بازار تبریز 31مسجد قدیمی دارد که برزیبایی و تحیر این بنای جهانی افزوده‌اند

یک بــازار پــر از اذان

این روزها شاید کمتر کسی در کشورمان باشد که نداند بازار جهانی تبریز، یکی از زیباترین بازارهای تاریخی ایران و بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان است؛ بازاری که در سال 1354 ثبت ملی شد و در مرداد ماه 1389 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و در زمره بهترین میراث بشریت قرار گرفت. اما این مجموعه تاریخی گردشگری هنوز برای خیلی ها ناشناخته است؛ حتی کسانی که از آن بازدید کرده اند و بی گمان خیلی ها نمی دانند که این بازار بزرگ، تنها مجموعه ای از راسته ها و دالان ها و تیمچه ها و حجره ها نیست و در گستره حدود یک کیلومتر مربعی خود علاوه بر 5 هزار و 500 حجره که 40 شغل را دربر می گیرد، 160 سازه زیبای تاریخی دیگر شامل مساجد، حمام ها، مدرسه ها و کاروانسراها را در خود جای داده است؛ سازه هایی که در کنار راسته ها و حجره های متنوع و رنگارنگ، بازار تبریز را به مجموعه تاریخی فرهنگی گردشگری عظیم و بی نظیر در جهان تبدیل و ظرفیت بی نظیری برای جذب گردشگر از سراسر جهان در شمال غربی کشورمان ایجاده کرده است. چشم ما اما این بار مساجد تاریخی بازار را گرفته است. بازار جهانی تبریز 31 مسجد دارد که این تعداد مسجد تاریخی در ابعاد و اندازه ها و طراحی های مختلف،​ بازار تبریز را به بازاری متفاوت با هر بازاری در هر گوشه جهان تبدیل کرده و همین هم بهانه ای شده تا دوباره سراغش برویم.
کد خبر: ۱۲۳۰۹۹۲

مساجد بازار سنتی تبریز مانند دیگر بازارهای قدیمی کشور علاوه براین‌که محل عبادت بازاریان و اصناف و کسبه بوده، محل تجمع آنها و تبادلات فرهنگی و اجتماعی و حتی سیاسی اصناف بوده و بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی بازاریان در این مکان‌های مقدس رقم می خورده است.
از سویی تعصبات دینی و الگوی موجود در بازار باعث می شود تقریبا اکثر اهالی و کسبه به نوعی در مرمت و بازسازی مساجد سهیم باشند، طوری‌که هم اکنون از حدود 31 مسجد تاریخی موجود در مجموعه بازار بزرگ تبریز تقریبا همه آنها فعالند و کماکان به فعالیت‌های مذهبی و علمی و حتی سیاسی خود ادامه می‌دهند. از مهم‌ترین این مساجد می توان به مسجد جامع، مسجد 63‌ستون، مسجد مقبره، مسجد قاری، مسجد آیت ا... دینوری، مسجد حسن پادشاه، مسجد صاحب الامر و مسجد خاله اوغلی اشاره کرد. البته ناگفته نماند مسجد کبود تبریز که به فیروزه جهان اسلام معروف است، گرچه داخل بازار تبریز قرار ندارد، اما به واسطه قرار گرفتن در محدوده و حریم بازار جهانی در شمار مساجد بازار تبریز به‌حساب می آید. ما به سراغ چند مسجد بازار رفتیم تا در گفت و گویی با هیات امنا و کارشناسان پایگاه میراث فرهنگی بیشتر از اوضاع و احوال امروز این مساجد بدانیم.

