قالب جذاب برای محتوای جذاب‌تر

آسان و در عین حال بسیار سخت
برنامه‌هایی که تلویزیون در حوزه مذهبی می‌سازد گونه ویژه‌ای از برنامه‌سازی در بخش معارف است که برنامه‌های سحرگاهی یا افطار شامل آن می‌شود. این برنامه‌ها علاوه بر تفاوت با بقیه برنامه‌ها در حوزه‌های دیگر، سختی‌ها و سادگی‌های خودش را هم دارد« برنامه‌سازی در حوزه فرهنگ و معارف هم آسان است و هم دشوار. ازنظر در اختیار داشتن تمام منابع و مرجع‌های مختلف، از کتاب و سنت گرفته تا موضوعات و علمایی که وجود دارد، کار راحتی است.
تبدیل این به حوزه برنامه‌سازی به شکلی که حق مطلب را ادا کنیم بخش سخت ماجراست. نکته مهم این‌که اگر ما بتوانیم آن فرم و محتوایی را که براساس فطرت بشری هست انتخاب کنیم به نتیجه می‌رسیم، اما معمولا این اتفاق نمی‌افتد. فرم مناسب پیدا کردن، سختی کار ماست و اگر فرم مناسب این موضوع پیدا و انتخاب شود قطعا آن برگ برنده برنامه‌های معارفی خواهد بود. در غیر این صورت دائم درجا خواهیم زد و به یک فرم ساده بسنده می‌کنیم و این اشتباه بزرگی است که در حوزه معارف ممکن است اتفاق بیفتد.»
این برنامه‌ها همان‌قدر که به نظر سابقه طولانی‌ای در تولید و پخش دارند اما هنوز هم جای کار بسیار زیادی دارد و هم سختی‌هایی که باعث می‌شود هرکسی به سمت ساختش نرود. «برنامه‌سازانی که آگاه و عالم به موضوعات دینی باشند، خیلی کم داریم. مثلا ما باید عده‌ای حوزوی داشته باشیم که برنامه‌سازی را به حد ایده‌آلش فراگرفته باشند، و بتوانند آن محتوا را به یک فرم خوب تبدیل کنند. ما یک شکافی بین برنامه‌سازی و محتوا داریم. یعنی کارشناس دینی ما آگاه و وارد به موضوعات است و برنامه‌ساز ما آگاه و مسلط به برنامه‌سازی. یک تسهیلگری این میان احتیاج است که این دو را به هم وصل کند که یا باید کسی باشد که به هر دو وجه آگاهی داشته باشد یا کسی باشد که بتواند این دو سمت را به هم متصل کند. از آنجا که این موضوع فعلا یا وجود ندارد یا سخت وجود دارد، ما ساده‌ترین فرم را داریم. یعنی فقط حرف را از عالم دینی یا کارشناس بشنویم و قالب‌های نو کمتر امتحان شده است.»
ساختن برنامه مذهبی کار هر کسی نیست
همین سختی‌ها و آسانی‌ها باعث شده تا هرکسی سراغ ساخت این برنامه‌ها نرود و اگر کسی نیت ساختن چنین برنامه‌هایی را کرد، نشان از همت و هدفی بالاتر از فقط ساخت یک برنامه تلویزیونی دارد. «ما در طراحی برنامه نسبت به گروه‌های دیگر و برنامه‌های دیگر کمتر مأموریت در نظر نمی‌گیریم بلکه بیشتر هم هست. شاید یک گروه هدفش را صرفا سرگرمی و نشاندن مخاطب پای برنامه قرار می‌دهد و هدف‌گذاری‌اش این است یا گروهی انعکاس و روایت یک واقعه برایش هدف اصلی است. برای ما این هدف کمی بالاتر است و آن‌هم انعکاس و انتشار مفاهیم دینی و به‌نوعی همراه‌کردن مخاطب با این مفاهیم است. درنهایت آن بحث هدایتگری‌ای که رسانه دارد را در نظر می‌گیریم و این، هم سختی کار ما و هم انگیزه ماست تا به دنبال راه‌های بهتر و جذاب‌تر باشیم. این به‌غیراز این‌که مخاطب صرفا برنامه‌های ما را ببیند و همراه ما شود و به هدفی که مدنظر ماست برسد، برای ما اهمیت دارد و از مأموریت‌های ماست. این تفاوت را ما در طراحی داریم و برای خودمان هدف متعالی‌تری در نظر می‌گیریم.»
محتوا ؛ شرط لازم نه کافی
محتوای مذهبی و دینی در این نوع برنامه‌سازی به نظر اهمیت و اولویت بالاتری دارد و مهم‌ترین نکته این است که مفاهیم درست، به مخاطب انتقال داده شود: « در گروه معارف، محتوا حرف اول را می‌زند اما من این را قبول دارم که محتوا یک پیش‌فرض است. یعنی شرط لازم است ولی کافی نیست. روز اولی که من با تهیه‌کنندگان صحبت کردم گفتم تا مردم ما را نبینند حرفمان را نمی‌شنوند. لازمه گروه معارف این است که محتوا داشته باشد و چیزی که من هدف‌گذاری و مبنای کار قراردادم این بود که بتوانم در فرم هم کاری انجام دهیم که برای مخاطب جذاب باشد و پای برنامه‌های ما بنشیند و بعد حرف‌مان را بزنیم. اگر جذابیت‌های لازم را نداشته باشیم قاعدتا مخاطب دنبال این نیست که حرف‌های ما را بشنود. ما باید اول او را پای تلویزیون بنشانیم و برایش جذابیت ایجاد کنیم تا بعد بتوانیم آن محتوا را انتقال دهیم. به نظرم مهم‌ترین فاکتور جذابیت در برنامه‌های معارفی به معنای اعم و برنامه‌های سحر و افطار، این است که مبتنی بر فطرت مخاطب باشد. وقتی این مبنا قرار می‌گیرد آن‌وقت است که دیگر این را نمی‌پرسیم که باید غمگین باشد یا شاد؟ و سؤالی که می‌پرسیدند این بود که چرا مردم را موقع افطار غمگین می‌کنید؟ وقتی مبتنی بر فطرت باشد مخاطب مثلا در دهه محرم از شما انتظار دیگری دارد. شور و شعور و حماسه و غم باهمدیگر است و فطرت مخاطب را به این سمت می‌کشد. درعین‌حال به نظر من در برنامه‌های ماه مبارک رمضان باید آن شادی و بهجت معنوی وجود داشته باشد نه غم. این چیزی است که خود من شخصا به آن نقد دارم. برنامه‌هایی که حتی خودمان ساخته و تولید کرده‌ایم آن بهجت را نادیده گرفته‌ایم درصورتی‌که این ماه، ماه بندگی است و ما تقرب بیشتری پیدا می‌کنیم. اگه به لحاظ معارفی و دینی نگاه کنیم باید بیشترین شادی را پیدا کنیم که در‌های جهنم بسته و شیطان در غل و زنجیر است و چه‌بهتر از این. نکته کلیدی به نظر من همین منطبق با فطرت بودن است. مثلا وقتی نزدیک عید فطر می‌شویم دو تا شادی معنوی است که تجربه می‌کنیم. همان‌طور که فرمودند مومن دو شادی معنوی در ماه رمضان دارد، یکی لحظه افطار و دیگری روز عید فطر.

