آغاز تمرین زندگی عارفانه

چرا رمضان بهترین فرصت است؟
همچنان که برخی مکان‌ها برتر از سایر مکان‌ها هستند، همچنان که معبد و مسجد و حرم، امکان سبکی و سبکبالی را فراهم می‌کنند، همچنان که برخی زمین‌ها برای رشد و بالیدن بذرها مناسب‌تر است، برخی زمان‌ها هم از زمان‌های دیگر برتر و مناسب‌تر است و می‌تواند ثمره و سود ارزشمندتری به بار بنشاند؛ مانند ماه مبارک رمضان که فرصت تغییر سبک زندگی را از زندگی روزمره به زندگی خداپسندانه تغییر می‌دهد.
از فواید ماه رمضان این است:
طبق فرموده پیامبر اکرم(ص)، در ماه مبارک رمضان شیاطین در قل و زنجیر هستند و انسان راحت‌تر می‌تواند بر خودش تسلط داشته باشد و بر صفات و عادات زشت مسلط شود.
رمضان بهار قرآن است و فرصت بهره بردن از برکات قرآن
شب‌های قدر در این ماه است که هر شب قدر فرصت بی‌نظیری برای رشد و جهش و به تعبیر قرآن لیله القدر خیر من الف شهر است. این ماه و شب قدرش سرنوشت‌ساز است و اگر در این ماه فرصتی نباشد، بعید است که ماه دیگری فرصتی فراهم شود.
ماه رمضان فرصت تجربه زندگی عارفانه است.
در این یک ماه می‌توان خواب و خوراک، زبان و نگاه و رفتار را بازمدیریت کرد و در محور خواست و پسند خداوند قرار داد.

یک ترم تکاملی چطور طی می‌شود؟
رمضان ماهی است برای این‌که به انسان بهتری تبدیل بشویم. در هر ماهی و هر زمانی این فرصت فراهم نیست که برای تغییر تمرین کنیم تا رفتارهای خوب به جای صفات بد در وجودمان نهادینه شوند.
پیامبر می‌فرمایند شیاطین در غل و زنجیر هستند و این یک تعبیر شاعرانه یا مجازگویی نیست. فرموده ایشان به این معناست که ملائکه، شیاطین را محدود و مهار کرده‌اند و در نتیجه بخشی از دشمن آدمی گرفتار است. البته که نفس همیشه می‌تواند این دشمن را بیدار کند و از غل و زنجیر در بیاورد، اما با مهار نفس می‌توان از این امداد خداوند در ماه مبارک رمضان استفاده کرد.
رمضان بهترین زمان برای تغییر عادت و رفتار و صفت بد است به‌خصوص اگر این 30 روز یا 29 روز را به ده یا 11 روز بعدش متصل کنید و یک 40 روز را که یک ترم خودسازی است، طی کنید. می‌توان به جز روز عید که حرام است، روزه‌دار ماند و نیز می‌توان روزه را ادامه نداد، اما تزکیه نفس و مراقبه را می‌شود تا 40 روز ادامه داد و از برکتش بهره برد.

با وظیفه و حرفه چه باید کرد؟
گاهی برخی از ما گویی نعوذ با... می‌خواهیم خدا را به دنبال خودمان بکشانیم یا دین را پیرو خودمان کنیم! این ما هستیم که باید خودمان را با فرایض این ما تنظیم کنیم.
کسانی که شغل آزاد دارند و برایشان مقدور است، برنامه کار و زندگی را در این ماه طوری تغییر دهند که هم از عهده فرایض بر بیایند و هم خدماتشان را به درستی انجام بدهند.
کسانی که ساعت و زمان کاری مشخص و معینی دارند باید وقتشان را طوری تنظیم کنند که بتوانند به عبادت برسند و چه بسا لازم است روال ماه‌های دیگر را تغییر بدهند و حتی از تماشای فیلم و سریال و گاهی مهمانی‌های افطار کم کنند.
اگر قرار باشد همان روال ماه‌های قبل را داشته باشیم، سحری از خواب بیدار شویم و همه برنامه‌های ماه رمضان و حواشی آن را ادا کنیم، اما از کار بزنیم و در ارتباطات تندخو و تلخ مزاج شویم، چه ارزشی دارد؟ هر کسی بر اساس نوع وظیفه و خدمتی که به‌عهده دارد باید بتواند برنامه مخصوص ماه رمضان خاص خودش را داشته باشد.
اگر محور زندگی خدا و دین و وظیفه انسانی باشد، روزه‌داری ماه رمضان نه‌تنها محدودیت ایجاد نمی‌کند که برکت است.

