شناخت امام معصوم بر اساس صفات ذکر شده در احادیث معصومین (علیهم السّلام)

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از العتبه الحسینیه المقدسه؛ معصومین (علیهم السّلام) در برخی از احادیث به صفت های ائمه اطهار(علیهم السّلام) اشاره فرموده اند که تفکر و تأمل در این صفات سبب شناخت حجت الهی می گردد.

حجه الله و صفت های موازی با آن در احادیث

در بحث ذیل سعی می شود با استفاده از بیان معصومین (علیهم السّلام) بعضی از صفات امام برای حصول معرفت و شناخت ذکر گردد. از مجموعه احادیث رسیده درباره معرفی و شناخت امام  چهار حدیث که امام را به عنوان حجه الله معرفی نموده اند و همراه با صفت حجه الله، صفتهای دیگری نیز برای امام برشمرده اند؛ انتخاب گردیده است که در این مجال ذکر می شود:

حدیث اول

در حدیث ذیل حضرت امام محمد باقر (عليه السّلام) صفتهایی برای امام حجه الله برشمرده اند. این حدیث در بسیاری از کتب حدیثی شیعه نقل شده است:

 حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَسْوَدَ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) فَأَنْشَأَ يَقُولُ ابْتِدَاءً مِنْ غَيْرِ أَنْ يُسْأَلَ: نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ بَابُ اللَّهِ وَ نَحْنُ لِسَانُ اللَّهِ وَ نَحْنُ وَجْهُ اللَّهِ وَ نَحْنُ عَيْنُ اللَّهِ فِي خَلْقِهِ وَ نَحْنُ وُلَاةُ أَمْرِ اللَّهِ فِي عِبَادِهِ.

احمد بن محمد از احمد بن محمد بن ابی نصر از محمد بن حمران از اسود بن سعید نقل می کند که گفت خدمت حضرت ابو جعفر امام محمد باقر (عليه السّلام) بودم بدون اینکه چيزى از آن جناب بپرسند فرمودند: ما حجت خدا و باب اللَّه و لسان الله و وجه اللَّه و عين اللَّه در ميان مردم هستيم ما والیان امر الهی در ميان بندگان خدا هستيم.

صفتهای برشمرده برای امام در حدیث اول

بدین ترتیب حضرت امام محمد باقر (علیه السّلام) حجه خدا را باب خداوند متعال، زبان، وجه و چشم الهی در میان خلق و ولی امر الهی در میان بندگان خدا معرفی می نماید.

حدیث دوم

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى بْنِ الْمُتَوَكِّلِ رَحِمَهُ اللَّهُ قَالَ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ جَعْفَرٍ الْحِمْيَرِيُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ الْعَزِيزِ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ قَالَ أَبُوعَبْدِاللَّهِ(ع‏): إِنَّ اللَّهَ وَاحِدٌ أَحَدٌ مُتَوَحِّدٌ بِالْوَحْدَانِيَّةِ مُتَفَرِّدٌ بِأَمْرِهِ خَلَقَ خَلْقاً فَفَوَّضَ إِلَيْهِمْ أَمْرَ دِينِهِ فَنَحْنُ هُمْ يَا ابْنَ أَبِي يَعْفُورٍ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ‏ فِي عِبَادِهِ وَ شُهَدَاؤُهُ عَلَى خَلْقِهِ وَ أُمَنَاؤُهُ عَلَى وَحْيِهِ وَ خُزَّانُهُ عَلَى عِلْمِهِ وَ وَجْهُهُ الَّذِي يُؤْتَى مِنْهُ وَ عَيْنُهُ فِي بَرِيَّتِهِ وَ لِسَانُهُ النَّاطِقُ وَ قَلْبُهُ الْوَاعِي وَ بَابُهُ الَّذِي يَدُلُّ عَلَيْهِ وَ نَحْنُ الْعَامِلُونَ بِأَمْرِهِ وَ الدَّاعُونَ إِلَى سَبِيلِهِ بِنَا عُرِفَ اللَّهُ وَ بِنَا عُبِدَ اللَّهُ نَحْنُ الْأَدِلَّاءُ عَلَى اللَّهِ وَ لَوْلَانَا مَا عُبِدَ اللَّهُ‏.

