عشق در برابر تکفیر؟

امسال با فیلم «شبی که ماه کامل شد» در مقام تهیه‌کننده در جشنواره فیلم فجر حضور دارید که از بحث برانگیزترین فیلم‌های جشنواره امسال است. به انگیزه و نیت ساخت این فیلم بپردازیم. بعضی فیلم را سفارشی می‌دانند که با سفارش ساخته شده و در مقابل برخی معتقدند این فیلم کاملا مستقل است. راجع به سرمایه و نیت و انگیزه ساخت فیلم صحبت کنید.

فیلم ما هیچ بودجه‌ای از هیچ نهاد دولتی نگرفته و کاملا در بخش خصوصی سرمایه‌گذاری شده که البته از همان سرمایه‌گذاران خصوصی هم در ذیل موسسه خودمان «هفت هنر ماندگار» استفاده کردیم، اما این به آن معنا نیست هر فیلمی که با حمایت بخش دولتی ساخته شود کاملا وابسته است. یک فیلم می‌تواند از ارگان‌های دولتی بودجه بگیرد، اما نگاه حرفه‌ای و مستقلی داشته باشد. من به هیچ وجه نمی‌توانم بپذیرم چنین فیلم‌هایی لزوما با قواعدی خاص و از پیش تعیین شده ساخته شده‌اند، اما خاصه در مورد فیلم شبی که ماه کامل شد باید بگویم من می‌خواستم نهادی پشت کار باشد و از آن حمایت کند ولی آنها نیامدند. از این‌رو، فیلم کاملا در بخش خصوصی ساخته شده.

دقیقا کدام سرمایه‌گذاران در ذیل موسسه شما هفت هنر ماندگار کار کردند؟

من با دو سرمایه‌گذار خصوصی کار کردم که البته بخش عمده سرمایه‌گذاری متعلق به شخص خودم هست و فیلم متعلق به موسسه هفت هنر ماندگار است.

آیا می‌توان شبی که ماه کامل شد را ادامه‌ای بر فیلم‌های قبلی خانم آبیار دانست؟

این سوال را باید منتقدان و کارشناسان سینما جواب بدهند، اما فارغ از مضمون و اتفاقات فیلم، محور شبی که ماه کامل شد یک زن است. زنی که با مشکلات زیاد و سختی‌های عدیده‌ای دست و پنجه نرم می‌کند و در عین حال می‌کوشد خانواده‌اش را حفظ کند. او با وجود تمام دردهایی که ناباورانه سر راهش قرار می‌گیرد، اما همچنان امیدوار است بتواند خود و فرزندانش را نجات دهد.

فیلم‌تان به اخلاق گرایی هم توجه ویژه‌ای دارد و قهرمان فیلم را در شرایطی بحرانی قرار می‌دهد که مجبور به انتخاب شود. شرایطی که بی شک هر یک از ما کم‌وبیش در زندگی با آن مواجه می‌شویم!

اصل فیلم مبتنی بر انسان است و انسان را به صرف انسان‌بودنش نگاه می‌کند. در واقع تقابلی است بین عشق و اخلاقیات با یک ایدئولوژی تند و افراطی. بنابراین وقتی فیلمی مبتنی بر نگاهی انسانی است، اخلاقیات هم از ارکان اصلی‌اش می‌شود.

اخلاقیات از ضروریات زندگی است که بدون آن زندگی در اجتماع سخت و زجرآور خواهد شد و در این باره فیلم و سینما نقش مهمی در شکل‌گیری احساسات و آگاهی‌های اجتماعی دارد.

فیلم مکان‌های جذابی دارد. کجا تصویربرداری و تولید شده است؟

بخش‌های عمده فیلم که در سیستان و بلوچستان خودمان تصویربرداری شده است. بخش‌هایی از داستان فیلم که مربوط به پاکستان است هم در کویته پاکستان تصویربرداری شده. در نهایت برای تصویربرداری بخش‌های دیگری از کار هم که باز مربوط به پاکستان می‌شد به بنگلادش رفتیم و در محله پاکستانی‌ها تصویربرداری کردیم.

