موثرترین عامل درمان ناهنجاری های روانی

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از خبرگزاری ایکنا؛ بسیاری از ما ممکن است در طول زندگی و در بستر برخی پستی و بلندی‌های و آلام زندگی به‌نوعی احساس افسردگی را تجربه کرده‌ایم. هنگامی که عزیزی را از دست داده‌ایم، در کار یا زندگی با شکست‌هایی مواجه شده‌ایم، روابطمان با افراد مورد علاقه‌مان دچار مشکلاتی می‌شود و بسیاری مسائل دیگر... در نتیجه برای مدتی مضطرب شده‌ایم، گریه کرده ایم و یا عصبانی و پرخاشگر شده‌ایم و در غذا خوردن و خوابیدن و سایر امورات دچار معضلاتی شده‌ایم.

البته آنچه در علم پزشکی با عنوان افسردگی شناخته می‌شود بسیار شدیدتر از این علائم است و مدت زمان بیشتری ادامه می‌یابد. در این بیماری حالت افسردگی بر تمام یا بخش اعظمی از زندگی فرد اثر می‌گذارد و او را با مشکلاتی جدی روبرو می‌سازد تا حدی که فرد حتی به خودکشی می‌اندیشد.

نزول انگیزش در افسردگی

علایم شناختی در بیماری افسردگی بیشتر شامل افکار منفی است. افراد افسرده اعتماد به نفس اندکی دارند، احساس بی‌کفایتی کرده و برای شکست‌های‌شان خود را تحقیر می‌کنند. آن‌ها از آینده ناامید بوده و به انجام هر کاری برای بهبود زندگی‌شان بدبین هستند. تفکر افراد افسرده باعث می‌شود که انسان جهان را با دیدی منفی بنگرد. انگیزش در افسردگی رو به نزول است. فرد افسرده به منفعل بودن گرایش بیشتری دارد و برای شروع فعالیت‌ها با مشکل روبرو است.

غمگینی و دل‌مردگی برجسته‌ترین علامت هیجانی در افسردگی است. شخص افسرده ناامید و غمگین است و اغلب گریه و زاری می‌کند. فعالیت‌هایی که قبلاً موجب رضایت او می‌شد برایش کسل‌کننده می‌شود. شخص افسرده به تدریج به سرگرمی‌ها، تفریحات و فعالیت‌های خانوادگی بی‌علاقه می‌شود و بسیاری از بیماران افسرده از عدم عطوفت به دیگران می‌گویند.

افسردگی ریشه در سبک زندگی دارد

مجید ابهری، عضو هیئت علمی دانشگاه و کارشناس مسائل اجتماعی در ارتباط با تعریف خودکشی عنوان می کند: افسردگی نوعی از کسالت روحی و روانی است که علمای رفتار آن را زکام روحی عنوان کرده‌اند. این حالت نوعی وضعیت بحران روحی است که فرد علاقه و گرایش خود را به همه چیز از دست می دهد و شکلی از افسردگی به او مسلط می‌شود.

وی با اشاره به عوامل افسردگی تصریح می‌کند: افسردگی به طور مستقیم به سبک زندگی، تغذیه و وضعیت شغلی ارتباط دارد؛ یعنی ممکن است فرد به خاطر سبک زندگی غلط یا نامناسب و یا به خاطر اینکه رضایت شغلی نداشته و یا در زندگی زناشویی احساس رضایت نمی‌کند دچار افسردگی شود.

دوری از باورهای معنوی؛ اصلی‌ترین عوامل افسردگی

این رفتارشناس اجتماعی با اشاره به اصلی‌ترین عامل افسردگی می‌گوید: به طور کلی می‌توان فاصله گرفتن از ارزش‌های دینی و باورهای معنوی را از اصلی‌ترین عوامل افسردگی عنوان کرد. در جوامع غربی زندگی ماشینی و دور شدن از ارزش‌های معنوی دلیل افسردگی بوده و در جامعه ایران نیز متاسفانه همین دلایل مشخص از دلایل افسردگی است.

