ظرفیت‌سازی برای شکستن مرزهای علم

لزوم سرمایه‌گذاری بیشتر در اقتصاد دانش‌بنیان
پرویز کرمی / مشاور معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری
متاسفانه کشورمان گریبانگیر اقتصاد نفتی است بنابراین ناچاریم که از آن خارج شده و به سمت اقتصاد دانش‌بنیان که پایه اقتصاد مقاومتی است، پیش برویم. به این منظور باید با یکسری از بازیگران این اکوسیستم آشنا شده و آنها را تقویت کنیم. از جمله بازیگرانی که در جایگاه اقتصاد دانش‌بنیان قرار دارند دانشگاه‌ها هستند که محل پرورش نیروی انسانی که تامین‌کننده اولیه شرکت‌های دانش بنیان هستند. بنابراین باید کمک کنیم تا شرکت‌های دانش‌بنیان را که بر پایه تولید ثروت از علم برای کشور است، افزایش دهیم. در همین ارتباط باید به سمت گسترش شرکت‌های نوپای تکنولوژی در کشور حرکت کنیم.
در کشورمان 4500 شرکت دانش‌بنیان و 6000 شرکت نوپا وجود دارد و البته همان‌طور که رهبری تاکید دارند، باید این‌گونه شرکت‌ها در مدت کوتاهی با توجه به وجود زیرساخت‌ها و نیروی انسانی متخصص در کشور رشد چند برابری داشته باشند تا سرعت رشد کشور در حوزه نوآوری بیشتر شود. باید نقش بازیگران بخش خصوصی را افزایش دهیم، در ضمن کشورمان از نظر داشته‌های مالی و ثروت در وضعیت خوبی قرار دارد، اما بعضا این ثروت‌‌ها در جایگاه‌های غیرمرتبط و کاذب سرمایه‌گذاری می‌شود و چقدر خوب است که آنها در تولید به‌ویژه تولید دانش بنیان استفاده شوند.
از سال 2005 که از سوی پایگاه‌های علم سنجی در رتبه 76 قرار داشتیم به رتبه 16 در سال جاری رسیده‌ایم که رشد قابل توجهی بوده است. جمهوری اسلامی ایران در اکثر رشته‌های علوم جزو رتبه‌های تک‌رقمی است که چنین موضوعی نشان می‌دهد اگر اکوسیستم خوب طراحی و هدایت شود کشورمان دارای رشد خوبی خواهد شد. بنابراین ضرورت دارد که این موضوع مورد توجه همه دولتمردان و مسؤولان مربوطه قرار گیرد.

اقتدار عملی، نتیجه مرجعیت علمی
علیرضا سلیمی/ عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس
جمهوری اسلامی ایران دارای استعدادهای بسیاری در حوزه‌های مختلف و علمی است و ثابت کرده که هر کاری بخواهد می‌تواند انجام دهد. در گذشته، ایران مرجع علمی در دنیا بوده است، بسیاری از کتاب‌های دانشمندان کشورمان از جمله ابوعلی سینا مورد توجه دیگر کشورها قرار داشته است و بسیاری از ظرفیت‌های علمی کشورمان تا همین اواخر در بسیاری از دانشگاه‌های اروپا کاربرد داشته است. از دیگر ظرفیت‌های دانشمندان کشورمان می‌توان به مباحث امور فلکی اشاره کرد که در این زمینه خواجه‌نصیر اقدامات شگفت‌آوری انجام داد.
تمام این ظرفیت‌های علمی ایران از گذشته نشان می‌دهد که با این پیشینه علمی دارای ظرفیت علمی بسیاری هستیم که می‌توان آن را ارتقا و گسترش داد. بعد از انقلاب در عرصه شکوفایی علمی گام‌هایی برداشته‌ایم که البته باید سریع‌تر حرکت کنیم تا نتایج علمی به همراه داشته باشد. امروز هم می‌توان مانند گذشته به مرجعیت علمی رسید تا در آینده مورد توجه باشیم و برای چنین پیشرفتی باید از ظرفیت‌های نخبگان به طور کامل استفاده کنیم.
نکته‌ای که در این میان باید مورد توجه قرار گیرد این است که این مرجعیت علمی به معنای عدم ارتباط با دیگر کشورها و استفاده از ظرفیت‌های علمی آنها نیست. مرجعیت علمی به این معناست که وقتی دیگران قصد استفاده از ظرفیت‌های علمی کشورمان را داشته باشند به یافته‌های علمی ما به عنوان دستاوردهای نوین نگاه کنند و هیچ دانشمندی در دنیا بی‌نیاز از توجه و مراجعه به یافته‌های علمی ما نباشد؛ بنابراین برای رسیدن به چنین مرجعیت علمی باید برنامه‌ریزی و تلاش داشته باشیم. چرا که همین مرجعیت علمی می‌تواند به اقتدار علمی منجر شود که بنیاد همه اقتدارهای دیگر است. اگر در این عرصه اقتدار داشته باشیم قطعا در عرصه‌های دیگر هم می‌توانیم اقتدار خود را حفظ کنیم که البته چنین رویکردی به معنای دیوار کشیدن دور کشور نیست.