طبعا تصویربرداری در چنین مکان‌هایی خالی از دشواری نیست.

وقتی قرار است فیلمی در خارج از کشور تهیه و تولید شود قطعا سختی‌های خاص خودش را دارد. حالا اگر آن کشور، کشوری مثل پاکستان باشد که سختی‌هایش مضاعف می‌شود. به این خاطر که این کشور به‌صورت سیستماتیک اداره نمی‌شود و شما با کشوری منظم و تعریف‌شده مواجه نیستید. همین مساله باعث پدید آمدن مشکلات بیشتر و نامنظمی‌های بسیاری می‌شود. بنابراین من بیشتر نیروهای بومی همان منطقه را درگیر کار کرده و سعی کردم از آنها استفاده کنم تا کار جلو برود، اما متاسفانه خود سیستم دولتی پاکستان به شکلی که باید با ما همراهی

نکرد.

با این مشکلات در سیستان و بلوچستان هم مواجه بودید؟

به هر حال مرکز تجهیزات سینمایی و امکانات تهران است و از همین جا از مسؤولان سینمایی تقاضا دارم که از این حیث توجه بیشتری به استان‌ها داشته باشند علی‌الخصوص سیستان و بلوچستان که هنرمندان بسیار خوبی هم دارد.

سیستم دولتی پاکستان به چه دلیل با شما همراهی نکرد؟ به دلیل محتوا و مضمون فیلم؟

خیر. شما خودتان پاکستان بروید متوجه می‌شوید. سیستم اداری آنها هنوز که هنوز است کاغذی است و هیچ اتوماسیونی ندارند. وقتی شما مثلا یک نامه می‌زنید برای این‌که از یک اتاق به اتاقی دیگر برود سه هفته طول می‌کشد. البته این را هم بگویم مناطقی هم که در آنجا فیلمبرداری می‌کردیم به لحاظ امنیتی برای ما خطرناک بود و همین مساله به مشکلات ما می‌افزود.

چطور شد به بنگلادش رفتید؟

همین چند ماه پیش بود که در پاکستان به انتخابات ریاست‌جمهوری پاکستان برخوردیم و به ما گفتند که باید اینجا را ترک کنید. به همین خاطر مجبور شدیم که به بنگلادش برویم و بخش دیگر فیلم‌مان را در محله پاکستانی‌ها در داکار (پایتخت بنگلادش) فیلمبرداری کنیم و نکته اینجاست که خود پاکستان و محله پاکستانی‌ها در بنگلادش، مردمان خوب و همراهی داشت که بسیار به ما کمک کردند.

کمک از چه لحاظ؟

از هر لحاظی که فکرش را بکنید. به شخصه از مردم سیستان و بلوچستان بسیار ممنونم. ما برای این پروژه در بخش‌های مختلف سیستان و بلوچستان فیلمبرداری داشتیم و مردم این منطقه از هر جهت به ما لطف داشتند. آنها همه جوره به ما کمک کردند و امیدوارم توانسته باشیم حتی به قدری اندک با این فیلم جبران زحماتشان را کرده باشیم.

چطور شد که از مرتضی اصفهانی برای نگارش مشترک این فیلمنامه با خانم آبیار بهره بردید؟ اصفهانی در بسیاری از پروژه‌های سینمایی امنیتی حضور پررنگ و مشاوره‌گونه دارد.

طرح اولیه متعلق به آقای اصفهانی بود و از آنجا که به موضوع اشراف داشتند، تصمیم گرفتیم فیلمی در بخش خصوصی و با محوریت یک زن بسازیم. آقای اصفهانی قصه‌های زیادی با نگاهی شفاف در مورد ایران دارند که به اعتقاد من می‌توان به تناوب از آن بهره برد.

بازیگران و عوامل فیلم ترسی از پرداختن به این موضوع نداشتند؟ حتی خاطرم هست که در همان ابتدای کار هومن سیدی که به‌عنوان بازیگر نقش عبدالحمید ریگی انتخاب شده به دلایلی که خودش آنها را مشکلات شخصی غیرمترقبه دانست از این پروژه جدا شد!

