عبـــور از شکست

پیش از پرداختن به داستان چاندرایان و ویکرام بهتر است کمی به برنامه فضایی هندوستان بپردازیم. کشوری که معروف است به شگفتی‌ها و تناقض‌ها. از یک‌سو تصویر جهانی آن، کشوری فقیر با درآمد سرانه و توسعه اجتماعی پایین است و از سوی دیگر بزرگ‌ترین دموکراسی آسیا را به نمایش می‌گذارد. تا جایی که به بحث ما مربوط می‌شود هند کشور گاری‌ها و ماهواره‌برهاست. هند بعد از استقلال از انگلستان متوجه اهمیت فضا به عنوان جبهه جدید پیشرفت شد و از آن روز با وجود توسعه‌نیافتگی در بسیاری از جهات، دست از فعالیت مستمر در حوزه فضایی نکشیده است. سازمان تحقیقات فضایی هند (ایسرو) که به همت دکتر ویکرام ساراب‌های (پدر صنایع فضایی هند) در اواخر دهه 60 بنیان گذاشته شد، در بین رقابت‌های فضایی پرسروصدا بین ابرقدرت‌های شرق و غرب، با در نظر گرفتن توان اقتصادی خود به یک فعالیت پیوسته و هدفمند اکتفا کرد تا امروز از میوه این سرمایه‌گذاری دوراندیشانه بهره‌مند شود.
موفقیت‌های چشمگیر
موشک‌های ماهواره‌بر هند توانسته‌اند با هزینه پرتاب بسیار پایین نسبت به سایر سیستم‌های پرتاب دولتی، به قابلیت اطمینان بسیار خوبی نیز دست پیدا کنند. ماهواره‌بر چهار مرحله‌ای پی‌اس‌ال‌وی (PSLV) در سال 2018 رکورد پرتاب همزمان ماهواره را شکست و توانست 104 ماهواره را در یک پرتاب به مدار زمین برساند. رکورد قبلی دست روسیه با یک سوم این عدد یعنی 37 ماهواره بود.
سامانه پی‌اس‌ال‌وی در سال 2008چاندرایان 1 را با موفقیت به ماه ارسال کرد. ماموریتی که با شلیک یک پرتابه به قطب ماه موفق به کشف شواهد وجود آب در قمر زمین شد و هند را به چهارمین کشوری تبدیل کرد که به سطح ماه رسیده است (البته نه چندان آرام).
ایسرو با اتکا به این موشک ماهواره‌بر، فضاپیمای «مانگالیان1» را نیز به مدار مریخ رساند و از این جهت نیز هند نه‌تنها به چهارمین کشوری تبدیل شد که به مدار مریخ رسیده است، بلکه به اولین کشوری تبدیل شد که در اولین تلاش خود موفق به ورود به مدار مریخ شده است. پی‌اس‌ال‌وی با بیش از 40 پرتاب موفق یکی از بهترین سامانه‌های پرتاب عملیاتی در جهان است. با این وجود ایسرو ماهواره‌بر سه مرحله‌ای بزرگ‌تر جی‌اس‌ال‌وی (GSLV) را نیز توسعه داده است؛ ماهواره‌بر مدار زمین‌آهنگ هند که در ماموریت «چاندرایان2» نیز از آن بهره گرفته شد.
تلاش برای فتح ماه
در امتداد این مسیر 50 ساله بود که هند در 31 تیر امسال مدارگرد چاندرایان2 (به معنی ماه‌پیما در زبان سانسکریت)، ماه‌نشین ویکرام (به نام کوچک پدر صنایع فضایی هند) و ماه‌نورد پراگیان (به معنای خرد در زبان سانسکریت) را سوار بر ماهواره‌بر جی‌اس‌ال‌وی به مدار زمین پرتاب کرد. ماموریتش فرود نرم و آرام روی ماه و کمی گردش رباتیک روی آن بود. پرتاب با موفقیت انجام شد و در طول