وی می‌افزاید: در شرایط خاص فقدان و یا فوت عزیزان و بستگان از دست دادن شغل، افسردگی بعد از زایمان نیز از دیگر عوامل و انواع افسردگی است اما در واقع ریشه افسردگی در دور شدن از معنویات و ارزش‌های معنوی قانع نبودن به زندگی و داشته‌ها و زیاده‌خواهی و اشراف‌زدگی است.

افسردگى؛ بیماریى ناشى از مدرنیسم

تنهایی و انزوا، وابستگی به زندگی مادی و ترس، پیروی از هواهای نفسانی و شهوترانی، تجرد و ازهم گسیختگی خانوادگی، منفی‌نگری، کمال‌طلبی و وسواس فکری، ضعف انگیزه و اراده و بسیاری دیگر از ناهنجاری‌های شخصیتی نیز از عوامل ایجاد افسردگی و تشدید آن محسوب می‌شوند.

به عقیده روانشناسان، افسردگى بیماریى ناشى از مدرنیسم و فشارهاى جانبى آن است و جوانان به‌ویژه در جهان غرب که سرعت نوآورى در آنجا بیش از سایر نقاط جهان است در سنین پایین‌تر در دام این بیمارى گرفتار مى‌شوند و میزان خودکشى نوجوانان رو به افزایش است. بى‌تردید علت این افسردگى‌ها فرو رفتن در مادیات و دورى از مذهب، معنویات و فراموشى خدا است.

پوچ‌گرایی در سبک زندگی غربی؛ ریشه افسردگی

افسردگی و اقدام به خودکشی ناشی از آن خصوصا در میان افرادی معروف و مشهور از شدت بیشتری برخوردار است. چراکه در سبک زندگی غربی و افراد معروف نوعی از پوچ‌گرایی مشاهده می‌شود و گاها این پوچ‌گرایی به حدی می‌رسد که افراد را دچار افسردگی و عواقب آن می‌کند.

انسان معنویت‌گرا هرگز به خط پایان زندگی نمی‌رسد

بیشترین آمار خودکشی به علت افسردگی ناشی از اعتیاد و احساس پوچی و رسیدن به پایان خط است. چهره‌های معروف که دچار افسردگی می‌شوند در شرایطی اقدام به خودکشی می‌کنند که به‌نوعی از اشباع روحی و روانی رسیده و دیگر چیزی آنها را راضی و خوشحال نمی‌کند، اما این مفهوم در حالتی که معنویت در زندگی انسان نقش داشته باشد هرگز اتفاق نمی‌افتد. انسان معنویت‌گرا هرگز از زندگی و از نعمت‌های الهی سیر نشده و به پایان خط نمی‌رسد.‌

در سال‌های اخیر کوشش‌های زیادی در زمینه روان‌درمانی افرادی که دچار بیماری‌های روانی و افسردگی هستند، انجام شده و در این زمینه روش‌های مختلفی برای روان درمانی استفاده شده است که هیچ کدام موفقیت مورد انتظار را درباره از میان بردن یا پیشگیری از بیماری‌های روانی کسب نکرده و و تحقیقات نشان می دهد که میانگین موفقیت در درمان از هفتاد درصد تجاوز نمی‌کند.

گرایش به نقش دین در روان‌درمانی

این در حالی است که حال عده‌ای از بیماران پس از درمان‌های روان‌درمانگران گاه بدتر هم شده و یا بیماری پس از مدتی عود کرده است. از این‌رو، گرایش و توجه بیشتر به دین برای سلامت روان و درمان بیماری‌های روانی درمیان روانشناسان و درمانگران روانی افزایش چشم‌گیری یافته است. آنان بر این باورند که «ایمان بدون شک مؤثرترین درمان بیماری‌های روانی به ویژه اضطراب و افسردگی است».

امروزه بسیاری از روانشناسان بر نقش مؤثر ایمان به خدا تأکید می‌کنند و بر این باورند که نیروی خارق‌العاده‌ای در ایمان به خدا وجود دارد که نوعی قدرت معنوی به انسان می‌بخشد و در تحمل سختی‌های زندگی او را کمک می‌کند و از نگرانی، اضطراب و در نتیجه پیامدهای زیانباری چون افسردگی و خودکشی باز می‌دارد. همچنین اعتماد به قدرت خداوند موجب افزایش صبر و می‌شود و احساس امنیت و آرامش را در نفس انسانی ایجاد و آسودگی درونی را پدید می‌آورد.

