برخی هنوز توانمندی فناوران جوان را باور ندارند

شاید در اوایل این مسیر هنوز باور نمی‌كردیم تولیدات كشور ما، آن هم تولیداتی كه از دل یك كارگاه تولیدی كوچك نه یك كارخانه عریض و طویل با سابقه، با تعداد نیروی كاری ۱۵- ۱۰نفره بیرون آمده باشد، بتواند حرفی برای گفتن در برابر محصولات خارجی داشته باشد.

همه دنبال محصول خارجی بودیم. تا اسم چند جوان و توانمندی‌شان در رفع نیازی از كشور می‌آمد، می‌گفتیم این همه صنعتگر باتجربه نتوانستند، حالا این چند جوان بی‌تجربه چه‌كار می‌توانند بكنند؟! تغییر ‌دادن این شرایط، فلسفه تشكیل نهادی به نام صندوق نوآوری و شكوفایی ریاست جمهوری بود تا در كنار معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری كه مأموریتش بررسی و صحت‌سنجی توانایی همین جوانان بود، مسیر اعتماد به جوانان صاحب ایده و تحصیلكرده هموار شود، سرمایه مورد نیاز برای كارآفرینی و تبدیل ایده به محصول را در اختیارشان قرار بدهد تا ایده‌های خلاقانه خود را برای رفع نیازهای كشور بارور سازند.

در نخستین روز از دهه فجر انقلاب اسلامی و با نزدیك‌ شدن به پایان سالی كه از سوی رهبر انقلاب، سال «جهش تولید» نام گرفته است، در تحریریه جام‌جم میزبان دكتر علی وحدت، رئیس هیأت عامل صندوق نوآوری و شكوفایی بودیم تا از آخرین فعالیت‌های این مجموعه و اقدامات صورت‌گرفته در جهت رشد و جهش تولید در كشور بپرسیم.

نزدیك به یك دهه از فعالیت‌های صندوق نوآوری و شكوفایی می‌گذرد، اما در چند سال اخیر بیشتر نام این نهاد مالی دولتی را می‌شنویم. آیا این موضوع به دلیل تغییر ماهیت فعالیت‌های این نهاد است، یا صندوق از ابتدا با همین مأموریت‌ها تشكیل شده بود؟

همان‌طور كه می‌دانید كسب‌وكارهای نوپا، فناور و دانش‌ بنیان نیازهای مالی‌شان بسیار متفاوت‌ از كسب‌وكارهای تولیدی و صنعتی متعارف است و به همین علت اساسا استفاده از ابزارهای بانكی موجود نیز نمی‌تواند ابزار كارآمدی برای تأمین مالی این مجموعه‌ها باشد. زیرا هم انواع تامین مالی نوآورانه مورد نیاز است و هم بسیاری از مجموعه‌های فناور و نوآور نمی‌توانند شرایط مورد نیاز برای بهره‌مندی از تسهیلات بانكی را احراز كنند. در همین راستا، صندوق نوآوری و شكوفایی به دنبال نیاز كشور به تشكیل نهادی برای تأمین مالی و حمایت از حوزه فناوری و نوآوری شكل گرفت تا شركت‌هایی كه مبتنی بر ایده‌ای نو شكل گرفته‌اند، به دلیل كمبود منابع مالی از كار بازنمانند. باتوجه به این‌كه شركت‌های دانش‌بنیان اصلی‌ترین نمود توسعه فناوری و نوآوری به شمار می‌روند، حمایت از آنها به عنوان مأموریت اصلی صندوق در نظر گرفته شد و هنوز هم اصلی‌ترین مأموریت صندوق نوآوری و شكوفایی همین موضوع است.

علت پررنگ‌ شدن فعالیت‌های صندوق در چند سال اخیر چه بوده است؟

زمانی كه یك نهاد جدید شكل می‌گیرد، مدتی برای ایجاد زیرساخت‌ها، تبیین وظایف و كسب آمادگی ارائه خدمات نیاز خواهد داشت. اما در این دوره كه چندسالی هم از شكل‌گیری صندوق نوآوری و شكوفایی می‌گذشت، در هیات عامل جدید سیاست‌هایی برای توسعه خدمات صندوق و همكاری با بخش‌های مختلف فعال در حوزه نوآوری در دستور كار قرار گرفت و سعی كردیم با شتاب بیشتری به انجام وظایف ذاتی صندوق كه مورد تاكید قانونگذار و مورد انتظار اكوسیستم نوآوری كشور بود بپردازیم.