یک ماه و نیم بعد تمام مراحل اوج گرفتن چاندرایان از مدار زمین، رسیدن به مدار ماه و کاهش ارتفاع و پارک در مدار قطبی صدکیلومتری بالای ماه با موفقیت انجام شد. چاندرایان موفق شد مسافران کوچک خود را به سلامت به مدار ماه برساند. حالا نوبت ماه‌نشین ویکرام بود که در یک سفر 15 دقیقه‌ای، خود و ماه‌نورد پراگیان را به سلامت به قطب ماه برساند تا پراگیان بتواند در فاصله 500 متری اطراف نقطه فرود به گردش بپردازد. این بخش آخر همان اتفاقی بود که در رویاپردازی‌های فضایی هندی‌ها پایان تلخی داشت.
فرود برای 15 شهریور برنامه‌ریزی شده بود. طبق برنامه، ویکرام از پشت چاندرایان جدا شد و چهار موتور ترمزی خود را روشن کرد و ارتفاع خود را از صد کیلومتر به 30 کیلومتر کاهش داد. مرحله نهایی از فاصله 587 کیلومتری از نقطه فرود آغاز شد. موتورها دوباره در این مرحله روشن می‌شوند و سرعت ماه‌نشین و ارتفاع آن را کاهش می‌دهند. قرار بود این مرحله تا 400 متری ماه ادامه پیدا کند تا ماه‌نشین با مانور سطحی نقطه مطلوب برای فرود را انتخاب کند و در نهایت به کمک موتور مرکزی خود فرود بیاید، اما هیچ‌یک از اینها فرصت رخ دادن پیدا نکرد. ویکرام تا ارتفاع 4 کیلومتری سطح ماه درست روی مسیر پیش رفت، اما به دلیلی که نمی‌دانیم، ماه‌نشین با موتور روشن شروع به حرکت گهواره‌ای و نوسان‌ می‌کند و از مسیر خود خارج شده و در ارتفاع زیر یک کیلومتر، ارتباط خود را با زمین از دست داد.
چرا ارتباط با ویکرام قطع شد؟
هنوز پاسخ قطعی به این پرسش داده نشده است. به گزارش ایندیا تودی، یکی از دلایل می‌تواند بالاتربودن سرعت نسبت به سرعت مسیر پیش‌فرض باشد. این سرعت اضافه می‌تواند باعث تلاش فضاپیما برای کاهش آن شده باشد که خود به تغییر وضعیت برای کنترل شرایط منجر می‌شود که در شرایط ناپایدار خارج از مسیر نامی به واگرایی وضعیت ویکرام منجر شده است. دلیل دیگر اشکال در محاسبات پیچیده ناوبری فضاپیما عنوان شده که باعث شده است فضاپیما وضعیت مرجع خود را گم کند. یا در نهایت تلفیقی از چنین دلایلی منجر به سقوط فضاپیما روی ماه شده است.
اما فارغ از دلیل این عدم توفیق و گذشته از اشک‌های دکتر سیوان در لحظه‌های احساسی کارش، ماموریت چاندرایان2 جزو لغزشی کوچک، در مسیر پیشرفت کشوری ارزیابی می‌شود که برای فعالیت فضایی خود برنامه‌ای بلندپروازانه ولی با اهداف واقعی دارد. می‌گویند «نمی‌توان شنا یاد گرفت، اما خیس نشد!» سازمان تحقیقات فضایی هند به خوبی معنی این جمله را می‌داند و از پخش زنده ماموریتی تا این حد خطیر نیز پرهیز نمی‌کند. چاندرایان2 برای هند به یک موفقیت در اولین تلاش تبدیل نشد، اما از حالا می‌توان منتظر کف‌زدن برای موفقیت نه‌چندان دور مهندسان ایسرو با اتکا به تجربیات این شکست بود.

آیدین محمدی

پژوهشگر علوم فضایی