تفکر و اندیشه در قرآن

به گزارش جام جم آنلاین و به نقل از تبیان؛  ازجملۀ مهمترین آن ها این است که توان بهره وری ومدیریت سایر امکانات را برای او فراهم می کند . کنترل قوا و مدیریت آن ، براساس خواست ورضایت الهی ، و عاقبتی که او برای انسان تشخیص داده است ، در تعاملی همه جانبه بین همۀ عناصر وجودی انسان حاصل می شود .به چنین مدیریتی تدبر و تفکر گفته می شود.

تدبر  وتفکر مقدمه ای برای تعقل است ودرصورت فعال نبودن تفکر ، تعقل نیز غیر فعال خواهد بود .
از نتایج همراهی تفکر و تعقل ، بهره مندی از ایمان و یقین است . نقش تعیین کننده ایمان ویقین در زندگی به قدری است که می توان از این دو گوهر گران بها ، به عنوان تعیین کننده مقام ودرجه ابدی هرانسانی یاد کرد . بنابراین تفکر وتعقل خود مقدمه ای برای ایمان ویقین هستند که اگر فعال نشوند ، نه تنها انسان نمی تواند شاهد ازدیاد این دو باشد ، بلکه روز به روز از ایمان ویقین او به حقایق کاسته می شود.

تفکر و تعقل چیست ؟
تفکر وتعقل به معنای به کار گرفتن نیروی عقل واندیشه ، برای استنتاج امور مثمر ثمر است ، چنان که تفکر علمی یک نظر علمی را نتیجه می دهد .
عقل یکی از مواهب الهی و استعداد مخصوصی است که خداوند متعال به انسان عنایت فرموده تا با بهره گیری از آن بتواند در سیر زندگانی خود ، راه سعادت ورستگاری را بپیماید .
رسول خدا (ص) فرموده اند : خداوند متعال به بندگانش چیزی بهتر ازعقل نبخشیده است  .
قران مجید از تفکر بسیار ستایش کرده است وخود از راه یادآوری یا بیان وتوضیح آیات با مثال ها و وصفهای گوناگون وبا گزارش کردن داستانها به بهترین بیان می کوشد که انسان را به فکر کردن وادارد تا با اندیشیدن درباره زندگی دنیا وجاودانگی آخرت پی ببرد وفریفته دنیا نشود و دنیا را با هدف قرار ندهد .
قران درخصوص این که هدف از نزول قرآن ، تفکر واندیشیدن است ، می فرماید :
﴿وأنزلنا الیک الذکر لتُبین للناس ما نزل الیهم ولعلهم یتفکرون﴾ 
وقران را به سوی تو فرستادیم تا آن چه را نازل شده است ، برای مردم تبین کنی وتا شاید بیندیشند  .
تفکر نوعی سیرومرور بر معلومات حاضر در نزد انسان جهت دستیابی به مجهول که با تفکر وتعقل آن مجهول را به دست می آ ورد   .
علاوه برآن که تدبر وتفکر ، انسان را به سوی عمل کردن می کشاند ، مهارتها و نوان مندی های تفکر از طریق عمل در انسان تثبیت می یابند . تفکر که فرایند کشف ارتباط را برای انسان میسر می سازد ، به میزان گستردگی حوزه عمل انسان ، قدرت بیشتری می یابد ، چرا که در موقعیت های بیشتر و پیچیدگی های مختلف تر وضعیتهای متنوع تری قرار می گیرد.

