آب در گلستان

شهرستان آق‏قلا درست در بخش شمالی شهرستان گرگان قرار دارد. فاصله گرگان و آق‏قلا با ماشین به پنج دقیقه هم نمی‏رسد. اگر در میدان‏های گرگان، المان‎های نوروزی نوید آمدن بهار را می‏دهند، هیچ المان نوروزی در آق‏قلا دیده نمی‎شود. جز شکوفه‏های بهاری، هیچ چیزی رنگ بهاری ندارد. مردان شهر همه بیرون هستند. همه گیج و مات در خیابان‏ها و میادین شهر دور هم جمع شده‏اند. بی‏هیچ حرفی، فقط نگاه می‏کنند. نقطه مشترک همگی، بهت و خیس بودن پاچه شلوارشان است. بعضی از خانواده‏ها هنوز خانه‏ها را خالی نکرده‏اند. پناه بردن به طبقه دوم خانه‏ها تنها راه‏حل آنهاست. تراکتورها، اسب‏ها و قایق‏های تک‌نفره در خیابان‏های پهن پر از آب، می‏رانند و آب را به صورت مردان و کودکان می‌پاشند. عمق آب در بعضی از نقاط حتی به زیر زانوها هم می‏رسد. سیل دیوار و در بعضی از خانه‏ها را خراب کرده است. این اما تنها آسیب سیل نیست. بخش عظیمی از مغازه‏های شهر هم آسیب دیده‏اند. عبدا... در یکی از پاساژهای شهر، تعمیرات طلا و نقره دارد. او با صدای دورگه‏ می‏گوید: «آب به درون مغازه‏ام آمده و تمام دستگاه‎هایم را خراب کرده است.» اشک می‏نشیند توی چشم‎های عبدا...، برمی‏گردد و به پاساژی که آب درون آن جمع شده است، نگاه می‏کند. چند قدم دورتر از مغازه او، مغازه رحیم است. پیرمردی که مغازه لوازم برقی دارد. رحیم مانند همسایه‏هایش، جلوی در مغازه را با کیسه‏های شنی پوشانده است تا آب به درون مغازه راه پیدا نکند. هرچند که به گفته رحیم آب به درون مغازه‏اش رفته و حدود پنج میلیون تومان هم آسیب رسانده است. رحیم می‏گوید: «به‌جز مغازه، بخشی از خانه‏ام هم به خاطر سیل، نشست کرده است.» رحیم می‏گوید که همه ما می‏دانستیم که سیل می‎آید، اما هم اهالی شهر و هم فرماندار، خطر سیل را جدی نگرفته‏اند.
بیماری‏ در کمین مردم‏
در بین ماتم مردم سیل‏زده، بچه‏ها خوشحال‎ترین‌هایند. در نقاشی‎ بچه‏ها، ماهی‏های رنگی‏ بزرگ، در حال شنا هستند. پسربچه‏های شیطان پاچه‏های شلوارشان را بالا زده‏اند، در شهرشان که حالا ونیز شده است، خوش می‏گذرانند؛ فارغ از این که ممکن است در آب آلوده یا در جوی بیفتند. اتفاقا یکی از بیماری‎های در کمین مردم سیل‏زده خطر ابتلا به بیماری‏های گوارشی است. این را علی موسوی، پزشکی که در اردوگاه اسکان موقت هلال‏احمر است می‏گوید و توضیح می‏دهد: «بیماری‏های گوارشی، اسهال و بیماری‎های پوستی شایع‎ترین بیماری‏هایند.» در اردوگاه‏ اسکان موقتی که در نمایشگاه دائمی گرگان برپا شده است، 450 تا 500 بیمار در شبانه‏روز معاینه می‏شوند. مانند هر بلای طبیعی، خطر ابتلا به بیماری‏های روحی و روانی، در کمین زنان و مردان سیل‏زده است. زنان ترکمن هنوز «اوزین کوینک» (لباس بلند و رنگارنگ زنان ترکمن) می‏پوشند و «آناق» (کلاهی که زنان متأهل ترکمن می‎پوشند) به سر می‏گذارند اما به قول نماینده بهزیستی در اردوگاه‏های اسکان موقت، مشکلات روحی و روانی بعد از برگشتن به خانه‎ها به وجود خواهد آمد. او می‏گوید: «مردم عمق فاجعه را بعد از پایین آمدن آب خواهند فهمید.» شاید به خاطر همین است که در کنار پزشکان عمومی، روانپزشکان و مشاورین در حال خدمتند.