انصراف آقای سیدی اصلا به‌دلیلی که شما فکر می‌کنید، نبود. در مجموع اما این فیلم موضوع حساسیت برانگیزی دارد و چون در منطقه اصلی و حقیقی این ماجرا، فیلمبرداری انجام می‌شد شاید در ابتدا کمی نگرانی وجود داشت، اما بعد از اولین سفر به آن منطقه و دیدن همراهی و محبت مردم اندک نگرانی هم که وجود داشت از بین رفت. ضمن این‌که این فیلم نگاهی کاملا مستقل به اصل ماجرا دارد و همین نگاه مستقل هرگونه شائبه‌ای را از بین می‌برد.

سال گذشته نمایش فیلم «شعله ور» به کارگردانی حمید نعمت‌ا... نارضایتی مردم و اهالی فرهنگ استان سیستان و بلوچستان را در پی داشت با این توضیح که این فیلم چهره‌ای غیرواقعی و سیاه از این استان را به نمایش درآورد. آیا بزرگان و معتمدان و ریش‌سفیدان منطقه فیلم را دیده‌اند که در آینده دچار مشکل نشود؟

فیلم که در جشنواره رونمایی می‌شود، اما در خلال تولید آن از کارشناسان فرهنگی، بومی و مذهبی منطقه خیلی مشاوره گرفتیم و فکر می‌کنم در فیلم با توجه به جزئیات و ظرائفی که در آن آورده شده این مشاوره‌ها مشهود است. ما در این فیلم سعی کردیم شرافت مردم سیستان و بلوچستان به شایستگی دیده شود.

نظر نهایی‌شان چه بود؟

فیلم را دیدند و نظرشان مثبت بود.

سازمان‌های امنیتی چطور؟ با توجه به این‌که در بخشی از داستان فیلم بخشی از دستگاه امنیتی کشور حضور دارد و ایفای نقش می‌کند.

فیلم را پیش از جشنواره ندیدند و قرار است رونمایی فیلم در همین ایام جشنواره باشد که البته امیدوارم در پایان نظر مثبتی روی آن داشته باشند.

هزینه تولید «شبی که ماه کامل شد» حدودا چقدر شد؟

این سوالی است که شاید الان برای جواب دادن به آن زود باشد. به دلیل این‌که یک فیلم پرونده‌اش تا زمان اکران عمومی بسته نمی‌شود.

فکر می‌کنید فیلم‌تان در کدامیک از بخش‌های جشنواره کاندید سیمرغ شود؟

قطعا دروغ است که کسی بگوید سیمرغ و تقدیر شدن و مورد تشویق قرار گرفتن برای من مهم نیست. چون تقدیر شدن برای همه مهم و دوست داشتنی است، اما خوشحالم که تمام بچه‌های تیم‌مان هر آنچه در توان داشتند برای این فیلم گذاشتند و بهترین نتیجه براساس شرایط موجود حاصل شد. ما مثل یک خانواده بودیم و من همین‌جا از همگی‌ آنها تشکر می‌کنم.

شبی که ماه کامل شد و داستان سرمایه‌گذاری‌اش

چند روز قبل از شروع جشنواره، با توجه به حواشی برگزاری دادگاه متهمان بانک سرمایه و حواشی ایجاد شده در مورد سیدمحمد امامی که در پروژه‌های سینمایی متعدد سرمایه‌گذاری کرده، حرف و حدیث‌ها و شایعاتی هم در مورد فیلم «شبی که ماه کامل شد» نرگس آبیار منتشر شد مبنی بر این‌که سرمایه بخشی از این فیلم توسط محمد امامی تامین شده است. در جریان دادگاه مدیران سابق بانک سرمایه، نمایندگان دادستان و سازمان بازرسی کل کشور به بخشی از اتهامات او درباره دریافت تسهیلات چند صد میلیاردی از این بانک و تسویه این بدهی با «گران نمایی» چند ملک اشاره کردند و به این ترتیب حرف و حدیث درباره فیلم‌ها و سریال‌هایی که با سرمایه امامی طی سال‌های اخیر تولید شده، بار دیگر مورد توجه قرار گرفت. چندی پیش محمدحسین قاسمی، تهیه‌کننده شبی که ماه کامل شد ارتباط تولید این فیلم با محمد امامی را تکذیب کرد.