ضرورت اجرایی شدن نقشه جامع علمی کشور
نقشه جامع علمی کشور، سندی است که پس از تاکید رهبر معظم انقلاب در سال85 در دستور کار شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفت و سال 89 پس از تصویب و تایید رهبری، به تمام دستگاه‌ها ابلاغ شد.
رهبر انقلاب در سخنانی که در سال85 در دیدار روسای دانشگاه‌های کشور داشتند تاکید کردند: در کشور به نقشه‏ جامع علمی احتیاج داریم. ما باید بدانیم که برای رسیدن به هدف چشم‏انداز 20ساله-که نام آن مکرر برده می‌شود-نقشه‏ جامع علمی ما چیست؟ این را باید ترسیم کنیم. بعد، این نقشه را طبق راهبردهای عملیاتی و برنامه‏ریزی‌های زمان‏دار و منظم، مثل یک پازل، بتدریج باید پُر و کامل کنیم. این کار انجام نگرفته و ما آن را نیاز داریم؛ و باید انجام بگیرد.
در این سند که سال 89 ابلاغ شد همه چالش‌ها و آسیب‌های کشور در حوزه علمی شناسایی شده است و اهداف مشخصی دارد. برخی از این هدف‌ها به صورت کلی بیان شده مانند رفع بیسوادی و در برخی بخش‌ها به صورت جزئی و با اعداد و ارقام، هدف‌ها تبیین شده و مثلا در ارتباط با تولیدات بیوتکنولوژی، تولیدات نفت و گاز و نانو، در نقشه جامع علمی توضیح داده شده که باید چه مقدار از بازار جهانی کسب شود.
در نقشه جامع علمی، ۱۳ راهبرد کلان و ۲۲۴ اقدام علمی طراحی شده است که این ۲۲۴ اقدام علمی تماما مسائلی هستند که کشور با آنها درگیر است از جمله کنکور، مهارت‌های تحصیلی و شرکت‌های دانش‌بنیان.
یکی از بخش‌های این سند، علم و فناوری است که به علت محدودیت منابع و عقب‌ماندگی چند قرن گذشته، اهمیت ویژه‌ای دارد و همواره مورد تاکید رهبر انقلاب بوده است. از جمله انتقادها و گلایه‌هایی که در سال‌های گذشته در زمینه نقشه جامع علمی کشور از سوی رهبر انقلاب مطرح شده این است که اساتید و دانشجویان شناخت درستی از نقشه جامع علمی کشور ندارند، اسم نقشه جامع علمی کشور را خیلی‌ها شنیده‌اند، ولی از محتوای درون سند که نقشه راه است اطلاعی ندارند و این درحالی است که همه باید از محتوای نقشه مطلع باشند.
رهبر انقلاب در این سال‌ها بارها تاکید کرده‌اند مسائل موجود در نقشه به گفتمان ملی تبدیل شود و در دیدار روز چهارشنبه گذشته نیز بر اجرای کامل این سند تاکید کردند.