محمد بن موسی بن متوکل از عبدالله بن جعفر حمیری از احمد بن محمد بن عیسی از حسن بن محبوب از عبدالعزیز از ابن ابى يعفور نقل می کند که گفت حضرت امام صادق (عليه السّلام) فرمودند: خداوند يكتاى بى ‏همتا است به وحدانيت بى ‏نظير است و تنها خالق او است. خلقى را آفريد و امر دين خود را به ايشان تفويض فرمود ما آن گروه هستيم. پسر ابى يعفور ما حجت خدا در ميان بندگان او و گواهان بر خلق و امینان بر وحى او و خزانه ‏داران علم او هستيم و وجه‌ خداییم که از طرف او آمده ایم و ديده او ميان مردم و زبان گويا و قلب آگاه الهی و باب اللَّه هستيم كه به سوى او رهبری می نماييم. ما عالم به امر و دعوت‏كننده به راه الهی هستيم. به واسطه ما خدا شناخته شد و پرستش گرديد ما راهنمايان به سوى خداوند هستيم اگر ما نبوديم خدا پرستش نمي شد.

صفت های برشمرده برای امام در حدیث دوم

در این حدیث صفت هایی که برای امام برشمرده است عبارتند از:

امام شاهد بر بندگان، امين بر وحي خداوند و خزانه دار علم الهی، وجه و چشم و زبان الهی در میان خلق، قلب آگاه الهی، باب الهی که به سوی خدا رهنمون می سازد، عمل کننده به دستورات الهی، دعوت کننده به راه الهی، به واسطه حجه الله، خدا شناخته می شود، به واسطه حجه الله، خدا عبادت می شود، حجه الله رهبر و راهنمای به سوی خدا است، اگر حجه الله نبود خداوند متعال پرستش نمی شد.

حدیث سوم

أَبِي عَبْدِ اللَّهِ الْبَصْرِيِّ عَنْ أَبِي الْمِعْزَى عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ خَيْثَمَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (ع) قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ‏: نَحْنُ جَنْبُ اللَّهِ وَ نَحْنُ صَفْوَتُهُ وَ نَحْنُ خِيَرَتُهُ وَ نَحْنُ مُسْتَوْدَعُ مَوَارِيثِ الْأَنْبِيَاءِ وَ نَحْنُ أُمَنَاءُ اللَّهِ وَ نَحْنُ حُجَّةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ أَرْكَانُ الْإِيمَانِ وَ نَحْنُ دَعَائِمُ الْإِسْلَامِ وَ نَحْنُ مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ نَحْنُ الَّذِينَ بِنَا يَفْتَحُ اللَّهُ وَ بِنَا يَخْتِمُ وَ نَحْنُ أَئِمَّةُ الْهُدَى وَ نَحْنُ مَصَابِيحُ الدُّجَى وَ نَحْنُ مَنَارُ الْهُدَى وَ نَحْنُ السَّابِقُونَ وَ نَحْنُ الْآخِرُونَ وَ نَحْنُ الْعَلَمُ الْمَرْفُوعُ لِلْخَلْقِ‏ مَنْ تَمَسَّكَ بِنَا لَحِقَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنَّا غَرِقَ وَ نَحْنُ قَادَةُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ نَحْنُ خِيَرَةُ اللَّهِ وَ نَحْنُ الطَّرِيقُ وَ صِرَاطُ اللَّهِ الْمُسْتَقِيمُ إِلَى اللَّهِ وَ نَحْنُ مِنْ نِعْمَةِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِهِ وَ نَحْنُ الْمِنْهَاجُ وَ نَحْنُ مَعْدِنُ النُّبُوَّةِ وَ نَحْنُ مَوْضِعُ الرِّسَالَةِ وَ نَحْنُ الَّذِينَ إِلَيْنَا مُخْتَلَفُ الْمَلَائِكَةِ وَ نَحْنُ السِّرَاجُ لِمَنِ اسْتَضَاءَ بِنَا وَ نَحْنُ السَّبِيلُ لِمَنِ اقْتَدَى بِنَا وَ نَحْنُ الْهُدَاةُ إِلَى الْجَنَّةِ وَ نَحْنُ عِزُّ الْإِسْلَامِ‏ وَ نَحْنُ الْجُسُورُ وَ الْقَنَاطِرُ مَنْ مَضَى عَلَيْهَا سَبَقَ وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا مَحَقَ وَ نَحْنُ السَّنَامُ الْأَعْظَمُ وَ نَحْنُ الَّذِينَ بِنَا نَزَلَ‏ الرَّحْمَةُ وَ بِنَا تُسْقَوْنَ الْغَيْثَ وَ نَحْنُ الَّذِينَ بِنَا يُصْرَفُ عَنْكُمُ الْعَذَابُ فَمَنْ عَرَفَنَا وَ نَصَرَنَا وَ عَرَفَ حَقَّنَا وَ أَخَذَ بِأَمْرِنَا فَهُوَ مِنَّا وَ إِلَيْنَا.