چه باید کرد یا نباید کرد
ماه رمضان صرفا ماه روزه نیست و ماه تحمل گرسنگی و تشنگی. در این ماه مهم‌تر از این‌که بدانیم چه باید کرد، این است که بدانیم چه نباید کرد. اگر نزد پزشک فوق‌تخصص بروید و بهترین نسخه‌ها را برایتان تجویز کند، اما ناپرهیزی کنید، فایده ندارد. به عبارت ساده‌تر، ماه رمضان ماه پرهیزگاری است. از پرهیزگاری است که تاثیر این ماه در زندگی انسان نمود پیدا خواهد کرد. در برترین خطبه پیامبر اکرم(ص) در پاسخ به سؤال امام علی(ع) درباره افضل اعمال در ماه مبارک رمضان آمده است: الورع عن محارم‌ا... . یعنی انسان بتواند آنچه را خداوند نمی‌پسندد، ترک کند. هر کسی خودش را بهتر از دیگران می‌شناسد و خوب می‌داند ایرادش کجاست:
بعضی‌ها می‌دانند زبان دارد جان و زندگی‌شان را آلوده می‌کند و گرفتار غیبت، تهمت، فحاشی، دروغ، شایعه‌سازی و امثال آن هستند.
بعضی‌ها خبر دارند که چشمشان آلوده است و به حرام عادت کرده و دارد آنها را به بیراهه می‌برد.
بعضی‌ها می‌فهمدند که اخلاق تند دارند و این تندمزاجی روابط خانوادگی و حرفه‌ای و زندگی آنها را در خطر قرار داده است.
همه ما می‌دانیم که معایبی داریم. رمضان فرصت تمرین برای پرهیز است و برای رهایی از همه عادات بد، گناهان و آلودگی‌ها. در ماه مبارکی که به گفته پیامبر‌(ص) نفس‌های شما حکم ذکر را دارد و خوابتان عبادت است، حتما اعمال نیکو بسیار موثر خواهد بود.

ما کجاییم در این بحر تفکر تو کجا

جلسه استاد و تعدادی از شاگردان است. بحث می‌کشد به سحر و تهجد سحری. استاد گرم مشغول صحبت است که یکی از شاگردان می‌آید وسط صحبت: «اگر ممکن است در ماه رمضان برای شاگردان هم یک افطاری در نظر بگیرید!» رشته صحبت از دست استاد بیرون می‌رود و همزمان هم می‌زند زیر خنده و با طنز، پاسخ شاگرد را می‌دهد: «ما کجاییم در این بحر تفکر تو کجا!» جماعت می‌زنند زیر خنده و استاد هم صحبتش را تمام می‌کند. متن زیر، بخش‌هایی از صحبت‌های حضرت آیت‌ا... خامنه‎‌ای است که دهم اردیبهشت‌ماه جاری در درس خارج فقه خود برای استفاده بهتر از فضائل ماه رمضان توصیه‌هایی به حاضران در جلسه درس می‌کند:
«دوستان عزیز! ماه رمضان فرصت خیلی خوبی است، فرصت بسیار خوبی است. البتّه فرصت تبلیغ است، فرصت تبیین است، فرصت اُنس با مردم است، فرصت کمک به فقرا است لکن از همه‌ اینها بالاتر، فرصت تعبّد است، فرصت تقرّب است، فرصت روزه‌ای است که می‌گیرید، فرصت نشستن سر‌سفره‌ رحمت الهی،‌ سر سفره‌ ضیافت الهی است. این سفره‌ ضیافتی که می‌گویند، این ضیافت، همین روزه‌ شما است، همین نافله شما است، همین نماز شما است که به جا می‌آورید. البتّه اعمال ماه رمضان خیلی زیاد است؛ شما ملاحظه کنید در اقبال سیّدبن‌طاووس، برای هر شب چقدر اعمال، چقدر نمازهای مختلف و گوناگون ذکر می‌کند که ما واقعاً بعضی‌مان قاصریم، بعضی‌مان هم جاهل به اهمیّت این کارها هستیم لکن یک قدرِ‌‌‌متیقّن‌هایی، یک قدرِ‌اقل‌هایی وجود دارد که اینها را نباید از دست داد. سحر ماه رمضان همه پا می‌شوند؛ نباید این سحر را از دست داد؛ سحر فرصت خیلی خوبی است. مکرّر عرض کرده‌ایم که اگر ماها از سحر استفاده نکنیم، در این دنیای شلوغ، وقت دیگری نداریم برای خلوت با خودمان، با دلمان، با خدای خودمان؛ واقعاً وقتی باقی نمی‌ماند. ما گرفتاریم؛ در این ۲۴‌ساعت، چند ساعتش که خوابیم، آن ساعت‌هایی هم که بیدار هستیم، گرفتاریم؛ هر کسی یک مشغولیّتی دارد یا مشغولیّت‌های مختلفی دارد. آن فراغت‌هایی که وجود داشت، امروز وجود ندارد البتّه نقص زمانه نیست، طبیعت زمانه است. بالاخره امروز وسایلی هست و زندگی، یک زندگی ماشینی است. امروز پدیده‌هایی وجود دارد که این پدیده‌ها در گذشته وجود نداشته؛ لذا گرفتاری زیاد است. نمی‌شود در ایام روز -چرا، البتّه اوحدیّ از مردم، در حال حرکت، در حال معامله، در حال کار فنی، در حال کار با رایانه، در همه‌ اوقات با خدای متعال مأنوسند و مشغول ذکرند و ذکر دائم دارند. بعضی‌ها این ‌جور هستند که دائم در نمازند؛ حالا ما که دستمان به دامن آنها نمی‌رسد و از آنها دوریم، ولی کسانی آن‌جور هستند؛ فرصت ما فقط سحر است؛ اگر چنانچه سحر را از دست بدهیم، دیگر واقعاً فرصتی باقی نمی‌ماند. خداوند ان‌شاء‌ا... همه‌تان را محفوظ بدارد!»