اقدام خاصی برای این افزایش سرعت انجام دادید؟

از جمله اقدامات مهمی كه در راستای شتاب‌دهی به فعالیت‌های صندوق نوآوری و شكوفایی داشتیم، توسعه و تقویت صندوق‌های پژوهش و فناوری در تمام استان‌های كشور و در حوزه‌های تخصصی مانند تجهیزات پزشكی، نانو، زیست‌فناوری و... بود. وجود این صندوق‌ها به عنوان شركای راهبردی غیردولتی صندوق نوآوری و شكوفایی در شهرهای مختلف و ارتباطی كه با پارك‌های علم و فناوری و مراكز دانشگاهی و پژوهشی داشتند موجب شد بسیاری از شركت‎‌های كوچك مستقر در شهرستان‌ها بتوانند از اعتبار و تسهیلاتی كه به این صندوق‌ها دادیم با سهولت بیشتر بهره‌مند شوند و نیاز نباشد در صف خدمات صندوق نوآوری و شكوفایی منتظر باقی بمانند.

همچنین برای بخش دیگری از مخاطبان صندوق كه شركت‌ های دانش‌بنیان تولیدی بزرگ هستند، ظرفیت جدیدی برای بهره‌مندی از خدمات شبكه بانكی كشور ایجاد كردیم. در همكاری‌ و تعاملی كه در این مدت با بانك‌ها ایجاد شد، این شركت‌ها برای تأمین مالی به بانك‌ها معرفی می‌شوند. در این تعامل، از یك سو، بانك‌ها به اعتبار صندوق نوآوری و شكوفایی شرایط پذیرش را برای شركت‌ها تسهیل می‌كنند و از سوی دیگر، با پرداخت یارانه سود بانكی، نرخ سود تسهیلات برای شركت‌ها كاهش یافته است. البته در ابتدای مسیر تا حدی با مقاومت و نگرانی از سوی نظام بانكی كشور، برای پذیرش این شركت‌ها روبه‌رو بودیم. اما به‌مرور این روند بسیار بهتر شد و اكنون كه یك دوره از این تسهیلات به پایان رسیده است و این شركت‌ها سابقه اعتباری بسیار خوبی از خود به‌جا گذاشته‌اند، بانك‌ها نیز تمایل بیشتری برای این همكاری پیدا كرده‌اند كه جا دارد از مدیران عامل بانك‌های كشور تشكر كنم.

همین دو راهكار اصلی موجب شد شركت‌های كوچك‌تر به مسیر صندوق‌های پژوهش و فناوری هدایت و شركت‌های بزرگ‌تر نیز به بانك‌ها ارجاع شوند. به این ترتیب، بار صف ورودی صندوق‌ نوآوری و شكوفایی برای ارائه خدمات به شركت‌ها سبك شد و این فرصت در اختیارمان قرار گرفت كه بتوانیم با جدیت بیشتری، مأموریت‌های مهم‌تری را دنبال كنیم.

در حال حاضر چه فعالیت‌های مهم جدیدی به مجموعه خدمات صندوق نوآوری و شكوفایی اضافه شده است؟