آرامش همان ایمان است

قرآن امنیت و آرامش در نفس مؤمن را مرهون ایمان می‌داند؛ بر اساس تعالیم قرآن تنها آنهایی که ایمان به خدا آورده و آن را به عبادت هیچ معبودی نیامیخته‌اند سزاوار آرامش، امنیت و طمأنینه هستند. خداوند متعال می‌فرماید: «الذین امنوا و تطمئن قلوبهم بذکرالله الا بذکر الله تطمئن القلوب؛ آنان که ایمان آورده‌اند و دلهای‌شان به یاد خدا آرامش می‌یابد. آگاه باشید که دل‌ها به یاد خدا آرامش می‌یابد».(رعد ۲۸)

ایمان انسان به خداوند، او را نسبت به کمک، حمایت و لطف خداوند امیدوار می‌سازد و هرگونه شک و وحشت را از او دور می‌کند. قرآن می‌فرماید: «هوالذی انزل السکینه فی قلوب المؤمنین لیزدادوا ایمانا مع ایمانهم؛ هم اوست که در دل‌های مؤمنان آرامش را فرو فرستاد، تا ایمانی بر ایمان خود بیفزایند».(فتح۴)

میزان آرامش روحی هر کس، بستگی به ایمان او دارد. انسان در پرتو بندگی خداوند از قید بندگی غیر او آزاد می‌شود و هرچه فرد ایمانش قوی‌تر باشد، آرامش روحی او نیز افزایش می‌یابد. کسانی که ایمان ناپایدار و ضعیفی دارند، احساس آرامش کمتری دارند. به همین دلیل، کافران هیچ بهره‌ای از آرامش و اطمینان ندارند. امام باقر(ع) آرامش را همان ایمان می داند و می‌فرماید: «آرامش، همان ایمان است».

عدم تعادل شخصیت؛ عامل بیماری‌های روانی از منظر قرآن

قرآن مردم را از لحاظ شخصیتی به انواع سه‌گانه مؤمن، کافر و منافق تقسیم کرده است؛ این تقسیم‌بندی همچنین نشان می‌دهد که عامل اصلی ارزشیابی شخصیت از نظر قرآن عقیده است. قرآن بیان می‌کند که عدم تعادل شخصیتی انسان موجب می‌شود که به گروه منافقان و کافران بپیوندد. به این معنا که شخصیت کافر و منافق، یک شخصیت نامتعادل و بیمار است. اما اگر گروهی از مومنان نیز دچار بیماری‌های روحی و روانی هستند، علت و عامل آن را باید در عدم عمل به نسخه قرآنی جست‌وجو کرد. چرا که هرکس به نسخه شفابخش قرآن پای‌بندتر باشد از بیماری‌های روانی رسته‌تر است.

فطرت انسان همواره در تضاد میان خیر و شر، فضیلت و رذیلت است و همین تضادها و افراط و تفریط ها موجب می‌شود که شخصیت از تعادل خارج و دچار بیماری‌های جسمی و روحی شود. اسلام هواره‌خواهان هماهنگی گرایش‌های جسم و روح است و برای تحقق این تعادل در شخصیت انسان به روش‌ها و شیوه‌هایی اشاره می‌کند که با به‌کارگیری آن می توان از تهدید ناهنجاری های روانی و بیماری ها در امان ماند.

دستورات اسلام؛ عامل پیشگیری از اضطراب

در اسلام نخست کوشش بر این است که انسان‌ها مبتلا به بیماری‌های روانی نشوند، اما اگر کسی به هر دلیل مبتلا شد برای درمان آن هم دستورهایی داده شد که اگر بیمار به آن دستورها عمل کند شفا خواهد یافت. اولین راهى که اسلام براى مسئله اضطراب و دلهره‌ها پیشنهاد مى‌کند، ایمان و توکل به خداست. امام على(ع) می‌فرماید: کسی که توکل کند، سختى‌ها بر او آسان و اسباب آسانى برایش فراهم مى‌شود.

