گفت‌وگو با علیرضا زرین‌دست، فیلمبردار فیلم «بازمانده» در روز همبستگی و همدردی با کودکان و نوجوانان فلسطینی

بازمانده، بخشی از واقعیت فلسطین است

هنوز هم برای نسل ما که «بازمانده» را به دقت و بغض تماشا کرده بود، موضوع مهمی است که کسی فرهان، کودک فلسطینی، را موشه صدا نزند. کودکی که پدر و مادرش به دست اسرائیلی‌ها شهید شدند.کمی بعدتر زن و مردی اسرائیلی پا به خانه فرهان گذاشتند و او را که حالا نه پدر داشت و نه مادر، در آغوش گرفتند و اشک‌های کودکانه‌اش را پاک کردند. زن و مردی که رد پاهایشان می‌گفت از روی خون پدر و مادر فرهان گذشته‌اند، اما حالا مقابل دوربین شده‌اند منجی‌های او و نام تازه‌ای برایش انتخاب کرده‌اند.قصه پر غصه‌ای که یک بار دیدنش در قالب فیلم سینمایی برای همیشه در ذهن ما مانده، سرنوشت بسیاری از کودکان فلسطینی است که عواقب یک جنگ شوم و ناعادلانه زندگی و سرنوشت آنها را به آتش کشیده است. امروز در تقویم رسمی ایران، روز همبستگی و همدردی با کودکان و نوجوانان فلسطینی است. عنوانی که ماجرای بازمانده، همین فیلم ماندگار زنده‌یاد سیف‌ا... داد را یادآوری می‌کند و هنوز هم در ما این حس را بر می‌انگیزد که فرهان همیشه فرهان است، کودک یک خانواده فلسطینی. رفته‌ایم سراغ علیرضا زرین‌دست، فیلمبردار سینمای کشورمان که در جریان ساخت بازمانده زنده‌یاد داد را همراهی می‌کرده است. با او درباره چگونگی ساخت این فیلم و دشواری‌هایش حرف زده‌ایم تا ببینیم این فیلم ماندگار چه روزها و اتفاقاتی را در جریان ساخت خود پشت‌سر گذاشته است.

