خطر ریزش تاریخ !

خانه پدری تختی که می‌توانست محلی برای بزرگداشت این جهان پهلوان باشد به کارگاه‌ تریکوبافی بدل شده است. برای کارگر تریکوبافی شاید مهم نباشد که کارگاهش کجا باشد اما برای خیلی از اهالی فرهنگ و ورزش، خانه پدری تختی و حفظ این میراث ملی مهم است. از این نوع بی‌توجهی‌ها اما کم نیست. خانه نیما یوشیج یکی دیگر از بناهای ارزشمند است که قربانی ندانم‌کاری‌ها شده و سال‌هاست که محل مناقشه دوستداران فرهنگ با شهرداری و میراث فرهنگی است. از نگاه مسؤولان، خانه نیما هم یک خانه‌ است مثل همه خانه‌های قدیمی، شاید اصلا باید خرابش کرد و جایش برج ساخت و پولی به جیب زد اما برای دوستداران نیما، خشت خشت خانه اش، ارزشمند و مهم است. خانه نیما 16 سال است که دست میراث فرهنگی افتاده، اما دریغ از اندکی توجه. همین بی‌توجهی‌ها بود که باعث شد «خانه اتحادیه» با آن ارزش تاریخی و خاطره نوستالژیک از فهرست آثار ملی خارج شود. از سه میلیون و 300 هزار واحد مسکونی در تهران فقط
370 موردش بنای تاریخی است، یعنی فقط یک دهم درصد! اما برای نگهداری از همین اندک فضای باقی‌مانده هم نه عزمی داریم و نه اراده‌ای و شاید هم نه برنامه‌ای.
مهدی معمارزاده، کارشناس فرهنگی دراین باره به ما می‌گوید: «همه ما در برابر فرهنگ و تاریخ کشورمان مسؤول هستیم.»
آن طور که او توضیح می‌دهد‌، میراث فرهنگی به عنوان نماینده دستگاه‌های دولتی، متولی آثار تاریخی است. اداره باستان شناسی ایران از سال 1308 به صورت رسمی آغاز به کار کرده و در واقع ۹۰ سال است که تشکیلات دولتی برای حفظ و حراست از مباحث تاریخی و فرهنگی تشکیل شده و بر همین اساس هزینه‌های زیادی هم صورت گرفته است.
میراث دست‌تنها
برای حفظ بناهای ارزشمند کشور تاکنون هزینه‌های مادی و معنوی زیادی شده، اما به دلیل نبود مدیریت مناسب تلاش‌ها راه به جایی نبرده است.
مهدی معمارزاده، کارشناس فرهنگی می‌گوید: بناهای تاریخی در واقع فرهنگ ایرانی را نشان می‌دهند، اما به دلیل گستردگی آثار در ایران باید همه دستگاه‌ها برای حفاظت و صیانت از آثار تاریخی هم‌افزایی و همیاری کنند تا بتوانیم این ارزش‌ها را حفظ کنیم. مسلما میراث فرهنگی به تنهایی توانایی ندارد از تمام آثار تاریخی محافظت کند.
این کارشناس فرهنگی با بیان این‌که آثار تاریخی کشور فقط متعلق به میراث فرهنگی نیستند، می‌افزاید: این میراث متعلق به همه کشور است، دستگاه‌های دولتی و همه نهادها مکلف و موظف هستند برای حفاظت از این ارزش‌ها یاری برسانند. امروزه در سراسر دنیا این اتفاق افتاده و شهرداری‌ها در کشورهای پیشرفته همانند ایتالیا نقش مهم و اساسی را در حفظ آثار تاریخی ایفا می‌کنند.
مولف کتاب «خیابان، کالبد و سیمای شهری در محدوده‌ مرکزی تهران» ادامه می‌دهد: البته شهرداری‌ها در کشور ما هم تا حدودی هم‌افزایی انجام دادند اما نقش آنها تا به امروز بسیار کمرنگ بوده است. میراث فرهنگی باید مورد حمایت قرار گیرد و دستگاه‌ها و بنیاد‌ها باید این مجموعه مهم را مورد حمایت قرار دهند.