مسجدی با 80 گنبد ضربی و 63 ستون
در ضلع غربی مسجد جامع روبه‏ روی بازار نجاران‌، بزرگ‌ترین مسجد تبریز واقع شده است. روی سردر ورودی مسجد تاریخ بنا سال 988 هجری قمری ذکر شده که البته حدود 250سال پیش و بعد از وقوع یک زمین لرزه مهیب، این مسجد نیز تخریب شد و دوباره مورد بازسازی قرار گرفت.
مهم‌ترین ویژگی این مسجد، یک شبستان بزرگ با 80 گنبد ضربی آجری و 63 ستون سنگی است. البته برخی از ستون ها حالت خمیدگی به خود گرفته اند که به گفته یکی از اعضای هیات مدیره، سنگینی طاق ها و نیز قدمت مسجد باعث این خمیدگی شده است.
ورودی مسجد البته چندان زیبا و خیره کننده نیست، اما محوطه درونی مسجد به حدی بزرگ و باشکوه است که چشم هربیننده ای را به خود خیره می کند.
به گفته حاج آقا نصرت ا... مصدق، یکی از اعضای هیات امنای مسجد، این بنا سالها پیش به دلیل بزرگی و عدم توانایی در رسیدگی به اموراتش توسط متولیان امر از وسط به دو قسمت تقسیم شده بود که حدود سال 1395 دیوار حائل برداشته شد و محراب ساده ای با مقرنسی گچی در آن‌سوی دیوار پیدا شد و اکنون مسجد دارای دو محراب است.
نصرت ا... مصدق درخصوص مشکلات مسجد هم به ما می گوید: متاسفانه اداره اوقاف و میراث فرهنگی در حل مشکلات مسجد زیاد همکاری نمی کنند و مساعدت‌های خیرین هم آنقدر نیست که بتوانیم به مسجد رسیدگی کنیم. ریزش (قبه ها) روشنایی های موجود در سقف، کار نکردن کولرها و شوفاژها از جمله مشکلات مسجد است که تاکنون موفق به رفع آنها نشده ایم.

مسجد جامع؛ مجموعه ای با 6 مسجد
مسجد جامع از قدیمی ترین بناهای تاریخی شهر به‌شمار می‌رود که در خیابان شهید مطهری (راسته کوچه)، انتهای بازار تبریز، واقع شده. مسجد جامع خودش مجموعه‌ای است متشکل از مساجد یاعلی، کوچک، حجت‌الاسلام، خاله اوغلی، آلچاق مسجد و آقا میرزا صادق آقا. هرچند تمامی مساجد باز و فعال است و گردشگران و نمازگزاران می توانند از خدمات آنها استفاده کنند، اما تنها در دو مسجد یاعلی و آقامیرزا صادق آقا نماز جماعت دایر است و از بقیه در مراسم خاصی چون اعتکاف و ... استفاده می شود. قدیمی‌ترین بخش مسجد، شبستان وسیعی است با طاق و گنبدهایی بر بالای ستون‌های هشت‌گوش آجری با تزئینات گچبری زیبا که گمان می شود مربوط به دوره سلجوقیان و ایلخانان باشد. حاج‌حسن حسین نژاد، رئیس هیات امنای مجموعه مسجد جامع به جام جم می گوید با کمک اصناف و کسبه و برخی مواقع میراث فرهنگی، مشکلات مرمتی مجموعه تاحدودی حل شده و برخی مشکلات جزئی باقی است که امیدواریم هرچه زودتر مرتفع شود.

مسجد مقبره و حکایت یک نذر زیر آواری
این مسجد در ابتدای بازار کفاشان قرار گرفته و پوشش آن توسط 9‌ستون سنگی خوش‏تراش و گنبدهای بلند ضربی صورت گرفته است. در ورودی قسمت بانوان، بقعه کوچکی است که آرامگاه خانوادگی خاندان قاضی طباطبایی است که علت نام‌گذاری مسجد هم همین مقبره است.
حاج آقا یعقوب کریمی، رئیس هیات امنای مسجد درباره آن به جام جم می‌گوید: قدمت اولیه مسجد به حدود 600 سال قبل برمی گردد و به مسجد شاه معروف بوده. توسعه مجدد آن حدود 300 سال قبل و توسط آیت ا... میرزا مهدی قاضی طباطبایی از علمای برجسته تبریز صورت گرفته. مرحوم حاج میرزا مهدی قاضی طباطبایی هنگامی که در زلزله‏ سال ۱۱۹۳ هجری قمری در زیر آوار مانده بود، نذر می کند که در صورت زنده ماندن این مسجد را تجدید بنا کند و این کار را انجام می دهد، برای همین پس از مرگ نیز میرزا مهدی در این مسجد دفن می شود و مسجد هم به نام مسجد مقبره معروف می شود. رئیس هیات امنای مسجد به همکاری خوب خیرین و اصناف در حل امورات و مشکلات مسجد اشاره کرده و می گوید: باتوجه به این همکاری، مسجد مقبره مشکلات خاصی ندارد و در صورت بروز اتفاقی چون آتش سوزی هم ذخیره کافی آب تا رسیدن ماموران آتش نشانی در مخازن داریم و هم بیمه آتش سوزی .

