آشفته‌بــازار تبلیغات در فضای مجازی

تا سال‌ها تلویزیون تنها محل پخش محتوای ویدئویی - تبلیغاتی هر محصولی چه فرهنگی و تجاری بود. طی چند سال گذشته و با فراگیر شدن سرویس‌های ویدئویی و همچنین فضای مجازی این انحصار شکسته شد. همزمان با باز شدن فضای تبلیغاتی، ایده‌های جدید در این حوزه بروز کرد و محتوای برخی تبلیغات که دیگر چارچوب‌های صداوسیما را به همراه نداشت، راحت‌تر شد. اما همان نبود نظارت کافی روی محتوای فضای مجازی معمولا در این فضا تعبیر به بی‌قانونی می‌شده است. به این مفهوم که بسیاری از تولیدکنندگان آگهی‌های فضای مجازی به این دلیل این فضا را برای تبلیغات خود انتخاب می‌کنند که گمان می‌کنند قانونی برای آن وجود ندارد، در صورتی که برای تبلیغات در این فضا هم قانون و مقرراتی هست، هر‌چند نظارتی برای برخورد با بی‌قانونی وجود ندارد. طبق ماده ۳ دستورالعمل کمیته مرکزی سازمان‌های تبلیغاتی کشور، «تمامی آگهی‌های مندرج در شبکه‌ها و پیام رسان‌ها تابع ماده ۱۲ آیین‌نامه تاسیس و نظارت بر نحوه کار و فعالیت کانون‌های آگهی و تبلیغاتی و سایر قوانین و مقررات تبلیغاتی کشور هستند و رعایت آنها الزامی است.» این ماده ۱۲ آیین‌نامه نکات مختلف و زیادی را شامل می‌شود که دو بند آن به تنهایی تناقض آشکاری دارد با همه آگهی‌های عنوان شده در این گزارش. «الف ـ آگهی‌های تبلیغاتی باید با موازین شرعی و قانونی کشور منطبق باشد.» و «ث ـ آگهی تبلیغاتی نباید محتوی گفتار یا تصاویری باشد که برای اخلاق و معتقدات مذهبی و عفت عمومی توهین‌آمیز باشد.» با همین دو بند قانونی می‌توان متوجه شد هم آگهی شرکت بیمه و هم ویدئوی تبلیغاتی شکلات و هم همه آگهی‌های پزشکان متخلف در فضای مجازی از قانون موجود سرپیچی کرده‌اند.
فتح تهران توسط علی‌بابا
وقتی بیلبوردهای علی بابا بزرگراه‌های تهران را فتح کرد بسیاری از موفق بودن ایده تبلیغاتی این شرکت نوشتند، به باور آنها تبلیغ و ضد تبلیغ وجود ندارد، تابلوهای تبلیغاتی که بتواند سر و صدا کند یعنی رسالتش را انجام داده چرا که گزاره معروفی در تبلیغات وجود دارد با این محتوا که «شهرت خوب و شهرت بد نداریم، شهرت، شهرت است.» اما بسیاری از کارشناسان حوزه رسانه هم صدایشان بلند شد که تابلوی تبلیغاتی دیگر یک ابزار نیست و سال‌هاست که به عنوان یک رسانه -اتفاقا تاثیرگذار-مطرح است. همین است که محتوای تبلیغاتی تابلوهای تبلیغاتی صرفا کارکرد تبلیغاتی ندارد و می‌تواند حتی منجر به تغییر در سبک زندگی افراد شود. ماجرای علی بابا اما فراتر از گلایه نرم کارشناسان حوزه رسانه بود. چرا که بسیاری با توجه به آرایش غلیظ شخصیت مرد روی تابلو این آگهی را هنجارشکن و گستاخانه توصیف کردند. هر چند مهرشاد کاظمی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران هم در گفت‌وگویی با جام‌جم همه این موارد را رد و عنوان کرد، این آگهی به نظر او هیچ مشکلی نداشته است!