چه دعایی بخوانیم؟

می‌توان چند اتفاق ساده را در ماه رمضان رقم زد و چند رفتار را به عادت بدل کنیم: یکی محاسبه است و تمرکز.

بازنگری در کارهای روزانه و روزمره را تمرین کنیم. همین که شب‌ها چند دقیقه‌ای را به محاسبه نفس بپردازیم و این عادتی شود برای تمام طول سال، اتفاق مبارکی رقم خورده است.

دعای ابوحمزه دریای معارف است و اگر کسی حتی بتواند بخشی از آن را بخواند، اما با توجه و تمرکز بخواند، بسیار عالی است.

دعای جوشن کبیر صرفا به شب‌های قدر اختصاص ندارد. ذکر نام‌های خداوند می‌تواند خلأهای انسان را به او نشان دهد و توجهش را به توانایی‌های خداوند قادر بیشتر کند.

دعاهایی که در تعقیبات نماز ماه مبارک رمضان هست، بسیار می‌تواند کارگشا باشد اگر این یکی هم با تمرکز خوانده شود.
اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلی اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ / للّهُمَّ اشْفِ کلَّ مَریضٍ / اَللّهُمَّ اَشْبِعْ کلَّ جایعٍ

درس‌های زیادی در این دعاها وجود دارد. انسان می‌آموزد که فقط خودش را نبیند و برای دیگران هم خیر بخواهد و دعا کند. به این ترتیب نگاه انسان وسعت پیدا می‌کند و معطوف به خودش و اطرافیانش باقی نمی‌ماند. این توجه به دیگران سبب می‌شود در این ماه تمرین کنیم علاوه بر دعا کردن در عمل هم وسعت نگاه داشته باشیم. اگر دستمان می‌رسد گرسنه‌ای را سیر کنیم یا به دیگری یاری برسانیم و قرض کسی را ادا کنیم. دعاها و مناجات‌ها، ما را با ضعف‌ها و نیازهایمان آشنا می‌کند و یاد می‌گیریم برای رفع ضعف‌ها و نیازهای خودمان و دیگران قدمی برداریم. یکی از فلسفه‌های ماه رمضان و فقط یکی از آنها این است که با تحمل گرسنگی و تشنگی خودمان، دیگران را درک کنیم و درد دیگران را بفهمیم. یاد بگیریم سفرهای افطار و اطعام ساده راه بیندازیم. الگوی زیبای ساده‌زیستی می‌تواند از ماه رمضان آغاز شود. می‌توان به عنوان سبک زندگی ساده زیست بودن، حرص نزدن، به فکر دیگران بودن و معاشرت کردن را تمرین کرد.
در برخی مساجد و خیابان‌ها، حرم‌ها مانند حرم امام رضا‌(ع) و مراکز دینی این افطارهای ساده رواج پیدا کرده است که الگوی قشنگی است. این‌که در مجامع عمومی، مومنان کنار هم بنشینند که خداوند تجمع مومنان را دوست دارد، آن هم سر سفره افطار که می‌توانند در همان لحظه دعا کنند.