از نوستالژی عبور کردیم

شاید ویژگی مهم برنامه سحر امسال شبکه سه، اولین بودن این برنامه در این شبکه، نوع نگاه و ساختار خود برنامه است. دلیل این‌که بعضی برنامه‌ها نمی‌گیرند این است که اولا در بعضی از آنها نگاه نوستالژیک وجود دارد. همین‌الان ممکن است مجری‌ای که قبلا برنامه‌ای اجرا می‌کرده و در ذهن‌ها ماندگار شده، الان اجرا کند آن جذابیت قبل را نداشته باشد. نکته بعدی این‌که شاید ما صرفا به دنبال رفع تکلیف رفته‌ایم و نیاز جدی مخاطب را در نظر نگرفته‌ایم. ما امسال تلاش کردیم متناسب با مخاطب شبکه سه که جوان و فراگیر است بتوانیم یک برنامه سحر تعریف کنیم.
برای همین مجری استخوان خرد کرده در حوزه معارف و درعین‌حال جذاب و جوان را آوردیم. تهیه‌کننده و کارشناسان کاربلدی را در برنامه استفاده کردیم که همه اینها کنار همدیگر باعث شد فکر کنیم آن حداقل‌های جذابیت برای مخاطب را به‌دست آورده‌ایم.
فکر می‌کنم به‌عنوان گام اول شبکه سه برای تولید برنامه سحرگاهی اتفاق مبارکی بود و امیدوارم سنگ بنایی برای سال‌های بعد و اتفاق‌های بهتر شود. شاید با گذاشتن تمام شرایط‌های لازمی که در تمام این سال‌ها کنار هم قرار نگرفته بودند، توانستیم برنامه جذاب تولید کنیم. مثلا هرکدام از عناصر این برنامه را جداگانه در یک برنامه دیگر در نظر می‌گرفتید شاید این اتفاق نمی‌افتاد، اما این ترکیب و هارمونی همه کنار هم باعث شد یک برنامه جذاب سحرگاهی داشته باشیم. شاید سال‌های بعد این برنامه بتواند ملاک و معیار برنامه‌هایی باشد که ویژگی‌های مختلف را در ساخت در نظر می‌گیرند. خیلی از مخاطب‌ها پشت‌صحنه آقای نجم‌الدین شریعتی را نمی‌شناختند و ایشان را سمت خدا می‌دیدند در صورتی‌که ایشان با تحصیلات دانشگاهی و حوزوی‌شان، مطالعات بسیار فراوان در این حوزه دارند و اتفاقا مخاطب می‌بیند آقای شریعتی یک وجه دیگری دارد که تابه‌حال دیده نشده.

بهناز سعیدی
خبرنگار