اهل نی، هور و آب

ویلفرد تسیجر انگلیسی یکی از معدود خارجی‌هایی است که سعی کرده با حضور در میان برخی اعراب ساکن این مناطق، با فرهنگ و آداب و رسوم آنها آشنا شود؛ فرهنگی که بخشی از آن منحصر به ساکنان این مناطق و برخی دیگر نیز خصلت مشترک همه اعراب ایران و عراق یعنی «مهمان‌نوازی» است.
تسیجر که سفر به مناطق مختلف کشورهای مشرق‌زمین را تا سال‌های پایانی عمر خود ادامه داد، در حوالی سال 1952 میلادی مدت نسبتا طولانی را در میان عرب‌های هورنشین جنوب ایران و عراق زندگی کرد و خاطرات خود را در قالب کتاب معروف «عرب‌های هور» نوشت. این اثر گذشته از آن که حاوی خاطرات جالب راوی آن از سفر به مناطق مختلف هور و آب‌وهوای ویژه آن است، یک مرجع کامل مردم‌شناسانه از زندگی مردم این مناطق است.
نویسنده که روحیه‌ای ماجراجو دارد سعی کرده تا ارتباطی نزدیک با مردم این مناطق برقرار کند و البته از تسلط نسبی خود بر علم پزشکی نیز استفاده کرده تا با تلاش برای حل برخی مشکلات پزشکی ساده مردمان این مناطق به نوعی ارتباط خود را با آنها مستحکم‌تر کند. کتاب عرب‌های هور همچنین شامل ۱۱۰ عکس کاملا طبیعی و بکر از لحظه‌های ناب هور است که بخش‌هایی از زندگی مردم این مناطق را به تصویر کشیده است.

اطلاعات فوری
عنوان: عرب‌های هور
نویسنده: ویلفرد تسیجر
مترجم: محمد جواهرکلام/ عبدالحسین جواهری
ناشر: نشر شادگان
تعداد صفحات: 259
قیمت: 25هزار تومان
پیش‌بینی زمان مطالعه: 7 تا 9 روز

قهوه نوشیدنی محبوب عرب‌های هور
آداب خوردن قهوه

تسیجر در بخش‌های مختلف کتاب به آداب خاص مردمان هور اشاره کرده و یکی از این عادت‌های جالب شیوه درست کردن و خوردن قهوه است: «کنار اجاق، یک دوجین قهوه‌جوش دیده می‌شد که بزرگ‌ترین‌شان نیم‌متر طول داشت و به شیوه اعراب، برای تخلیه تفاله قهوه به کار می‌رفت. پیرمردی در لباس سفید سرگرم آماده کردن قهوه بود. من و او تنها کسانی بودیم که عبا نداشتیم. پیرمرد بعد از برشته شدن دانه‌های قهوه، آنها را در هاون برنجی کوچکی ریخت و با حرکات یکنواخت دست آرد کرد. آنگاه در فنجان‌ها کمی قهوه ریخت و یکی را دست فالح [شیخ قبیله] داد. فالح از او خواست که اول به من بدهد. من نپذیرفتم. عاقبت با اصرار فالح، فنجان قهوه را گرفتم و سرکشیدم. از آنجا که از آداب اعراب در خوردن قهوه اطلاعاتی داشتم، سه فنجان قهوه خوردم، بعد فنجان را تکان دادم، یعنی کافی است. پیرمرد قهوه‌چی آرام دور مُضیف [مهمانخانه قبیله که نقش یک مرکز سیاسی، اجتماعی، قضایی و دینی را در زندگی عرب‌های هور بازی می‌کند] می‌گشت و برحسب اهمیت حاضران، برای آنها قهوه می‌ریخت.»

عرب‌های هور چگونه برای خود خانه می‌سازند؟
خانه‌سازی با نی!

طراحی و شیوه جالب توجه ساخت خانه در مناطق هورنشین هم یکی دیگر از نکات مهمی است که راوی عرب‌های هور به آن اشاره کرده است: «خانه صحین روی جزیره‌ای ساخته شده بود. من فکر می‌کردم باید یا جزیره‌ای طبیعی باشد یا بقایای تپه‌ای باستانی، اما وقتی ده را ترک می‌کردیم، متوجه شدم که از طبقاتِ یک در میان خاک و نی کوبیده ساخته شده. در حقیقت شکل استادانه همان سکوی نیینی بود که خانه زائر [یکی از کسانی که تسنیجر در این سفر مهمان او شده است] در قباب روی آن ساخته شده بود. شیوه ساخت این سکوها چنین بود که نخست میان آب محوطه‌ای کافی برای خانه در نظر می‌گرفتند و دیواری از نی به ارتفاع شش متر گرد آن می‌کشیدند؛ بعد محوطه را از دسته‌های نی پر می‌کردند تا از سطح آب بیرون بزند. آنگاه باز هم نی می‌گذاشتند و می‌کوبیدند تا محکم شود. وقتی پی سکو به اندازه کافی محکم می‌شد، ساختن خانه را آغاز می‌کردند. دسته‌های نی را در سکو فرو می‌بردند و آنها را به شکل قوس می‌بستند. اگر آب کف خانه را می‌گرفت یا قسمت زیرین نشست می‌کرد، کافی بود صاحب‌خانه چند دسته نی تازه به پی سکو اضافه کند.»

سختی‌های زندگی در کنار گاومیش‌ها
گاومیش‌های قیرخور!

گاومیش‌ها بخش مهمی از زندگی و اقتصاد ساکنان هور را تشکیل می‌دهند؛ موجوداتی که گاهی موجب مرگ و ضرر مردم مناطق این منطقه می‌شوند و گاهی نیز با استفاده از شیر و گوشت آنها راهی خوب برای درآمدزایی در این مناطق ایجاد می‌شود. راوی کتاب در بخش‌های مختلفی از سختی‌های زندگی در کنار گاومیش‌ها نوشته است: «دیدم که شب‌ها بلم‌ها را با طناب در فاصله صدمتری ساحل درون برکه‌هایی می‌بندند. یونس گفت این باعث می‌شود که گاومیش‌ها نتوانند به قایق‌ها برسند و قیرشان را بخورند. گاومیش‌های بعضی از دهات عادت دارند قیر بلم‌ها را بخورند. معدان [لفظی که برای اشاره به ساکنان هور در میان برخی اعراب متداول است] وقتی به منطقه ناآشنایی برسند، اول درباره گاومیش‌های آنها می‌پرسند که آیا عادت به خوردن قیر دارند یا نه! نیز به من می‌گفتند که قیر را از ناحیه هیت [شهری در عراق] می‌آورند که از نواحی مجاور فرات و نزدیک بغداد است. در جنوب عراق چوب مناسب بلم پیدا نمی‌شود. بلم‌سازها برای دنده‌های بلم چوب درخت توت کردستان را ترجیح می‌دهند. الوارهای طولی بلم معمولا از خارج وارد می‌شود... .»

احسان سالمی
روزنامه‌نگار