کد خبر: ۱۲۳۰۹۶۷

چرا «بازمانده» بعد از گذشت این‌همه سال همچنان ماندگار است؟
از عمده ترین دلایل ماندگاری این فیلم متن قوی و مستحکم آن است. خود برادران فلسطینی در پشت و جلوی صحنه این فیلم با ما همکاری داشتند و حتی خاطرم هست فعالان حوزه ادبیات، هنر و تلویزیون سوریه بر این باور بودند که تا آن زمان اثری به این قوت در این حوزه ساخته نشده. «بازمانده» برداشتی آزاد از یکی از قصه‌های کوتاه غسان کنفانی با عنوان «بازگشت به حیفا» است که مرحوم داد، خلاصه یک خطی این فیلم را از آن قصه برداشت. ایشان جدای از کارگردانی، برای نگارش فیلمنامه «بازمانده» هم سختی‌های بسیاری را متحمل شدند، چند سفر به سوریه و لبنان داشتند و تعداد زیادی کتاب تاریخی در مورد این کشورها مطالعه کردند. اشرافی که مرحوم داد به دو زبان عربی و انگلیسی داشت به او بسیار کمک ‌کرد تا متون اصلی را بدون نیاز به ترجمه بخواند و مفاهیم موردنظرش را در جا به جای این فیلم بگنجاند. در نهایت هم اثری ساخت محکم که به جهت کارگردانی، صدابرداری، تصویربرداری، گریم و... بسیار شاخص و خوش ساخت است. در حقیقت «بازمانده» بخشی از واقعیتی است که بر مردم فلسطین رخ داده و بارها و بارها مضمون یا ایده اصلی آن در ساخت فیلم‌های دیگری استفاده شده که از جمله آنها می‌توانم به فیلم «خانم داوت فایر» از آمریکا اشاره کنم.
چه جالب! چون هالیوود معمولا جای فیلم‌های ضد اسرائیلی نیست و لابی‌های صهیونیست اذهان عمومی آمریکا را به تصرف خود درمی آورند!
«خانم داوت فایر» فیلم بسیار موفقی در سینمای آمریکا بود و البته هیچ ربطی به سیاست و اسرائیل و این حرف‌ها نداشت. این فیلم داستان مردی است که از همسرش جدا شده و همسر سابقش اجازه نمی‌دهد بچه‌ها خیلی با پدرشان باشند. مرد هم که نمی‌تواند بدون فرزندانش زندگی کند بعد از مدتی متوجه می‌شود همسر سابقش قصد دارد برای نگهداری از بچه‌ها یک پرستار خانم استخدام کند. بنابراین از آنجا که متخصص تقلید صدا و هنرپیشه است تصمیم می‌گیرد تا با پوشیدن لباس مبدل و نام مستعار خودش را به جای یک خانم پرستار مسن جا بزند و باقی ماجراها. در حقیقت ایده قصه این فیلم به نوعی برگرفته از فیلم «بازمانده» است و البته نه تنها این فیلم، بلکه فیلم‌های بسیار دیگری را می‌توان یافت که ردپایی از «بازمانده» را در دل خود دارند.
هیچ وقت در هنگام فیلمبرداری احساس کمبود امکانات نکرده اید؟
تصویربرداری این کار بسیار دشوار بود و خاطرم هست ما برای سکانس شب ایستگاه راه آهن مجبور شدیم که حجم بسیار زیادی چراغ از شبکه تلویزیونی المستقبل لبنان بگیریم. چون حجم نوری که از تهران برده بودیم به اندازه ای نبود که بتوانیم کل آن محل را نورپردازی کنیم.
با وجود سختی‌های تصویربرداری این فیلم، خودتان فکر می‌کنید چرا فیلمبرداری آن در جشنواره فجر به چشم نیامد؟
خودم هم نمی‌دانم و البته به خوبی می‌دانم که حق من بود برای این فیلم تقدیر شوم. واقعا خودم هم وقتی به این موضوع فکر می‌کنم جوابش را پیدا نمی‌کنم! شاید آن زمان مسوولانی در سینما بودند که نمی‌خواستند من جایزه بگیرم! اما به هر حال هر دلیلی که داشت کم لطفی بود و کماکان امیدوارم یک روزی در یکی از جشنواره‌های فجر آینده جبران آن را بکنند.
چطور جبران کنند؟
بگویند این جایزه برای علیرضا زرین دست بابت بدهکاری که به او برای فیلم «بازمانده» داریم. این فیلم بعد از این‌که در جشنواره فجر به نمایش درآمد در جشنواره دمشق اکران شد و منتقدان عرب زبان تاکید کردند این فیلم پیش از این هیچ مشابهی نداشته است و آن‌وقت من...
محل‌های فیلمبرداری فیلم «بازمانده» کجا بود؟
تمام لوکیشن فیلم در سوریه بود و بخش‌هایی در شهر لاذقیه و اگر اشتباه نکنم قسمت‌هایی در مرز اسرائیل که در آنجا از داخل واگن‌های قطار می‌شد داخل سرزمین‌های اشغالی را دید.
از ویژگی‌های کار زنده یاد سیف ا... داد و سبک او در کار بگویید.
سیف ا... داد مرد آرام و بزرگی بود که شاید ما در آن زمان صبر و شکیبایی ایشان را به درستی درک نمی‌کردیم. او درد می‌کشید و تحمل می‌کرد و بروز نمی‌داد. ما آن موقع فکر می‌کردیم که حتما دردش شدید نیست و بعدها متوجه شدیم که اشتباه می‌کردیم و او رنج کشیدن‌هایش را پنهان می‌کرد. سیف ا... داد کارگردان مسلط و آگاهی بود که می‌دانست یک گروه را چطور اداره کند. شخصیت ایشان به قدری عمیق بود که قطعا در ذهن تک تک کسانی‌که با او کار کرده اند به روشنی یاد می‌شود.
زیباترین فصل فیلم، صحنه ای بود که مادربزرگ آیت الکرسی را برای حفظ جان نوه اش می‌خواند و کودک را با پارچه می‌پوشاند و از قطار به بیرون می‌پرد. این صحنه چگونه آفریده شد؟
این صحنه در متن فیلمنامه بود، اما جزئیات هر صحنه ای را در نهایت آقای داد با همفکری و مشارکت باقی عوامل گروه می‌ساخت. خاطرم هست نقش مادربزرگ، بزرگتر از سن واقعی سلما مصری بازیگر فیلم «بازمانده» بود و او آن زمان برای آن نقش ضعیف بود، اما آقای داد از ایشان خواست حتی بیرون از فیلم هم در حال و هوای نقش باشد تا بتواند این نقش را به خوبی ایفا کند که خوشبختانه این کار به درستی به انجام رسید.
فکر می‌کنید «بازمانده» چقدر توانست حق مطلب را در مورد تاریخ فلسطین بیان کند؟
در ایران فیلم‌های زیادی با هزینه‌های چند میلیاردی درباره فلسطین ساخته شده، اما به نظرم هیچ کدام از آن‌ها در حدی نبود که دیده شود و در خاطره‌ها بماند. «بازمانده» برای یادآوری مظلومیت مردم فلسطین اثر ارزشمندی است که قطعا در سینمای ایران تا همیشه به یادگار خواهد ماند.