فقط از واحد تولیدی نمونه دریافت کنیم بلکه از کالایی که مستقیما در دست مردم است نمونه‌برداری صورت می‌گیرد. به دلیل نظارت گسترده در این زمینه کسی جرات تخلف ندارد. با طرح طاها سازمان استاندارد، محصولات موجود در بازار کنترل می‌شود و به هزینه خودمان به آزمایشگاه ارسال می‌کنیم. اگر تخلفی صورت بگیرد نام فرد تایید‌کننده مشخص خواهد شد که در این صورت مسؤول کنترل کیفیت واحد تولیدی نیز مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.

یک زمانی تنها نشان استاندارد در کشور لوگوی درج شده روی کالاها بود اما اکنون سیب سلامت و لوگوهای دیگر نیز در کنار آرم استاندارد دیده می‌شود. این هم‌پوشانی در یک حوزه کاری تلقی می‌شود یا خیر؟

پروانه ساخت یا سیب سلامت بر اساس مقررات وزارت بهداشت صادر می‌شود اما مجوز سازمان استاندارد فقط به بحث کیفیت بر نمی‌گردد. برخی کالاها دارای استاندارد اجباری و برخی دارای استاندارد اختیاری هستند. دستگاه‌هایی که می‌توانند استاندارد را به عنوان اختیار دریافت کنند از واحدهای دیگر مانند وزارت صمت، وزارت بهداشت یا دستگاه دیگر مجوز فعالیت را دریافت کردند. مجوز به این معناست که شرایط تولید برای آنها فراهم بوده است. در کشورهای دیگر اینطور نیست که سازمانی به نام سازمان ملی استاندارد داشته باشند. آنها قوانین حمایت از حقوق مصرف‌کننده دارند که اگر تولید‌کننده کالای غیر‌استاندارد تولید کند مشمول این قانون شده و جریمه‌های سنگینی را باید بپردازد.

وسایل گازسوز دارای استانداردهای لازم هستند؟ گفته می‌شود مصرف گاز در کشور افزایش یافته اما بررسی‌ها نشان می‌دهد رشد مسکن نسبت به سال‌های گذشته رشد زیادی نداشته‌است. چرا با وجود این مصرف بالای گاز در بخش خانگی را مطرح می‌کنند که نتیجه آن مازوت‌سوزی در نیروگاه‌هاست؟

بر مبنای قانون اصلاح الگوی مصرف، مصرف انرژی تابع ضوابطی است. سازمان ملی استاندارد هم با همکاری وزارت نفت برای استانداردسازی در این حوزه اقداماتی را انجام داده‌است. گزارش‌هایی را هم سازمان استاندارد به مسؤولان مربوط برای صنایع و لوازم انرژی‌بر داده‌است. لوازم انرژی‌بر همان مواردی هستند که به آن اشاره کردید. انرژی الکتریکی و سوخت فسیلی. در بخش صنایع، سیمان، ریخته‌گری، قند، شیشه جزو این صنایع هستند و همه این موارد را کنترل می‌کنیم.

جام‌جم چندی پیش درباره صنعت سیمان گزارشی تهیه کرد که حکایت از تحویل مازوت به صنایع داشت.

این موارد به ما ارتباطی ندارد. ما میزان سوخت را با میزان تولید بررسی می‌کنیم و طبق قانون گزارش‌های مربوط را ماهانه به وزارتخانه‌های نفت و نیرو و سازمان برنامه و بودجه ارسال می‌شود. برگردیم به سؤال مربوط به لوازم خانگی. از دهه ۶۰ تحت پوشش استاندارد اجباری بودند و بارها اعلام کردم و باز هم تاکید می‌کنم که لوازم‌خانگی ایرانی دارای کیفیت بسیار بالایی است. در سال ۸۲ زمانی که بحث الحاق ایران به سازمان تجارت‌ جهانی مطرح شده بود و من روی این طرح کار می‌کردم در یک مصاحبه اعلام کردم اگر ایران به این سازمان بپیوندد لوازم‌خانگی و فولاد ایران به دلیل جهانی بودن استانداردهایشان آسیب نمی‌بینند.

در دهه‌های ۶۰ تا ۷۰ استانداردهای ایران بر اساس استانداردهای آمریکا بود که بعد بر محور استانداردهای اروپایی متمرکز شدیم. حتی با استانداردهای آمریکا هم لوازم خانگی ما در سطح بسیار خوبی بود. الان هم جزو لوازم انرژی‌بر نیستند. استانداردهای روز اروپا منطقی‌تر از آمریکاست. آمریکا استانداردها را طوری تعیین می‌کند که برای صادرات دستش باز باشد اما برای واردات سختگیری زیادی دارد. آمریکا با استانداردها منطقی برخورد نمی‌کند. اغلب استانداردهای اروپا مرجع استانداردهای ایزو است. ما هم استانداردهایمان بر مبنای ایزو است. افزایش میزان گاز را فقط در لوازم‌ خانگی نبینید و بحث استفاده خانگی در موتورخانه‌ها هم در این زمینه نقش دارند.

محمدحسین علی اکبری - اقتصاد / روزنامه جام جم