روایت عاشقی

به گزارش جام جم آنلاین ،‌ امروز بیستم فروردین‌ماه مصادف با شهادت سید مرتضی آوینی است، مردی که هم روزنامه‌نگار بود و هم فیلم‌ساز. هم انقلابی بود و هم‌مذهبی. او 26 سال پیش در چنین روزی هنگامی‌که در حال بررسی لوکیشن کار تلویزیونی‌اش یعنی «شهری در آسمان» بود با مین برخورد کرد و به دلیل اصابت ترکش باقی‌مانده از هشت سال جنگ تحمیلی به شهادت رسید.

کدام محدوده ممنوعه؟

یکی از نکات بسیار جالب‌توجه زندگینامه شهید اهل‌قلم این است که وی ازجمله کسانی به شمار می‌رود که دچار تحول بزرگ روحی شده است. درواقع آوینی دهه 40 با آوینی دهه‌های بعدی قابل‌مقایسه نیست و نمی‌توان شباهت زیادی رابین آنها پیدا کرد. او که زاده سال 1326 در شهرری است در سه شهر زنجان، کرمان و تهران تحصیل کرد. شهید آوینی هم شاعر بود و هم نقاش. هم‌داستان می‌نوشت و هم به فلسفه غرب علاقه داشت. در رابطه با آوینی قبل از انقلاب چندان صحبت نمی‌شود چراکه به عقیده بسیاری صحبت از «کامرانِ» پیش از انقلاب محدوده ممنوعه است. اما محدوده ممنوعه‌ای نباید وجود داشته باشد. او تحولاتی داشته که بسیار جالب‌توجه است، اینکه چگونه از یک جوان تجددگرا به یک چهره وفادار انقلابی تبدیل‌شده است. ابراهیم حاتمی کیا در یادداشتی در شهروند امروز می‌نویسد «آیا کسی مرتضای قبل از انقلاب را می‌شناسد. آنانی که در آن دوران با او حشرونشر داشته‌اند از مرتضای تثبیت‌شده بعد از شهادتش راضی‌اند؟»؛ و دخترش کوثر معتقد است برای برخی «آوینی خوب، آوینی مرده ‌است.»

آوینی که به‌عنوان دانشجوی معماری در دانشگاه هنرهای زیبای تهران تحصیل می‌کرد پیش از ازدواج با همسرش مریم امینی با او به کنسرت و سخنرانی‌های مختلف می‌رفت.

او پیش از تحول روحی و معنوی خود را به همه کامران آوینی معرفی می‌کرد. ماهنامه سپیده دانایی در اردیبهشت سال 1387 از زبان شهید آوینی نوشت: « تصور نکنید که من بازندگی به سبک و سیاق متظاهران به روشنفکری ناآشنا هستم. خیر. من از یک «راه طی شده» با شما حرف می‌زنم. من هم‌سال‌های سال دریکی از دانشکده‌های هنری درس‌خوانده‌ام. به شب‌های شعر و گالری‌های نقاشی رفته‌ام. موسیقی کلاسیک گوش‌داده‌ام، ساعت‌ها از وقتم را به مباحثات بیهوده درباره چیزهایی که نمی‌دانستم گذرانده‌ام. من هم‌سال‌ها با جلوه‌فروشی و تظاهر به دانایی بسیار زیسته‌ام، ریش پروفسوری و سبیل نیچه‌ای گذاشته‌ام و کتاب «انسان موجود تک‌ساحتی» هربرت مارکوزه را ـ بی‌آنکه آن زمان خوانده باشم‌اش ـ طوری دست گرفته‌ام که دیگران جلد آن را ببینند و پیش خودشان بگویند: عجب! فلانی چه کتاب‌هایی می‌خواند، معلوم است که خیلی می‌فهمد… اما بعد خوشبختانه زندگی مرا به راهی کشانده است که ناچار شده‌ام رودربایستی را نخست با خودم و سپس با دیگران کنار بگذارم و عمیقاً بپذیرم که «تظاهر به دانایی» هرگز جایگزین «دانایی» نمی‌شود، و حتی از این بالاتر دانایی نیز با تحصیل فلسفه حاصل نمی‌آید. باید در جستجوی حقیقت بود و این متاعی است که هر کس به‌راستی طالبش باشد، آن را خواهد یافت و در نزد خویش نیز خواهد یافت… و حالا از یک‌راه طی شده با شما حرف می‌زنم.»

