فرار به سوی شکست

سیر نزولی
شاید مهم‌ترین نکته این گزارش، کاهش تعداد اکران فیلم خارجی در سینماهای ایران در طول این سال‌ها باشد که بسیار محسوس است. وقتی بدانیم که تعداد فیلم خارجی به نمایش درآمده در سال 64، 245 فیلم و در سال 97، تنها سه فیلم بود، به این روند و سیر نزولی پی می‌بریم. تعداد فیلم خارجی اکران شده از سال 64 تا 97 از این قرار است: سال 64 (245 فیلم)، سال 65 (173)، سال 66 (149)،
سال 67 (135)، سال 68 (128)، سال 69 (116)، سال 70 (107)، سال 71 (99)، سال 72 (89)، سال 73 (73)، سال 74 (61)، سال 75 (48)، سال 76 (44)، سال 77 (36)، سال 78 (51)، سال 79 (43)، سال 80 (42)، سال 81 (48)، سال 82 (57)، سال 83 (52)، سال 84 (41)، سال 85 (32)، سال 86 (30)، سال 87 (43)، سال 88 (12)، سال 89 (7)، سال 90 (5)،
سال 91 (9)، سال 92 (3)، سال 93 (1)، سال 94 (4)، سال 95 (صفر)، سال‌96 (صفر) و سال 97 (3).
همان‌طور که می‌بینید، به جز برخی سال‌ها که افزایش نسبی نسبت به سال قبل وجود داشته، درمجموع وضع اکران فیلم خارجی در سال‌های اخیر به هیچ وجه با گذشته قابل مقایسه نیست.
در سال 64 حتی تعداد فیلم‌های خارجی اکران شده در سینماهای کشور، بیش از تعداد فیلم‌های ایرانی بود، به طوری که 2/74 درصد فیلم‌های به نمایش درآمده خارجی و 8/25 درصد آثار روی پرده هم ایرانی بود. اما وقتی به سال 97 نگاه می‌کنیم، می‌بینیم سه فیلم خارجی روی پرده در مقابل انبوه فیلم‌های ایرانی اکران، حرفی برای گفتن ندارند.
اساسا اکران فیلم خارجی از جایی به بعد، به دلایل مختلف در سینمای ایران جدی گرفته شده و تقریبا حذف می‌شود. از اواخر دهه 80 و ابتدای دهه 90 برخی تهیه‌کننده‌های سینمای ایران با هدف حمایت از تولیدات سینمای کشور، به‌طور جدی با اکران فیلم‌های خارجی مخالفت کردند. با این حال عده دیگری از تهیه‌کنندگان اعتقاد دارند که اکران فیلم خوب خارجی به شکل کنترل‌شده، اتفاقا به اکران داخلی هم کمک می‌کند و به آن رونق می‌دهد و در فیلمسازان ایرانی برای ساخت فیلم‌هایی متنوع و قابل رقابت با آثار خارجی ایجاد انگیزه می‌کند.
فلاش‌بک خاطره‌انگیز
آن سال‌ها که سینما رفتن، هنوز یک آیین بود و پرده‌های زرشکی پیش از نمایش فیلم‌ها باز و با پایان نمایش هم بسته می‌شد، آن موقع که سینما را با بوی ساندویچ می‌شناختیم، آن زمان که نقاشی‌های سردر سینماها گاهی اصلا شباهتی به بازیگران فیلم نداشت، آن موقع که ویترین سینماها عکس‌های فیلم بعدی اکران را با عنوان «برنامه آینده» به نمایش می‌گذاشت و ما را برای تماشای آنها کنجکاو می‌کرد، آن زمان که آنونس فیلم‌ها را با صدای حسین باغی و ابوالحسن تهامی‌نژاد می‌دیدیم و با عشق، می‌شنیدیم، حس و حالی داشت که در این سال‌ها به‌شدت غایب است و به دلیل تسلط همیشگی نوستالژی، دیگر هرگز هم برنخواهد گشت. در آن دوران دل بسته بودیم به بازیگران و فیلم‌هایی که جایی میان بهترین‌های سینمای جهان نداشتند، اما همان‌ها به قدر بضاعت، بذر عشق به سینما را در دل ما کاشتند. فرار به سوی پیروزی، صادق خان، مشعل، سایه شوگان، بچه‌های خیابان، عملیات سری، عملیات مرداب، کمیسر متهم می‌کند و دیگر فیلم‌های کمیسر مولدوان، اسلحه بزرگ، شکست در افغانستان، سری فیلم‌های گودزیلا همچون بازگشت گودزیلا، پسر گودزیلا، گودزیلا علیه ماترا، وحشت مگاگودزیلا و ...
پرفروش‌ترین‌ها
فرار به سوی پیروزی، فرار به مکزیک، صادق خان، کمیسر متهم می‌کند 2 (انتقام)، کماندوهای انتحاری (پنج کماندو)، مشعل، بازگشت گودزیلا، سایه شوگان، با گرگ‌ها می‌رقصد و ... از پرفروش‌ترین و پربیننده‌ترین فیلم‌های خارجی اکران‌شده در دهه‌های 60 و 70 بودند.
کشورهای پیشتاز
بیشترین تعداد فیلم‌های خارجی به نمایش درآمده در سینماهای ایران، متعلق به آمریکا بود و پس از آن هم کشورهایی چون روسیه (شوروی سابق)، ایتالیا، فرانسه، انگلستان، ژاپن، لهستان، هند، آلمان، سوئد و ... قرار داشتند.