یاد خدا در آرامش

دومین راه یاد خدا است. یاد خدا که ترس از مرگ را به آرامش تبدیل مى کند و ترس از هجوم مشکلات و گرفتاری‌ها را از بین برده و دلهره‌ها و ترس‌هاى ناشى از بى‌اعتمادى به آینده را کاهش مى‌دهد. قرآن درباره تأثیر یاد خدا در آرامش و رهایى از اضطراب و افسردگى مى‌فرماید: «آنان که ایمان آورده و دل‌هایشان به یاد خدا آرام است، آگاه باشید با یاد خدا دل‌ها آرامش مى‌یابد.

ارتباط با مومنان

قرآن همچنین یکی از روش‌های درمانی بیماری‌های روحی و روانی را ارتباط با مومنان برمی‌شمارد و بسیاری از روان درمان‌گران نیز به اهمیت روابط انسانی به منظور تامین سلامت روانی توجه کرده‌اند. صبر یکی از اساسی‌ترین روش‌های مقابله با استرس و عوارض ناشی از آن است و عامل اصلی پیروزی بر مشکلات و حوادث است که در قرآن کریم حدود هفتاد مورد از صبر سخن به میان آمده و رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: تنها چیزی که از آن امید فرج و نجات در برابر مشکلات است صبر است.

عبادات؛ روش‌های تغییر در شخصیت و ایجاد آرامش

قرآن روش‌های بسیاری در روان درمانی پیشنهاد داده است که مهم‌ترین آنها ایجاد تعدیل یا تغییر در شخصیت و رفتار است. قرآن برای پرورش شخصیت مردم و ایجاد تغییر در رفتار آنان، روش کار و ممارست عملی در زمینه افکار و عادات جدید رفتاری را که در نظر دارد در نفوس آنان تحکیم بخشد، به کارگرفته است. به همین منظور عبادات مختلفی چون نماز، روزه، زکات و حج و مانند آنها را واجب کرده است. «أنَّ الصَّلَوهَ تَنْهَی عَنِ الْفَحْشَاءِ وَ الْمُنْکرِ وَ لَذِکرُ اللهِ أکبَر؛ نماز فحشا و منکرات را از جامعه و از امن اهل نماز دور می‌سازد و هیچ فریضه‌ای بالاتر از نماز نیست».

توبه و دعا؛ عامل کاهش اضطراب

توبه و استغفار و توجه به آمرزش خداوند و بخشش او و همچنین دعا نیز از دیگر سفارشات قرآن است که موجب کاهش شدت اضطراب و افزایش آرامش و امید انسان می‌شود. قرآن شفای دردهایی است که چه بسا از محدوده ناهنجاری‌های شناخته شده روان‌شناسی خارج است.

قرآن کریم خود را در آیات متعدد «شفا» معرفی کرده است و منظور از شفا، شفا از بیماری‌های روان و قلب است. بیماری‌هایی از قبیل: کفر، شرک، نفاق، بخل، حسد، کینه و باید گفت که قرآن درمان و شفای آلودگی‌های روانی است. «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَ رَحْمَهٌ لِّلْمُومِنِینَ؛ و از قرآن آنچه شفا و رحمت است برای مؤمنان، نازل می کنیم». و «قُلْ هُوَ لِلَّذِینَ آمَنُوا هُدًی وَشِفَاء؛ بگو این کتاب برای کسانی که ایمان آورده اند رهنمود و درمان است».

باید توجه داشت که درمان معمولاً پس از ابتلای شخص به بیماری روانی شروع می‌شود، اما ایمان به خدا اگر از کودکی در نفس انسان استقرار یابد نوعی مصونیت و پیشگیری از آسیب بیماری‌های روانی به شخص می‌بخشد.