بیشتر کارشناسان معتقدند موضوع اصلی این است که ما نسبت به ارزش‌های فرهنگی خود سهل‌انگار هستیم، نهادها از جمله شهرداری تهران و سازمان اوقاف و امور خیریه مکلف هستند نسبت به آثار تاریخی توجه نشان دهند. ۵۰ درصد از بازار تهران که دارای آثار تاریخی فراوانی هم هست موقوفه است.
معمارزاده با بیان این‌که تا به امروز در این باره کم‌کاری‌های فراوانی صورت گرفته است، می‌گوید: برای نجات خانه‌های تاریخی کشور و از جمله تهران باید یک راه‌حل مناسب پیدا شود . به عنوان مثال وقتی بحث حفاظت از خانه نیما مطرح است، در واقع از یک فرد معمولی صحبت نمی‌کنیم. نیما یکی از شخصیت‌های برجسته فرهنگی ادبیات ایران است و مشخصا دولت در قبال حفاظت از خانه‌های تاریخی چنین افرادی مسؤول است.
او با اشاره به پاسداشت شعرای قدیمی مانند فردوسی، خیام و عطار می‌گوید: پاسداری از جایگاه ویژه شاعران و فرهیختگان معاصر الزامی است، زیرا آنها غنای بالای فرهنگی کشور را به همه جهانیان نشان می‌دهند؛ ما وظیفه داریم تمام شخصیت‌های فرهنگی، اجتماعی، ورزشی و هر کسی را که در تاریخ فرهنگ ما تاثیرگذار بوده ارج نهیم.‌
ثبت 370 بنای تاریخی در تهران
حدود ۳۷۰ بنای تاریخی ثبت‌شده در شهر تهران وجود دارد. در واقع سازمان میراث فرهنگی برای این بنا‌ها پرونده ثبتی تهیه کرده و در طرح تفصیلی شهر تهران این بناها تثبیت شده اند،همین طورحدود ۲۳۰۰ بنای ارزشمند هم در طرح تفصیلی توسط شهرداری تهران شناسایی شده که آنها هم در سامانه طرح تفصیلی بارگذاری شد. تعدادی ازاین املاک ثبت‌شده دارای حریم‌هایی هستند که شامل حریم‌های درجه یک و دو می‌شوند و این در حالی است که ضوابط ساخت و ساز در حریم‌ها توسط سازمان میراث فرهنگی مشخص شده است. ابوالفتح شادمهری، مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران درباره شیوه ساخت و ساز یا تغییر کاربری در این آثار تاریخی به ما توضیح می‌دهد: شهرداری تهران بر اساس اسناد بالادستی که شامل طرح جامع و طرح تفصیلی است، ملزم است برای صدور پروانه تعمیر یا تغییر کاربری این املاک حتما از سازمان میراث فرهنگی استعلام بگیرد و با موافقت آنها؛ نقشه‌ها را به سازمان میراث فرهنگی بفرستد و اگر از سوی آنها تایید شد مجوز لازم را صادر کند؛ در مورد بناهای ثبت شده و ارزشمند بر اساس ضوابط میراث فرهنگی، مرمت یا تغییر کاربری صورت می‌گیرد. شهرداری تهران درصدد است به منظور تسهیل این امور برای مالکان و سرمایه‌گذاران تسهیلاتی در نظر گرفته شود. شادمهری با بیان این‌که شهرداری تهران متولی اصلی حفظ و نگهداری بناهای تاریخی نیست، می‌گوید: شهرداری تهران طبق مشخصات و ضوابط میراث فرهنگی در مورد بناهای تاریخی عمل می‌کند.