یكی از برنامه‌هایی كه در سال جهش تولید دنبال كردیم، كمك به توسعه شركت‌های نوپایی بود كه در مرحله توسعه فعالیت جدی برای تبدیل به شركت تولیدی بزرگ قرار داشتند و به سرمایه‌های بزرگ‌تری در حد چند ده میلیارد تومان نیاز داشتند تا خط تولید و كارخانه خود را راه‌اندازی كنند، اما به دلیل جوان بودن و نداشتن سابقه اعتباری مورد نیاز بانك، برای تأمین این میزان تسهیلات، امكان ارجاع آنها به بانك وجود نداشت. این شركت‌ها كه هركدام نقش بسیار مهمی در تولید یكی از نیازهای اساسی كشور كه عمدتا وارداتی بودند و از حوزه‌هایی مثل دارو تا تامین غذایی و سلامت و... را در بر می‌گرفتند، با منابع داخلی صندوق تامین مالی شدند. بعضی از اینها به نتیجه رسیده‌اند و بقیه هم در راه تكمیل هستند و این امر بسیار مهم و مباركی بود. جزئیات این فعالیت به‌زودی در گزارش عملكرد جهش تولید صندوق منتشر خواهد شد. اقدام دیگر، ورود صندوق نوآوری برای سرمایه‌گذاری خطرپذیر در مجموعه‌های نوپا و دانش‌بنیان بود. همان‌طور كه می‌دانید در سراسر دنیا در كنار همه روش‌های رایج، دو روش اصلی برای تأمین سرمایه برای شركت‌های نوپا، فناور و دانش‌محور وجود دارد. روش اول ارائه تسهیلات است كه به‌خوبی برای همه افراد شناخته شده است. اما در مواردی بعد تسهیلات پاسخگوی نیاز شركت‌ها نخواهد بود و سرمایه‌گذاری خطرپذیر وارد خواهد شد. البته به‌طور كلی ورود یك نهاد دولتی برای سرمایه‌گذاری در شركت‌های نوپا تجربه خوبی به وجود نیاورده است.

علت ناموفق بودن سرمایه‌گذاری خطرپذیر بخش دولتی چست؟

به طور كلی بخش دولتی نمی‌تواند شریك خوبی برای یك مجموعه خصوصی باشد. زیرا با این شراكت لختی خود را وارد شركت خصوصی می‌كند. از طرف دیگر این نگرانی را دارد كه شریك خصوصی شفاف عمل نكند و از سرمایه بخش دولتی سوءاستفاده كند. به همین دلیل، روش هم‌سرمایه‌گذاری را در صندوق راه‌اندازی كردیم كه براساس آن هر شركتی كه بتواند بخش خصوصی را برای تامین بخشی از سرمایه مورد نیاز خود مجاب كند، ما با هم‌سرمایه‌گذاری تا چهار برابر آن مبلغ در شركت سرمایه‌گذاری خواهیم كرد و آن سرمایه‌گذار خصوصی به‌عنوان عامل ما در شركت فعالیت خواهد كرد. این روشی بود كه در دنیا دولت‌ها برای تحریك صنعت سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) به‌كار می‌گیرند و ما هم در ایران آن را شروع كردیم.

در این حالت سرمایه‌گذار بخش خصوصی به شما وثایق مورد نیاز برای دریافت سرمایه را ارائه می‌كند؟
مزیت این روش این است كه نیازی به وثیقه نخواهد بود. اگر بخش خصوصی حاضر شود یك واحد خطر كند و سرمایه‌گذاری كند، ما به اعتبار ریسك او تا چهار واحد سرمایه‌گذاری خواهیم كرد و آنها وكیل ما در سرمایه‌گذاری و مدیریت پروژه نیز خواهند بود.

با این حساب، چه ضمانتی وجود خواهد داشت كه سرمایه‌گذار بخش خصوصی، وكیل و نماینده خوبی برای صندوق باشد؟

ما در ابتدا این شریك سرمایه‌گذار بخش خصوصی را اعتبارسنجی و به فهرست عاملان مجاز هم‌سرمایه‌گذاری اضافه می‌كنیم. در گام اول این اعتبار را به صندوق‌های پژوهش و فناوری دادیم و در گام بعدی شتاب‌دهنده‌های دانش‌بنیان نیز برای این امر مورد تأیید قرار گرفتند تا براساس اعتبارسنجی فعالیت‌هایشان بتوانیم این شراكت را شكل دهیم. صندوق‌های جسورانه بورسی نیز به این فهرست اضافه شده‌اند و به‌زودی این فهرست كامل‌تر هم خواهد شد. فراموش نكنیم این تجربه برای عامل‌ها نیز تجربه جدیدی است و لازم است تا در طی این فرآیند «یادگیری» هم داشته باشند.