برد 3 ساله و باخت 31 ساله خارجی‌ها

به جز سال‌های 64، 65 و 66 که سهم فیلم‌های خارجی در اکران داخلی از فیلم‌های ایرانی بیشتر بود، در باقی سال‌ها و تاکنون، بیشتر فضای اکران در اختیار سینمای ایران بوده و هست. یکی از دلایل اصلی آن سه سال حکمرانی فیلم خارجی در اکران، این بود که کشور هنوز در دوران جنگ و دفاع مقدس به‌سر می‌برد و تولید در سینمای ایران چندان پررونق نبود. برای همین نیاز بود که با نمایش فیلم‌های خارجی، کم و کاستی اکران داخلی رفع و رجوع شود. از سال 67 و به‌ویژه با پایان جنگ، به‌تدریج تولید در سینمای ایران هم رونق گرفت و این رونق به اکران هم رسید. از همین سال سهم فیلم‌های داخلی از آثار خارجی در اکران پیشی گرفت و تا امروز هم این پیشتازی پابرجاست. سیاست‌های سینمایی درباره کاهش اکران فیلم خارجی به قدری قاطع و جدی به اجرا درآمد که حتی تماشاگرانی که در دهه‌های 60 و 70 با تماشای فیلم‌های خارجی روی پرده سینماها خو گرفته بودند هم مجاب شدند دیگر توقع نمایش این آثار در اکران را نداشته باشند.

گرایش به تماشای فیلم ایرانی

اگرچه فیلم‌های خارجی، سهم مهمی در اکران کشور به‌ویژه در همان دهه‌های 60 و 70 داشته، اما تعداد بیننده فیلم‌های ایرانی و خارجی موضوعی قابل بررسی است. درواقع لزوما همه 754 عنوان فیلم خارجی که از سال 64 تا 97 در سینماهای کشور اکران شد، اگرچه تماشاگرانی داشتند اما این‌طور نبود که نمایش آنها حتما با استقبال و رضایت مخاطبان ایرانی همراه باشد. هرچند در این جمع، تعدادی فیلم محبوب و پربیننده هم وجود داشت، اما مجموع این آثار مخاطبان بسیار کمتری نسبت به فیلم‌های ایرانی داشتند. به جز همان سال عجیب 64 که سینمای ایران در اکران، تقریبا همه چیز را به سینمای جهان واگذار کرده بود و فیلم‌های خارجی سهم عجیب و غریبی در اکران داشتند، در باقی سال‌ها و از سال 65 به بعد، تماشاگران همواره تماشای فیلم‌های ایرانی را به فیلم‌های خارجی در سینماها ترجیح دادند.
اینکه چرا میل و گرایش تماشاگران به فیلم‌های خارجی در سینماها به اندازه تماشای فیلم‌های وطنی نبوده، دلایل مختلفی دارد. شاید مهم‌ترین دلیل این مساله این باشد که معمولا فیلم‌های درجه اول سینمای جهان راهی به اکران عمومی کشور پیدا نمی‌کردند و به جز مواردی استثنایی، بیشتر فیلم‌های خارجی که به نمایش درمی آمدند، فیلم‌های درجه چندم بودند. نکته دیگر این‌که بیشتر فیلم‌ها چون به دلیل عدم رعایت کپی رایت، به صورت قانونی و با کیفیت اصلی خریداری نشده بودند، کیفیت پایینی داشتند. به اینها بیفزایید میزان جرح و تعدیل‌ها را که باعث می‌شد مخاطبان ایرانی با فیلم‌هایی قلع و قمع شده در روایت و صحنه‌ها روبه‌رو باشند. با این حال اگر گاهی اقبال و استقبالی هم وجود داشت، به دلیل کمبود سرگرمی‌های دیگر در دهه‌های 60 و 70 بود.
بنابراین در فقدان فیلم‌های خوب و باکیفیت خارجی، تماشاگران ترجیح می‌دادند همان فیلم‌های تولید داخل را ببینند. هرچقدر فیلم ظرفیت‌های بیشتری برای جذب مخاطبان داشت، طبیعتا میزان استقبال و رضایت آنها هم بیشتر می‌شد. با تنوع سوژه‌های در سینمای ایران از میانه‌های دهه 70 به بعد و ساخت فیلم‌هایی با موضوعات مختلف، اقبال مخاطبان افزایش هم یافت و در این میان همان‌طور که در نمودار قابل مشاهده است، مخاطب ایرانی تقریبا به طور کامل از تماشای آثار خارجی در سینماهای کشور رویگردان می‌شود. هرچند در این سال‌های اخیر و به ویژه در دهه 90، اساسا نه تعداد فیلم‌های خارجی در اکران قابل توجه است و نه نام فیلم‌ها باعث جلب توجه تماشاگران می‌شود. در این سال‌ها تماشاگران بهترین و به‌روزترین فیلم‌های خارجی را از اینترنت دریافت و در سینمای خانگی تماشا می‌کنند و دلیلی برای تماشای فیلم‌های ناموفق و نه چندان جذاب خارجی در سالن‌های سینما نمی‌بینند.

علی رستگار

سینما