روش های تفکرصحیح
۱- اقامه دلیل و برهان روشن : از آیه شریفه ۱۲۶ سوره مبارکه نحل چنین استفاده می شود که پذیرفتن هر ادعایی ، منوط است به اقامه براهین و دلایل روشن ، چرا که برهان ودلیل ، پایه های هر مدعایی هستند . جناب بوعلی (علیه الرحمه ) در اشارات می گوید : کسی که هرحرف را بدون برهان و دلیل بپذیرد از لباس آدمی بیرون رفته است . درخود قرآن کریم نیز از ابزار استدلال وبرهان استفاده شده وبرای معتبر شناختن استدلال وتعقل ، چه دلیلی از این بالاتر که خود قرآن کریم . در بسیاری از مسائل به استدلال عقلی و اقامه برهان عقلانی روی آورده است . مثلاً در آیه قل لوکان فیهما الهه الا الله لفسدتا . یک قیاس استدلالی وبرهان عقلی به کار رفته است .
۲- پشتوانه علمی : مایه تفکر ، علم ا ست وامر به هر چیزی ، امر به مقدمه آن است و چون تفکر بدون علم میسر نیست ، لذا امر به تفکر ، خود امر به سرمایه آن نیز هست . پس انسان برای تفکر ، ابتدا باید علوم مورد نیاز را کسب کند وآن گاه با تکیه برآن به تجزیه و تحلیل وتعقل روی آورد که تفکر بدون پشتوانه علمی غیر ممکن است .
۳- ژرف نگری : تفکر اگر سطحی و پراکنده ، فایده واثری برآن مترتب نیست ، ولی اگر مبتنی بر مطالعات وآزمایش ها وحسابگری های دقیق باشد ، بسیار مفید وسرمایه بزرگی برای پیشرفت جامعه بشری واقع خواهد شد.

جایگاه و اهمیت تفکر و تعقل
عنصر «فکر و اندیشه» از جمله عناصری است که در رأس تعالیم عالیه دین مقدس اسلام قرار دارد و قرآن کریم به عنوان قانون اساسی این آئین ارجمند، پر از آیاتی است و نه تنها مسلمانان بلکه عموم انسان‌ها را به «تفکر» و «تعقل» فرا می‌خواند.
روایات و احادیث اسلامی نیز به عنوان یکی از منابع اربعه فقه اسلامی و یادگارهای گرانمایه پیشوایان معصوم(ع)، بیشترین تأکیدات را درباره این موضوع یعنی «فکر و اندیشه» در خود نهفته دارند و این امر آن‌چنان مورد عنایت و توجه بزرگان دین ما واقع شده که از آن به عنوان «برترین عبادت» یاد شده است، همچنان‌که امام علی(ع) در کلام والای خود چنین می‌فرمایند: «بالاترین عبادت به کار انداختن نیروی تفکر و تعقل است.»
«بالاترین عبادت به کار انداختن نیروی تفکر و تعقل است.»
اصولا هرگاه بدانیم که مهم‌ترین وجه تمایز آدمی با سایر موجودات، همانا در دارا بودن گوهری به نام «عقل» و «خرد» است و هویت واقعی و اصیل او در گرو این امانت عظیم الهی و بهره‌جویی از آن است،
و اما اگرچه تا بدینجا از ارجمندی «عقل» و «اندیشه» و بکارگیری نیروی «فکر» و «خرد» سخن گفتیم، اما آنچه مسلم است اینکه شایسته نیست آدمی این «ودیعه الهی» را در هر جهتی بکار گیرد و این نیروی عظیم الهی را صرف اموری نماید که به جز «خسران» نتیجه ای دربرنخواهد داشت. مخصوصا با عنایت به این حقیقت که عمر آدمی و فرصتی که برای تأمین سعادت دنیوی و اخروی خود دراختیار دارد بسی کوتاه و زودگذر می باشد و به همین دلیل باید به نیکوترین وجهی مورد بهره برداری قرار گیرد، فلذا سزاوار، آن است که نیروی تعقل را در مسیری فعال سازد که به سعادت دوسرا و نیز تقرب به ذات اقدس الهی منتهی گردد. و برای نیل به چنین مقصود والایی باید اموری را «محور اندیشه» خود قرار دهد که به نتایج مبارک و ارزشمند آن اطمینان داشته باشد و اینگونه امور هم شناخته نمی شوند مگر با کسب یاری و هدایت و رهنمایی از خداوند عزیز که خود آفریننده «عقل» و توصیه کننده انسان به بهره گیری از آن می باشد،