ابا عبدالله بصری از ابی معزی از ابی بصیر از خیثمه نقل می کند که گفت از حضرت امام محمد باقر (عليه السّلام) شنيدم كه فرمودند: ما جنب اللَّه هستیم و ما برگزيدگان او هستیم و ما منتخب خدا هستیم و ما تحويل‏گيرنده ميراث انبيا و امینان پروردگار هستیم و ما حجت خدا هستیم و ما اركان ايمان و پايه ‏هاى اسلام هستيم ما رحمت خدا بر خلق هستيم.

ما كسانى هستيم كه خداوند به وسيله ما مي گشايد و به وسيله ما ختم مي كند. ما ائمه هدى و چراغهاى روشنگر تاريكیها و مرکز نور هدایت و ما سابقون و آخرون (كه در قرآن ياد شده هستيم) ما پايگاه برافراشته براى مردم هستيم هر كه به ما تمسك جويد به ما ملحق شود و هر كه از ما تخلف ورزد غرق مى‏شود.

ما رهبر مردم رو سفید هستيم و برگزيده خدا و راه واقعى و صراط مستقيم به سوى خدا هستیم. ما از نعمتهاى خدا بر خلق هستيم. ما راه شریعت و معدن نبوّت و پايگاه رسالت و ما همان کسانی هستیم که محل رفت و آمد ملائكه هستند و ما چراغ راهنما هستيم براى هر که از ما طلب نور کند. ما راهى هستيم براى كسى كه پيرو ما باشد و ما هدايت‏كنندگان به بهشت هستيم.

ما عزت اسلام و ما پلها و معبرهاى بزرگى هستيم كه هر كس از روى آن بگذرد پیش می افتد و هر كه تخلف جويد گمراه مى‏ شود. ما رکن اصلی هستیم و ما همان كسانى هستيم كه به واسطه ما رحمت نازل مى‏ شود و به وسيله ما بر شما باران مى ‏بارد و به واسطه ما عذاب از شما برطرف مى‏گردد. هر كه ما را بشناسد و يارى كند و عارف به حق ما باشد و دستور ما را بپذيرد از ما است و بازگشت او به سوى ما است.

صفتهای برشمرده برای امام در حدیث سوم

صفات ذیل از جمله صفتهای امام خلیفه و حجت الهی است که در این حدیث شریف بر شمرده شده است:

امام جنب اللَّه (مقرب درگاه الهی و نزدیک به خداوند) و برگزيده خدا و منتخب او، وارث میراث انبیاء، امین و امانتدار الهی، پایه های ایمان، بزرگان و رحمت الهی بر خلق هستند.

 امام رهبر روسپیدان، برگزيده خدا، راه خدا و صراط مستقیم به سوی الله، نعمت خدا بر خلق، طریق آشکار شریعت، معدن و منشاء نبوت، مقام و جایگاه رسالت، درگاه رفت و آمد ملائکه، چراغ روشنی بخش به هر درخواست کننده نور، راه هدایت و حق برای اقتدا کننده به آن، هدایت کننده به سوی بهشت، دلیل عزت و ارجمندی اسلام می باشد.

امام همچون پل و راه میانبری که بر رونده آن کسی سبقت نگیرد و سرپیچنده از آن نابود شود، رکن اصلی و عظیم، سبب نزول رحمت، سبب بارش باران، سبب رفع عذاب می باشد.

امامان صاحبان آغاز و پایان، سروران اسلام، چراغهای فروزان در تاریکی، مرکز نور هدایت، سابقون و آخرون، راهنمایان رفعت داده شده برای خلق هستند.

تأمل و تفکر در معانی صفتهای برشمرده شده راه شناخت و معرفت نسبت به امام است.