علاوه‌بر حمایت در بازارهای داخلی، برنامه‌ای برای حمایت از صادرات نیز دارید؟

میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان بسیار كمتر از توان و استحقاق آنهاست. اخیرا توجه ویژه‌ای به حمایت از صادرات محصولات دانش‌بنیان شده است. در راستای تشویق شركت‌های دانش‌بنیان به صادرات محصولات‌شان، طرح‌های تشویقی شامل تخفیف در سود تسهیلات یا تسهیلات مشوق را برایشان در نظر گرفته‌ایم. همچنین همان‌طور كه اشاره كردم در زمینه معرفی محصولات در بازارهای خارجی نیز فعالیت‌هایی در زمینه حمایت از شركت در نمایشگاه‌های خارجی، تأسیس دفاتر فروش محصولات دانش‌بنیان در خارج از كشور، حمایت از دریافت استانداردهای صادراتی و حفاظت از مالكیت فكری را برای كمك به این شركت‌ها در ورود موفق به بازارهای خارجی انجام داده‌ایم، در حال توسعه این خدمات هستیم و لازم است كه شركت‌هایمان را بیشتر با این خدمات آشنا كنیم تا بتوانیم شاهد شكوفایی آنها در بحث صادرات باشیم.

سوالی كه درخصوص نحوه فعالیت صندوق نوآوری و شكوفایی مطرح می‌شود، این است كه این مجموعه چطور تا این حد حاضر به خطر‌پذیری و حمایت از مجموعه‌هایی است كه در سراسر دنیا نرخ موفقیتی زیر ۲۰ درصد برایشان در نظر گرفته می‌شود. این اعتماد به مجموعه‌های نوپا و جوان بر چه اساسی شكل گرفته است؟

ما هم می‌دانیم كه ممكن است بسیاری از این شركت‌ها در مسیر خود با شكست روبه‌رو شوند و احتمال آن هم كم نیست. اما دیدگاهی كه باید در این حوزه شكل بگیرد، این است كه گرچه تیم‌ها، استارت‌آپ‌ها و نوپاها در مجموع ممكن است همه آنها موفق نشوند كه به شركت‌های تولیدكننده و ماندگاری بدل شوند، ولی اگر از میان صدها ایده، دو ایده هم موفق شوند و بتوانند نیاز مهمی از كشور را برطرف كنند، ما كار خود را به‌درستی انجام داده‌ایم. از سوی دیگر در تلاشیم تا این دیدگاه را در جوانان كشور به‌وجود بیاوریم كه می‌توانند با اتكا به دانش و نوآوری خود كار اثرگذاری انجام دهند و مجموعه‌هایی نیز حاضرند از آنها و ایده‌هایشان حمایت كنند. این فرهنگ‌سازی اهمیت بسیار فراوانی در رشد و شكوفایی و بالندگی كشور خواهد داشت. این كه جوانان ما با روحیه كارآفرینی آینده كشور را رقم بزنند، ارزش افزوده بسیار بالایی است كه باید برای آن سرمایه‌گذاری شود.

به نظر شما با تشویق مداوم جوانان به تأسیس شركت‌های نوپا و دانش‌بنیان، حوزه كسب‌وكارهای فناورانه و نوآورانه اشباع نشده است؟

بگذارید این موضوع را با مثالی توضیح بدهم. معدن تازه كشف‌شده طلا را در نظر بگیرید. نفرات اولی كه وارد این معدن می‌شوند، می‌توانند قطعات درشتی از فلز طلا را جدا كنند و ببرند. اما همه معدن طلا همین تكه‌های بزرگ نیست! علاوه بر رگه‌های باریك‌تر طلا، همچنان می‌توان بسیاری از فلزات گرانبهای دیگر نیز از این معدن و معادن دیگر استخراج كرد كه شاید موجب درآمدزایی طولانی‌مدت‌ و بیشتری هم برای نفرات بعدی شود. زیست‌بوم فناوری و نوآوری نیز به همین شكل است؛ درست است كه شركت‌های شاخصی در حوزه خدمات در كشور شكل گرفته و بسیار توسعه یافته‌اند كه این خود بسیار امر مباركی است. اما این به معنی پایان كار این زیست‌بوم نیست. ما هنوز حوزه‌های دست‌نخورده بسیاری در این زمینه داریم كه می‌توانند هر یك به اتفاق بزرگی در كشور تبدیل شوند. این موضوع به‌ویژه در حوزه فناوری‌های پیشرفته، هنوز جای كار فراوانی دارد. ما در مواردی به كشورهای دیگر وابستگی و واردات داریم كه به‌راحتی امكان رفع این وابستگی در كشور وجود دارد. بنابراین نه‌تنها همچنان باید این افراد حمایت شوند، بلكه این فرهنگ‌سازی در بدنه حاكمیت و نظام كشور ایجاد شود كه جوانان ما توانمندی‌های زیادی برای رفع نیازهای كشور دارند و باید به آنها باور داشته باشیم. برخی هنوز توانمندی جوانان در رفع نیازهای كشور را باور نكرده‌اند. همان‌طور كه نمونه‌اش را در یك سال اخیر درباره نیازهای ناگهانی كشور به‌دلیل شیوع كووید-۱۹ دیدیم و در عین ناباوری و در حالی كه همه دنیا شوكه شده بود؛ ایران عزیز اسلامی نه‌تنها در تامین مایحتاج عمومی به مشكل نخورد، بلكه در تامین نیازهای پیشرفته حوزه سلامت هم بدون نیاز به خارج، همه موارد را شركت‌های دانش‌بنیان تامین كردند.