او با بیان این‌که بر اساس گزارش‌های مناطق ۲۲ گانه شهرداری تهران حدود ۵۰ تا ۶۰ بنا توسط شهرداری تهران تملک، بهسازی و نوسازی شده به برخی از این آثار اشاره و عنوان می‌کند: بر اساس نیاز و هماهنگی‌های انجام شده، کاربری‌های مختلف در این بناهای تاریخی تعریف شده است؛ به عنوان مثال برای خانه جلال، کاربری موزه در نظر گرفته شده و از خانه مهربان که یک بنای ارزشمند ثبت شده است به عنوان اداره بافت و بناهای تاریخی شهرداری تهران استفاده می‌شود.
توانایی تملک تمام آثار تاریخی را نداریم
مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران با تاکید بر این‌که شهرداری تهران یا سازمان میراث فرهنگی توانایی تملک تمام املاک در معرض خطر را ندارد، می‌گوید: ما به عنوان نهادهای عمومی و دولتی بهره‌بردار موفق نبودیم. او با اشاره به تلاش شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به منظور جلب مشارکت عمومی برای حفظ آثار تاریخی عنوان می‌کند: شهرداری تهران با همکاری و هماهنگی سازمان میراث فرهنگی به دنبال یک راهکار است تا قوانینی را تحت عنوان یک بسته تشویقی برای کسانی که حاضر باشند در این مجموعه‌ها سرمایه‌گذاری کنند تهیه کند. شهرداری تهران می‌تواند در این راستا زمان صدور پروانه مرمت و تغییر کاربری را کوتاه کند؛ همین طور این امکان وجود دارد که عوارض شهرداری در این خصوص تقلیل پیدا کند یا به صفر برسد. شادمهری با اشاره به اقدامات میراث فرهنگی در این باره می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی هم در نظر دارد در این بسته تشویقی روند استعلام را کوتاه کند و اگر مالکی قصد مرمت و نگهداری از ساختمان و تغییر کاربری مناسب را داشته باشد در تهیه نقشه‌ها کمک کند. اگر این تسهیلات محقق شود سرمایه‌گذاران بخش خصوصی می‌توانند خیلی بهتر و باکیفیت‌تر اقدامات لازم را انجام دهند؛ ما به عنوان دستگاه حاکمیتی به دنبال ایجاد تسهیلاتی برای سرمایه‌گذاران در این بخش هستیم.

مردم حافظ آثار تاریخی می‌شوند

یکی از مشکلات مهم در زمینه حفظ آثار تاریخی نبود یک سامانه یکپارچه برای شناسایی این آثار است. اگرچه در گذشته سامانه‌ای از سوی شهرداری تهران در این خصوص راه‌اندازی شد، اما آن‌گونه که باید کارایی نداشت. مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران درباره سامانه‌ای که در گذشته تحت عنوان ثابا به منظور شناسایی و ثبت آثار تاریخی راه‌اندازی شده بود، می‌گوید: شهرداری تهران در این خصوص تبلیغ آنچنانی نکرده و مردم این سامانه را نشناختند؛ به همین دلیل دنبال یک سامانه جدیدتر هستیم. البته سامانه جدیدی قرار است راه اندازی شود که در حقیقت بانک اطلاعاتی خواهد بود که بناهای تاریخی موجود در آن بارگذاری می‌شود و دسترسی برای عموم آزاد است. مدیر بافت و بناهای تاریخی شهر تهران با اشاره به ویژگی‌های این سامانه می‌گوید: مردم با مراجعه به این سامانه متوجه می‌شوند بناهای ارزشمند در کجا واقع شده‌اند و اطلاعات، تصاویر و بخش‌های مختلف بناهای تاریخی در این سامانه بارگذاری می‌شود. همین‌طور اگر بنای تاریخی در معرض تخریب باشد شهروندان می‌توانند با استفاده از این سامانه موضوع را به شهرداری تهران اطلاع دهند. این سامانه با هماهنگی سازمان میراث فرهنگی در قالب تلفن‌های شهرداری تهران 1888 یا ۱۳۷ راه‌اندازی خواهد شد تا سازمان میراث فرهنگی هم بتواند گزارش‌های لازم را در این خصوص دریافت کند.

الهه خانی
جامعه