صله رحم؛ اصلی‌ترین درمان‌های پیشگیرانه در اسلام

مجید ابهری، رفتارشناس در ارتباط با درمان‌های پیشگیرانه اسلام از افسردگی بیان می‌کند: یکی از اصلی ترین درمان‌های پیشگیرانه در دین مبین اسلام برای جلوگیری از افسردگی صله رحم است. در سه سال گذشته دانشمندان روان درمان و رفتار شناس ثابت کرده‌اند که هنگام بازدید از اقوام و دوستان هرمونی در مغز انسان ترشح شده که باعث طول عمر سلول‌ها و در مجموع موجب سلامتی و طول عمر فرد می‌شود.

وی افزود: توکل به خداوند و ذکر خداوند در قلب باعث آرامش روح و روان شده و از افسردگی پیشگیری می‌کند، دیدار با اقوام، ایمان به خدا، یقین داشتن به فردا و رزاق بودن خداوند، خودداری از حسد و بدبینی، راه‌کارهایی هستند که در قرآن برای پیشگیری از افسردگی و جنون روحی ارائه شده‌اند.

سبک زندگی غربی؛ عامل تشدید افسردگی

وی با اشاره به ریشه‌های افسردگی در کشور می‌گوید: در کشور ما تاثیر سبک زندگی غربی و گرایش به زندگی و فرهنگ بیگانه باعث افزایش آمار افسردگی شده است. مثلا فست فود یکی از عوامل افسردگی است و هرکس در گوشه‌ای از خانه مشغول خوردن غذا می‌شود. شبکه‌های ماهواره ای، زیاده‌خواهی، گرایش به زندگی اشرافی و قانع نبودن به زندگی فعلی، نداشتن توکل و اعتماد به نفس ابزاری هستند که موجب ورود سبک زندگی غربی به جامعه ایران شده‌اند.

حسادت، بدبینی و خودخواهی پایه‌های افسردگی

ابهری سبک زندگی اسلامی را از مهم‌ترین راه‌های درمان افسردگی می‌داند و اظهار می‌کند: بازگشت به سبک زندگی ایرانی اسلامی از مهم‌ترین راه‌های درمان افسردگی، پیشگیری و مقابله با آن است. خانواده‌ها باید از مسابقه دادن در اشراف‌زدگی خود داری نموده و فرزندان خود را به زندگی موجود عادت دهند به معنای اینکه تلاشی برای پیشرفت انجام ندهند نمی باشد. پیشرفت معنوی قابل توقف نیست اما این که حسادت و رقابت، بدبینی و خودخواهی پایه‌های ایجاد یک زندگی و شخصیت باشند افسردگی قطعی را به دنبال خواهد داشت.

وی ادامه می دهد: جدا شدن از عوامل رفتاری منفی که ذکر شد بهترین زمینه برای جلوگیری از افسردگی و درمان آن است. البته نوع تغذیه و استفاده از سبزیجات خصوصا ریحان و نعنا و خشکبار، قدم زدن در آفتاب، دیدار با اقوام و دوستان درمانهای اساسی افسردگی هستند.

شیوع دلسردی و کاهش انگیزه برای تکاپو

ابهری یادآور می‌شود: آنچه امروز به عنوان افسردگی در جامعه ما مطرح است، نوعی دلسردی است. اصلی‌ترین ویژگی خاص افسردگی از دست‌دادن انگیزه برای زندگی و تکاپو است. یک انسان زنده با نشاط و مسلمان هیچ‌گاه انگیزه خود را برای زندگی از دست نمی‌دهد و چون عامل توکل در قلب او وجود دارد با اتکا به نیروی لایزال الهی همواره دارای زندگی پرنشاط  و مثبت است.

از آنجا که در مقابل هر نوشى، نیش و در مقابل هر خوشى، ناخوشى وجود دارد، هر انسانى در روند زندگى خود با موانعى روبرو مى‌شود. این موانع و مشکلات براى انسان ایجاد دلهره مى‌کند و او در هنگام گرفتاری‌ها دچار اضطراب و سپس افسردگى مى‌شود. اما بهتر آن است که در حین مواجه با ناملایمات با توکل بر خداوند حکیم و مهربان و استعانت به قرآن کریم از بروز چنین بیماری‌هایی پیشگیری شود.