همه دچار آسیب روحی می‏شوند
کورش سلیمانی، متخصص اعصاب و روان در اردوگاه اسکان موقت مقیم است. سلیمانی معتقد است که در تمام بحران‏‎های طبیعی دو نوع بیماری روانی وجود دارد. او به ما می‏گوید: «بخشی از بیماران ما کسانی هستند که از قبل زمینه ابتلا به بیماری روانی را داشته‏اند.» بخشی از بیماران روحی هم بیماری آنی دارند. اضطراب ساده مانند غم گذرا و حتی بیماری و اختلال عمده مانند استرس عمیق یا موج انفجار از دیگر تأثیرات روانی سیل در مردم است. از نظر او همه افراد هم از بحران طبیعی به وجود آمده متأثر خواهند شد، سوگ، غم، نگرانی از آینده و سوال «چرا برای من؟» از نمودهای این آسیب روانی است. سلیمانی توضیح می‏دهد برای جلوگیری از بحران آسیب روحی، امدادگران هلال‏احمر، به طور مستمر، آسیب‎دیده‏ها را شناسایی می‏کنند. او می‏گوید امروز شاهد بیمارانی است که به خاطر مشکلاتشان واکنش‏های جسمی دارند؛ تپش قلب و استرس‏های شدیدی که او را مجبور می‏کند تا برای آنها دارو تجویز کند. شیما افشار، پزشک داروساز توضیح می‏دهد داروهای اعصاب و روان و گوارشی بیشترین داروهایی هستند که تجویز شده و با گذشت روزها، تجویز این داروها بیشتر هم خواهد شد.
همه دعوتید
همه می‏دانستند بعد از آق‏قلا، سیل سراغ گمیشان خواهد رفت. چند روزی است که سپاه و ارتش جاده ترکمن به گمیشان را باز کرده، اما هنوز 30درصد شهر در آب قرار دارد و روستای حاجی‏آباد و چند روستای دیگر در محاصره هستند. زمانی که ما به گمیشان رفتیم، شهر هنوز در محاصره و تنها راه ارتباطی هوایی بود. بالگرد هلال‏احمر هر روز سه تا چهار بار و هر بار به اندازه دو تن اقلام ضروری برای مردم شهر می‏برد. محل استقرار اقلام، مسجد جامع حنفی است؛ جایی که امدادگران، در حال بسته‏بندی آذوقه هستند. در حیاط بزرگ مسجد، کامیون‏ها و وانت‏ها منتظرند تا بارها را تحویل بگیرند. ماشین‏های پلیس در خیابان‌های شهر و در حیاط مسجد، بیشتر از هر ماشین دیگری دیده می‏شوند. حتی حالا هم که بخش عظیمی از آب، درون دریا ریخته شده، ماشین‏ها با محدودیت و با اجازه پلیس رفت‏وآمد می‏کنند. ماشین‏های باری که بار خود را می‏زنند، با امدادگران و یک مأمور نیروی انتظامی در دل خیابان‏های آبگرفته می‏رانند. ماشین‏های باری جلوی خانه‎ها ترمز می‏کنند و بعد به سرپرست خانواده، بسته یک ماهه‎شان را تحویل می‏دهند. در لیست، جلوی هر خانواده‎ای که بسته‏اش را تحویل گرفته، تیک می‎خورد و ماشین باری سراغ خانواده بعدی می‏رود. مردها روی کیسه‏های شنی نشسته‏ و منتظرند تا ماشین‏های هلال‏احمر و نفربرهای ارتش، اقلام و ناهار گرم را تحویلشان بدهند. قدمت بعضی از خانه‏های گمیشان به جنگ جهانی اول، زمانی که شهر در محاصره سربازان شوروی بوده، برمی‏گردد. خانه‏های چوبی در خطر نشست و ریزش قرار دارد. درست است که مردم گمیشان هنوز در محاصره آب هستند و سگ‏های ولگرد و نشست خانه‏ها آنها را تهدید می‏کند، اما سعی می‏کنند روحیه خود را حفظ کنند. هنوز در شهر مراسم عروسی برگزار می‏شود و همه مردم شهر هم برای روحیه گرفتن، دعوتند.

لیلا شوقی
جامعه