رابطه صنعت و دانشگاه
علاوه بر اهمیت رابطه صنعت و دانشگاه، رهبر انقلاب همواره بر شکل‌گیری سازمانی و با سازوکار این مهم تأکید داشته‌اند. از این رو طرح ایده و حمایت از تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری را می‌توان اصلی‌ترین اقدام رهبری در این زمینه برشمرد. ایشان این مطلب را در سال ۱۳۸۰ در دیدار با هیأت دولت طرح و از دولت وقت ‌خواستند در کنار کارهای معمول وزارتخانه‌ها، به منظور سامان‌دادن ارتباط صنعت با دانشگاه مجموعه‌ای در ذیل ریاست‌جمهوری تشکیل دهند. این نهاد در انتهای سال ۱۳۸۵ با نام معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تشکیل شد. ایشان سال بعد و در دیدار دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد، این معاونت را از برکات دولت ‌خواندند و تشکیل آن را مبارک دانستند و بر قابلیت انجام کارهای اساسی این نهاد در کشور تأکید نمودند. در همین سال، ایشان موضوع حمایت از سرمایه‌گذاری و مشارکت در تجاری‌سازی ایده‌ها را در سیاست‌های کلی اشتغال کشور ابلاغ کردند.
علاوه بر این، ایشان در دیدار اخیر با هیأت دولت یازدهم، ضمن تأکید بر ضرورت تداوم حرکت پُرشتاب علمی، به نقش ویژه‌ وزارتخانه‌های صنعتی در توسعه‌ فناوری اشاره و تکمیل زنجیره‌ علم و فناوری و همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان را دو اولویت اصلی مسائل علمی کشور ذکر کردند.

پاسخگویی جنبش نرم‌افزاری به مسائل اقتصادی و اجتماعی
علیرضا معاف / استاد دانشگاه
جنبش نرم‌افزاری، تولید علوم انسانی، اسلامی، الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت؛ کلید واژه‌ها و مفاهیمی هستند که در نسبت با هم تعریف می شوند، باید منظومه نظری رهبری در مقوله توسعه و تولید علم را بشناسیم و همه ابعاد این منظومه را با هم پیگیری کنیم.
رهبری در سال 79 و در پاسخ به نامه جمعی از اندیشمندان بر جنبش نرم‌افزاری تاکید کردند، به‌طور قطع یکی از استراتژی‌های اصلی ایران است که باید نقشه راه و برنامه اقدام آن توسط جامعه دانشگاهی و نخبگان کشور تدوین شود و ببینیم چگونه در علوم فنی مهندسی، پزشکی، تجربی، علوم انسانی و مرتبط با مباحث مدیریت و اقتصاد این موضوع را پیگیری کنیم، جنبش نرم افزاری باید حرکتی باشد که براساس آن مسائل کشور حل شود.امروز مشکلی که داریم این است که نسبت استراتژی جنبش نرم افزاری با مسائل و مشکلات کشور مشخص نیست، کشورمان دچار مسائل، مشکلات و چالش‌هایی است که باید جنبش به این مسائل پاسخ بدهد، نظام، جامعه حوزوی، دانشگاه و... نباید خود را به پژوهش‌های نظری و انتزاعی مشغول کند بلکه باید خود را در نسبت با مسائل مردم، کشور و انقلاب پیدا و نقش خود را تعریف کند، استراتژی جنبش باید به ما مدل عملیاتی برای حل مسائل کشور بدهد در غیر این صورت تبدیل به مباحث نظری می شود که دردی از کشور دوا نمی کند.
در غرب توسعه علمی را در نسبت با مسائل واقعی، عینی و مبتلابه مردم تعریف می‌کنند، مشخص است که هر پژوهشگری و پروژه فکری کدام مسأله از مسائل کشور را حل می کند. اگر می خواهیم جنبش نرم افزاری به سرانجامی رسیده و موفق باشد باید مسیری که در دوره تمدن اسلامی امثال ابوریحان بیرونی، ابن سینا، ملاصدرا و... رفتند را طی کنیم.تمدن سازی را به این معنا موفق می دانیم که بتواند مسائل دولت و جامعه را حل کند.
در این ارتباط علت عقب ماندن ما در مسیر تمدن سازی این است که دولت سازی ما هنوز انجام نشده است، بنابراین جنبش نرم افزاری باید بتواند به حوزه اقتصاد، اقتصاد مقاومتی، سبک زندگی و... پرداخته و به آن پاسخ دهد.