خدمات متنوع صندوق نوآوری برای دانش‌بنیان‌ها و استارت‌آپ‌ها

رئیس هیأت عامل صندوق نوآوری و شكوفایی تأكید می‌كند این صندوق به‌جز حمایت‌های مالی در قالب‌های متفاوت، خدمات متنوع دیگری نیز برای مجموعه‌های دانش‌بنیان و نوپا ارائه می‌كند. دكتر وحدت در این‌باره تصریح كرد: «بحث توانمندسازی شركت‌های دانش‌بنیان از جمله فعالیت‌های مهم دیگر در سال‌های اخیر بوده كه در این حوزه كارهای زیادی از ارائه خدمات آموزشی، مشاوره‌ای و حمایت برای حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، اعزام هیات‌های تجاری به خارج از كشور و پذیرش هیات‌های تجاری خارجی در كشور از جمله این فعالیت‌ها بوده است. در این دوسال نزدیك به ۵۰۰۰ سرویس توانمندسازی به شركت‌های دانش‌بنیان در حوزه‌های مشاوره، آموزش، مالكیت فكری، عارضه‌یابی، اخذ استاندارد و... داده شده است.»

وی افزود: «یكی دیگر از مشكلاتی كه اغلب شركت‌های دانش‌بنیان با آن روبه‌رو بودند، بحث بازار بود. به این معنی كه شركت محصول تولید كرده ولی به دلایل مختلف نمی‌تواند بفروشد یا كارفرماهای بزرگ مایل به خرید خارجی هستند.

تلاش كردیم در این مدت سهم خود را در این جهت ایفا كنیم. بحث به‌هم‌رسانی تولیدكننده و خریدار با ابزار برگزاری رویدادهای تخصصی در حوزه‌های مختلف با حضور كارفرمایان و شركت‌های بزرگ دولتی و صنعتی و شركت‌های دانش‌بنیان و فناور و برپایی جلسات كسب‌وكار با كسب‌وكار (B۲B) برنامه‌ریزی شده بود كه بسیار مورد استقبال شركت‌ها قرار گرفت.

از سوی دیگر تعریف و توسعه خدمات مالی جدید مثل لیزینگ محصولات دانش‌بنیان را فراهم كردیم تا جذابیت خرید محصولات دانش‌بنیان را برای شركت‌های بزرگی كه احتمالا در شرایط فعلی با مشكلات نقدینگی روبه‌رو هستند، افزایش دهیم. همچنین با صدور ضمانت‌نامه، كیفیت و حسن انجام كار شركت‌های دانش‌بنیان را در مناقصه‌های بزرگ ضمانت كردیم. زیرا معتقدیم زمانی كه یك مجموعه دانش‌بنیان یك بار بتواند با كمك حمایت‌های ما در پروژه‌های كلان فعالیت كند، پس از آن توانمندی لازم برای ادامه‌دار شدن مسیرش را كسب خواهد كرد.»

دكتر وحدت همچنین یادآور شد: «به‌منظور كمك به رفع نیازهای پژوهشی شركت‌های دانش‌بنیان با استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی، اقدام به اعطای كمك هزینه تحقیق و توسعه كرده‌ایم و علاوه بر كمك به شركت‌ها برای تدوین فراخوان و شناسایی همكاران پژوهشی بالقوه، بخشی از هزینه توسعه محصولات لبه فناوری را به‌صورت بلاعوض تأمین می‌كنیم.»

عسل اخویان طهرانی - دانش / روزنامه جام جم