فیروزه جهان اسلام هنوز بی رنگ و روست
مسجد کبود که به زبان محلی به گوی مچید معروف است، از مسجدهای تاریخی و مهم و زیبای تبریز است که به دوران حکمرانی قراقویونلوها در قرن نهم هجری مربوط است و به سبک معماری آذری ساخته شده.
تنوع و ظرافت کاشیکاری و انواع خطوط به‌کاررفته در آن و به‌ خصوص به دلیل رنگ لاجوردی (آبی ایرانی) کاشی‌ کاری‌های معرق آن سبب شده به «فیروزه اسلام» شهرت یابد. در گذشته، این بنا جزئی از مجموعه ای به نام مظفریه بوده که متشکل از ساختمان هایی چون مدرسه، مسجد، خانقاه، کتابخانه و … بوده و متاسفانه امروز تنها بخشی از مسجد باقی مانده که آن هم دچار آسیب های جدی شده است.
یکی از چشمگیرترین قسمت‌های مسجد، بخشی از سقف آن است که با طلا و لاجورد کار شده و منظره‌ای بی‌نظیر برای این بنا خلق کرده.
یکی دیگر از جاذبه‌های این مسجد، وجود دو قبر در سردابی قسمت شبستان کوچک در بخش جنوبی مسجد است که به نظر پژوهشگران و روایت‌های تاریخی، این دو قبر احتمالا محل دفن جهانشاه و همسرش است و کاشی‌های 6 ضلعی لاجوردی و ازاره‌های مرمری (بخش میانی دیوار) و کتیبه‌هایی با نقوش اسلیمی حجاری شده در این آرامگاه، بسیار دیدنی و چشم‌نوازند. البته در حال حاضر قبرها خالی هستند و به دلیل مسائل امنیتی و حفظ ایمنی بازدیدکنندگان، ورودی مقبره نیز مسدود شده است. متاسفانه در کنار مشکلاتی چون رعایت نکردن حریم بنای مسجد و ساختن سازه‌های عظیم و مجتمع تجاری در اطراف آن که با سکوت مسؤولان میراثی استان مواجه شده و نصب پرده‌های پاره و بدقواره، انداختن موکت‌های رنگارنگ و کهنه در کف مسجد، باز شدن یکی از در‌های مجتمع تجاری به حیاط مسجد و ناامن کردن مجدد حریم مسجد نیز به آن افزوده شده که هرچند متولیان میراث فرهنگی بارها این مورد را به گوش متولیان امر رساندند اما در سکوت خبری و سکوت مسوولان امر همچنان غریب مانده است. مهرداد محرم پور، مسئول مسجد کبود در رابطه با برخی مشکلات این مسجد می گوید: این مسجد در زمان زلزله سال 1193 به حدی آسیب دیده که هرچقدر کار مرمت روی آن انجام می شود به چشم نمی آید و اما یکی از مهمترین مشکلات مسجد دری است که از جانب مجتمع تجاری به سوی حیاط مسجد باز کردند و تذکر و هشدار به مسؤولان میراث و استانداری، فرمانداری و دیگر نهادهای مربوطه نیز کارگر نیفتاده و آنها به بهانه رونق گردشگری و تجاری از بستن در خودداری کردند. این مساله باعث شده اغلب گردشگران و مسافران به دو دَربی بودن مسجد خرده بگیرند. البته طی گفت و گویی که با مسؤولان بنیاد مستضعفان داشتیم، قرار شده در آینده نزدیک پرده های پاره جمع آوری و کف مسجد نیز بهینه سازی شود، چراکه اگر به وضعیت ظاهری مسجد توجه بیشتری شود هم بعد معنوی و هم بعد گردشگری آن حفظ خواهد شد.

سعیده علیپور

ایران

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها