صحیفه سجادیه در کلام بزرگان

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از اهل بیت؛  دعاهای امام سجاد(ع) در «صحیفه سجادیه» که شامل 54 دعا از ایشان است گردآوری شده و به عنوان اثری ارزشمند، نسل به نسل منتقل شده است.

این کتاب ارزشمند از همان قرون اولیه توجه مسلمانان را به خود جلب کرده است به گونه ای که علاوه بر شروح و ترجمه های متعددی که بر آن نوشته شده، عظمت آن در کلام بزرگان به تصویر کشیده شده است. بسیاری از بزرگان در وصف این کتاب ارزشمند عباراتی زیبا و قابل تامل و پر محتوا بیان کرده اند که توجه به آن ها می تواند بسیار سودمند باشد. این سخنان تکان دهنده بدون شک موجب توجه بیشتر به این کتاب شریف خواهد شد و شاید کمی از محجوریت آن بکاهد.

 در مقاله حاضر ارزش و اهمیت «صحیفه سجادیه» را در کلام بزرگان مورد توجه و دقت قرار داده ایم. این سخنان که به طور پراکنده در منابع مختلف به خصوص منابعی که در خصوص امام سجاد(ع) نگاشته شده اند، وجود دارند، مورد کنکاش، ارزیابی و تحلیل قرار گرفته تا ارزش و اهمیت این کتاب هر چه بیشتر آشکار شود و توجه به آن افزایش یابد. اکنون تلاش بر این است تا بخشی از نظرات بزرگان در خصوص این کتاب شریف به صورت دسته بندی به خوانندگان محتر م تقدیم شود.

اعتبار صحیفه سجادیه

صحیفه سجادیه به عنوان یک مجموعه ادعیه، پس از قرآن و نهج البلاغه در رتبه سوم قرار دارد و از اعتبار خاصی برخوردار است به گونه ای که از همان قرون اولیه مورد توجه قرار گرفته است. اعتبار این کتاب شریف و عظمت آن سبب شده که بزرگان، این کتاب را به عنوان «اخت القران»(خواهر قرآن )، «زبور آل محمد؟ص؟» و «انجیل اهل بیت؟عهم؟» نام گذاری کنند. استاد شهید مطهری در خصوص اعتبار این صحیفه ارزشمند می نویسد: «صحیفه سجادیه دعاهای بسیار معتبری است هم از نظر سند و هم از نظر مضمون از زین العابدین علی بن الحسین(ع) که علمای شیعه از صدر اسلام به این کتاب توجه کرده اند، و بعد از قرآن تنها مجموعه ای است که از اواخر قرن اول و اوایل قرن دوم هجری به صورت یک کتاب در دست بوده است... بنابراین بعد از قرآن، قدیم ترین کتاب شیعی که از اول به صورت کتاب به وجود آمده و الآن در دست ماست، صحیفه سجادیه است که جناب زید بن علی بن الحسین در جنگ با امویان، همین کتاب همراهش بود و آن را به کسی سپرد،. ..» شهید مطهری(ره) در جای دیگری می نویسد: «این اثر جاوید که به نام «زبور آل محمد» معروف شده است، از نیمه دوم قرن اول به صورت مکتوب دست به دست نقل و روایت شده است.» این اندیشمند بزرگ اسلامی اشاره دارد که معتبرترین و مقدس ترین منابع ما بعد از قرآن در حدیث، کتب اربعه، در خطبه ها نهج البلاغه و در ادعیه صحیفه سجادیه است.

 صحیفه کلامی برتر از کلام بشر

فصاحت و بلاغت این کتاب همواره مورد توجه فصحا و بلغای عرب بوده است به گونه ای که علاوه بر شیعیان، اهل سنت نیز بعضاً برخی از ادعیه آن را در کتاب های خویش آورده اند. صاحب تفسیر طنطاوی در باره صحیفه می نویسد: «من هر چه در این کتاب مطالعه می کنم می بینم این کتاب بالاتر از کلام مخلوق و پایین تر از کلام خالق است؛ راستی چه کتاب کریمی است.»

شهید مطهری(ره) صحیفه سجادیه را از معجزات اسلام دانسته و معتقد است: «این اسلام بود که در دامن خویش شاگردانی تربیت کرد که این گونه معجزه آسا سخن گفته اند». ایشان می نویسد: «اگر ما هیچ دلیل دیگری غیر از دعاهایی که از علی بن ابی طالب(ع) و زین العابدین(ع). ..نداشتیم و اسلام در چهارده قرن چیز دیگری نداشت، همین که توسط دو تن از شاگردهای اسلام از آن دنیای بدویت و جهالت دو اثر این چنینی ظاهر شده کافی است. آن قدر این ها اوج و رفعت دارد که اصلًا اعجاز [است]، جز این چیزی نیست.»

سید بن طاووس این کتاب را در زمره آثار مهم دعایی بر شمرده که افراد عادی از آوردن چنین عباراتی عاجزند.

ابن شهر آشوب با اشاره به حکایتی از مردی بصری، به عظمت این کتاب از جهت بلاغی اشاره کرده و می نویسد: «نزد مردی بلیغ از اهالی بصره از صحیفه سجادیه سخن به عمل آمد او گفت: «خذوا عنی حتی املی علیکم» از من بگیرید تا بر شما املا کنم. کنایه از این که من هم همانند زین العابدین(ع) از این گونه عبارات می توانم بیان کنم. سپس قلم به دست گرفت و سر به زیر انداخت اما سر بلند نکرد و از دنیا رفت».

 صحیفه، گنجینه معرفت و معنویت

علما و بزرگان، صحیفه سجادیه را به عنوان گنجینه ای از علوم و معارف اسلامی و از ذخائر با ارزش بشری شمرده اند و معتقدند عالی ترین اندیشه معنوی در این دعاهاست. یکی از جنبه هایی که سبب شده این کتاب ارزشمند را زبور آل محمد؟ص؟، خواهر قرآن و انجیل اهل بیت؟عهم؟ بنامند، محتوای عالی و مفاهیم ارزشمند آن بوده است. سید نعمت الله جزایری در این رابطه می نویسد: «مفاهیم صحیفه سجادیه آن قدر با ارزش و والاست که آن را «اخت القرآن» نامیده اند هم چنان که نهج البلاغه را «اخ القران» خوانده اند.» وی به تبلور روح ایمان در این کتاب شریف اشاره دارد و معتقد است این گنجینه ارزشمند به سیراب کردن تشنگان دریای حقیقت پرداخته است.

 امام خمینی(ره) در زمان هدیه کتاب صحیفه سجادیه به نوه خویش، سید علی، در نامه ای خطاب به ایشان، به معارف الهی این کتاب و نعمت هایی که در این سفره معنوی در اختیار انسان ها قرار گرفته، اشاره دارد. ایشان می نویسد: «صحیفه کامله سجادیه، نمونه کامل قرآن صاعد است و از بزرگ ترین مناجات های عرفانی در خلوت گاه انس است که دست ما کوتاه از نیل به برکات آن است؛ آن کتابی است الهی که از سرچشمه نور خداوند نشأت گرفته و طریقه سلوک اولیای بزرگ و اوصیای عظیم الشأن را به اصحاب خلوت گاه الهی می آموزد. کتاب شریفی است که سبک بیان معارف الهیه اصحاب معرفت را چون سبک قرآن کریم بدون تکلف الفاظ، در شیوه دعا و مناجات برای تشنگان معارف الهیه بیان می کند. این کتاب مقدس چون قرآن کریم سفره الهی است که در آن، همه گونه نعمت موجود است و هرکس به مقدار اشتهای معنوی خود از آن استفاده می کند...»

علامه حسن زاده آملی آرزو کرده است که این کتاب شریف به عنوان متن درسی در حوزه های علمیه تدریس شود تا معارف اصیل اسلامی از این طریق احیا شود. ایشان می نویسد: «... در نظر این کمترین، انجیل اهل بیت و زبور آل محمد (صحیفه کامله سجادیه) در عداد کتب درسی درآیند که نقش خوبی در احیای معارف اصیل اسلامی است؛ البته فهم و تعلیم و تعلّم آن ها بدون معرفت به علوم ادبی و معارف نقلی و عقلی و عرفانی صورت پذیر نیست.» شاید آیت الله خامنه ای به همین جهت اشاره دارند که شایسته است کسانی روی کتاب صحیفه سجادیه کار کنند. صاحب تفسیر طنطاوی پس از دریافت کتاب صحیفه سجادیه از طرف آیت الله مرعشی نجفی به نکاتی تامل برانگیز در مورد این کتاب اشاره کرده است. ایشان می نویسد:«...صحیفه سجادیه را کتابی یگانه یافتم که مشتمل بر علوم و معارف و حکمت هایی است که در غیر آن یافت نمی شود.حقا که این از بدبختی ما (اهل سنت) است که تا کنون به این اثر گران بهای جاوید از میراث های نبوت و اهل بیت دست نیافته ایم.»