اشتباه‌های کرونایی ما

رعایت کن تا رعایت شوی. یک توصیه‌اجتماعی حتی اقتصادی روبه‌جلوست؛ گران نفروش تا به تو گران فروخته نشود. با این همه، در تبلیغات شهری کمتر از این منطق استفاده می‌شود. بیشتر توصیه می‌شود ماسک بزنیم تا کادر درمان نفسی تازه کند. این یک توصیه منفعل است؛ «تو را خدا»یی در آن نهفته‌است که معلوم نیست خوشایندِ مخاطب باشد. ولی «رعایت کن تا رعایت شوی»، یک توصیه فعال است.

درک اجتماعی از توصیه‌های تبلیغاتی کرونایی ضروری است. توجه به این نکته که سالم‌بودن تو یعنی سالم‌بودن جامعه و بیماربودن تو یعنی بیماربودن جامعه. گویی هدف از تبلیغ را حفظ سلامت مخاطب در نظر می‌گیریم نه نفر دیگری. اگر منفعت یک توصیه به طور مستقیم به خود فرد نرسد، برای اجرای آن انگیزه نخواهدداشت.

دو: تبلیغات باید تا جایی که می‌شود ساده باشد و همه‌فهم. با ادبیاتی هوشمندانه و جمله‌هایی کوتاه بیان شود. بین «ماسک‌زدن اجباری است» و «ماسک بزنید»، دومی توصیه می‌شود. بسیاری از توصیه‌ها ویرایش نشده‌است. مثلا یکی از نهادها پوسترهایی را در سطح وسیع منتشر کرده‌است.

یکی از پوسترها توصیه‌هایی را نوشته تا کرونا نگیریم. در بین توصیه‌ها، هیچ جمله کوتاهی دیده نمی‌شود. مثلا عبارت «دست‌هایتان را مکرر با آب و صابون به مدت ۲۰ ثانیه بشویید» می‌توانست با «دست‌هایتان را پیوسته بشویید» تغییر کند. یا در موردی دیگر نوشته‌شده: «از دست‌زدن به چشم، بینی و دهان‌تان با دست‌های شسته‌نشده بپرهیزید.» نمی‌شد این جمله پیچیده را ساده‌تر کرد؟ نوعا ما به جمله‌بندی‌های طولانی و توضیحات ناضرور عادت کرده‌ایم. مثلا می‌خواهیم بدانیم چه غذاهایی باید بخوریم. توی عنوان جدول می‌نویسیم:‌«منابع غذایی ویتامین A». خوب است بنویسیم «ویتامین A» و بعد عکس غذاها را بگذاریم. البته این نثر پیچیده سابقه تاریخی دارد. ادبیات قاجاری‌زده کاری کرده تا بنویسیم «استعمال دخانیات ممنوع»؛ باید یاد بگیریم در دنیا می‌نویسند: «سیگار نکشید.»

سه: متأسفانه در توصیه‌های بهداشتی، کروناگرفته مهجور و طردشده است. نهادها توصیه می‌کنند «به کرونایی نزدیک نشوید»، «اتاقش را جدا کنید»، «در برخورد با او همواره صورت‌تان را بپوشانید»، «با او سر یک سفره ننشینید.» آیا این توصیه‌ها غلط است؟‌ نه. اتفاقا این توصیه‌ها لازم‌الاجراست. ولی چرا نهادها فکری به حال کرونایی نکرده‌اند؟ چرا در توصیه‌هایشان نگفته‌اند: «به کرونایی زنگ بزنید»، «برایش پیام‌های محبت‌آمیز بفرستید»، «برایش فیلم و کتاب و کلیپ بفرستید»، «برایش هدیه بفرستید»، «شادش کنید»، «غذای موردعلاقه‌اش را بپزید...» نهادهای توصیه‌گر دولتی و عمومی جوری توصیه نوشته‌اند که انگار قرار نیست بیمار کرونایی بهبود یابد و به جامعه برگردد. این همه نفرت و طردشدگی به نفع جامعه است؟‌

چهار: خط خطرناک دیگر متهم کردن یکدیگر است؛ هیاتی‌ها، مسافران شمال را متهم می‌کنند و مسافران شمال، هیاتی‌ها را. نباید به اختلاف بین مردم دامن زد. هر نوع متفاوت‌سازی، ایمنی اجتماع در برابر ویروس را کم می‌کند. توصیه‌ها باید به قوام نظام اجتماعی کمک کند. حتی شیخ‌انصاری هم معتقد بود حفظ نظام از اوجب واجبات است. منظور شیخ حفظ نظام‌اجتماعی بود. حتی امام‌خمینی(ره) که بانی انقلاب بود، به حفظ نظام‌اجتماعی نظر داشت. امام هیچ‌گاه حرکت‌های مسلحانه را به صلاح نمی‌دانست. چه بسا امام دادگاه پهلوی با نشان شاهنشاهی را ترجیح می‌داد به اعدام انقلابی که توسط گروه‌های زیرزمینی تهیه و اجرا می‌شد. امام در مبارزه سخت با فاسدان دودمان پهلوی به معدودی همچون اندرزگو اعتماد و باقی را رد می‌کرد. به همین خاطر بلافاصله پس از پیروزی انقلاب، ارتش و دادگستری و ژاندارمری به دیدار امام شتافتند و با ایشان بیعت کردند. چون گلوله یاران امام به تن همکارانشان ننشسته‌بود.
فرض می‌کنیم در نبرد سیاسی یا اجتماعی امروز پیروز شدیم، فردا قرار است با چه مردمی زندگی کنیم؟ مردمی از سرزمین‌های دیگر یا با همین مردمی که متهم‌شان کردیم؟ هر نوع جداسازی فکری، عقیدتی و سیاسی به واسطه تصمیم‌های کرونایی به ضرر وفاق ملی خواهدبود. مردم اول یکدیگر را متهم می‌کنند، بعدا از هم نفرت پیدا می‌کنند و بعدش با هم درگیر می‌شوند. آخرش هم دست به سلاح می‌برند و در خیابان سنگر می‌گیرند.

ممکن است این بیماری همراه ما بماند. پس باید تعامل‌مان با دوره قبل از بیماری متفاوت باشد. این بیماری هیچ فرقی بین دیندار و بی‌دین، انقلابی و غیرانقلابی، مسلمان و زرتشتی قائل نیست. به جای ائتلاف با ویروس علیه مخالفان، با مخالفان اتحاد کنیم تا ویروس را شکست بدهیم.

میثم امیری - نویسنده / روزنامه جام جم