گفته می‌شود این شهید والامقام بخش مهمی از نوشته‌های خود را که مربوط به قبل از تحول روحی او بوده ، از بین برده است.

شهید آوینی، چهره انقلابی

سید مرتضی آوینی پس از انقلاب وارد عرصه فیلم‌سازی و مستندسازی شد. از اولین کارهای او در گروه جهاد می‌توان به مجموعه شش‌روزه در ترکمن‌صحرا، سیل خوزستان و مجموعه مستند خان‌گزیده‌ها اشاره کرد. گروه جهاد اولین گروهی بود که بلافاصله بعد از شروع جنگ به جبهه رفت.

با پایان جنگ و در فاصله سال‌های پایان جنگ و تأسیس مؤسسه روایت فتح، آوینی نوعی فعالیت هنری- مطبوعاتی را تجربه کرد. او در این دوره به سینما، هنر، فرهنگ واحد جهانی و مواجهه آن با مسائل مختلف فکر می‌کرد. حاصل همه آن فکر کردن‌ها، تحقیق‌ها و مباحثات، نوشته‌هایی است که از او به‌جامانده. تأملاتی در ماهیت سینما که در فصل‌نامه فارابی به چاپ رسید و بعد مقالاتی با عناوین جذابیت در سینما، آینه جادو، قاب تصویر، زبان سینما و… که از فروردین سال ۱۳۶۸ در ماهنامه سوره منتشر می‌شد. مجموعه این مقالات در کتاب آینه جادو که جلد اول از مجموعه مقالات و نقدهای سینمایی اوست جمع‌آوری شد.

شهید آوینی در رابطه با سینما نیز پژوهش‌های مختلفی را انجام داد و ماهیت آن را نقد و بررسی کرد. این شهید از اواخر سال 1370 نیز به تهیه مجموعه مستند روایت فتح پرداخت.

طی همین دوران در خصوص مبانی سیاسی- اعتقادی نظام اسلامی و ولایت‌فقیه، فرهنگ انقلاب در مقابله بافرهنگ واحد جهانی و موضوعات دیگر تفکر و تحقیق کرد تا بتواند جواب‌هایی برای همه سؤال‌هایی که داشت پیدا کند.

اواخر سال ۱۳۷۰ مؤسسه فرهنگی روایت فتح به دستور آیت‌الله سید علی خامنه‌ای تأسیس شد تا به کار فیلم‌سازی مستند و سینمایی درباره دفاع مقدس بپردازد و تهیه مجموعه روایت فتح را که بعد از پذیرش قطع‌نامه رهاشده بود، ادامه دهد. آوینی و بقیه گروه، سفر به مناطق جنگی را از سر گرفتند و طی مدتی کم‌تر از یک سال، کار تهیه شش برنامه از مجموعه ده‌قسمتی شهری در آسمان را به پایان رساندند و مقدمات تهیه مجموعه‌های دیگری را درباره آبادان، سوسنگرد، هویزه و فکه تدارک دیدند. اگرچه مقارن با همین زمان، فعالیت‌های مطبوعاتی او نیز ادامه داشت.

سیر تکامل و پویش شهید آوینی در سال 1372 متوقف شد. او در حال ساخت مجموعه شهری در آسمان بود ، مجموعه‌ای که در ژانر دفاع مقدس به بازپس‌گیری شهر خرمشهر می‌پرداخت. ماه‌ها این مجموعه از تلویزیون پخش شد.او برای تکمیل این مجموعه به فکه رفته بود که در آنجا به دلیل انفجار مین باقی‌مانده از جنگ شهید و دفتر زندگی پربارش این‌گونه بسته شد.