جولان پزشکان در دنیای مجاز ی
رسیدن هرم جمعیتی ایران به دوره درمان، شبکه‌های اجتماعی را پر کرده است از آگهی‌های پزشکی. هر شبکه اجتماعی هم به فراخور کاربرانش جنس آگهی متفاوتی را طلب می‌کند، از جراحی‌های زیبایی در اینستاگرام بگیرید تا شفای عرفانی بیماران در تلگرام! اما آش آگهی‌های هنجارشکن برخی از پزشکان آن‌قدر شور شد که پای پلیس فتا و سازمان نظام پزشکی را هم به ماجرا باز کرد. خرداد امسال بود که پس از هشدارهای متعدد کارشناسان درخصوص تبلیغات گمراه‌کننده و خارج از عرف پزشکان سرانجام رئیس سازمان نظام پزشکی خواستار برخورد با تبلیغات پزشکی غیرمجاز شد. هشدارهای سازمان نظام پزشکی و برخورد پلیس فتا در حالی بود که همچنان شاهد تبلیغ گسترده خارج از عرف پزشکی به‌خصوص تبلیغات پزشکان زیبایی در فضای مجازی بودیم. تبلیغاتی که در مواقعی به استفاده از تصاویر برهنه و خارج از عرف بیماران در این فضا می‌پرداخت و یک پزشک حتی بدون توجه به حقوق بیمار، عکس‌های آنها را به‌راحتی منتشر می‌کرد. این در حالی بود که منتشرکنندگان این تصاویر، عکسی از پیکر بیمار منتشر می‌کردند که با موازین شرعی ما در تضاد مشهود قرار داشت و بی‌توجهی به این موضوع باعث شده بود که صفحات برخی پزشکان پر از عکس‌های دور از شؤونات اسلامی و فرهنگی باشد. رسانه‌ای شدن این ماجرا واکنش دبیر شورای عالی نظام پزشکی را هم به همراه داشت. محسن مصلحی در همان روزها اعلام کرد هم از نظر قانون و هم از نظر وجهه جامعه پزشکی و شرافت انسانی، تبلیغ در حوزه پزشکی به‌طور کل ممنوع است. حتی تبلیغ درباره خدمات نیز طبق آیین‌نامه تبلیغات مصوبه شورای عالی پزشکی ممنوع است.
تبلیغ تلخ شکلات تلخ
از آگهی خارج از عرف یک شرکت بیمه و حتی تبلیغات هنجارشکن پزشکان هم که بگذریم انتشار یک ویدئوی تبلیغاتی از یک شرکت شکلات‌سازی هم چند وقت پیش حسابی سر‌و‌صدا به پا کرد و باعث بحث و جدل میان کاربران فضای مجازی شد. بسیاری معتقد بودند این تیزر تبلیغاتی مرزهای شرع و عرف را جابه‌جا کرده است و محتوای آن را می‌توان کاملا خارج و مخالف با عرف و موازین شرعی دانست. تصاویر این ویدئو به‌نحوی بود که توجه هیچ بیننده‌ای به تبلیغ شکلات جلب نمی‌شد و تنها جلوه‌های بصری هنرپیشه زن به چشم می‌آمد. انتشار این ویدئو آن هم در آستانه روز زن باعث شد بسیاری آن را شیطنت شرکت شکلات سازی بدانند و دوباره حرف از نظارت بر محتوای آگهی‌ها مطرح شود. این ویدئو سبب شد بار دیگر کاربران شبکه‌های اجتماعی این اقدام را متهم کنند و از وزارت ارشاد بخواهند در نوع تبلیغات در فضای مجازی ورود کرده و به اصطلاح فیلترهایی برای این نوع تبلیغات قرار دهد اما حالا و با گذشت یک‌سال همچنان به نظر می‌رسد هیچ مدیریتی در این فضا وجود ندارد و حتما که باید انتشار یک آگهی خارج از عرف به نوعی رسانه‌ای شود تا واکنش حداقلی برخی از سیاستگذاران را به‌همراه داشته باشد.