بر این اساس، روابط عمومی فیلم شبی که ماه کامل شد در توضیح درباره سرمایه‌گذاران این فیلم اعلام کرد: تمامی حقوق و مالکیت این محصول فرهنگی در اختیار محمدحسین قاسمی (تهیه‌کننده) و نیز سرمایه‌گذاران بخش خصوصی و بومی سیستان و بلوچستان است و تاکید می‌شود که سرمایه تولید فیلم توسط ایشان تامین و این امر در تیتراژ فیلم تصریح شده است. لازم به توضیح است مستندات سرمایه‌گذاری و تامین هزینه تولید فیلم در زمان ارائه پروانه مالکیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و در صورت رضایت سرمایه‌گذاران توسط صاحبان پروژه یا سازمان سینمایی، قابل انعکاس و شفاف‌سازی است. روابط عمومی این فیلم همچنین تاکید کرده: تولید شبی که ماه کامل شد به‌عهده موسسه هفت هنر ماندگار است که تامین سرمایه تولید اثر را از چند ماه گذشته به‌عهده گرفته است که این امر به دلیل حساسیت موضوع پروژه و ضرورت تولید آن در سکوت خبری، رسانه‌ای نشد

نگاهی به فیلم تحسین‌برانگیز جدید نرگس آبیار

روایت دراماتیک یک پرونده امنیتی

محمدصادق علیزاده
دبیر فرهنگ‌وهنر

خیلی سخت است بخواهی از یک فیلم خوب و استاندارد حرف بزنی، ولی به‌گونه‌ای که داستان لو نرود و حقی از عوامل ضایع نشود. «شبی که ماه کامل شد» تا اینجای جشنواره که پنج روز از آن می‌گذرد قطعا در صدر است. کارگردان و تهیه‌کننده به مثابه بسیاری از فیلم‌های این سال‌های سینمای ایران دوربین را وسط یک آپارتمان در شمال پایتخت نکاشته‌ و از دغدغه‌های کوچک و محدود سخن نگفته‌اند. دوربین را زده‌اند زیر بغل و یکراست رفته‌اند در یکی از استراتژیک‌ترین مناطق ایران و در دل سیستان و بلوچستان یک فیلم استراتژیک تولید‌ کرده‌اند.
فیلمی با یک داستان واقعی که نسبت مستقیمی با رنج و درد مردم داشته و برای چند سالی تبدیل به یکی از مهم‌ترین مسائل امنیت ملی شده بود. از این جهت باید آن را یک فیلم استراتژیک دانست که سمت و سوی دقیق منافع ملی را حس کرده و همراستا با آن قصه خودش را روایت می‌کند. اثری که با جامعه و بوم و مسائل برخاسته از آنها بیگانه نیست و از دل مساله سراغ تولید اثری هنری رفته است. از این جهت باید به دست‌اندرکاران آن خداقوت گفت.
مهم‌تر از استراتژیک بودن بحث، فرم جذاب و روان فیلم است. سینماگر هرچند دارد یک داستان ملی را روایت می‌کند و از آن مهم‌تر، راوی داستانش نه یک قهرمان نظامی و امنیتی بلکه یک زن جوان است اما به‌خوبی توانسته از پس بندبازی سینمایی برآمده و با حفظ جذابیت‌ها و اقتضائات روایت زنانه از موضوع، درام جذاب و امنیتی خود را هم روایت کند. کاری که از پس هر کسی بر نمی‌آید و چه بسا که خیلی‌ها هم وقتی به سمت چنین فضایی می‌روند، حاصل کار نه یک اثر قابل اعتنا بلکه یک کمدی مضحک است. البته این را هم نباید از نظر دور داشت که آبیار برای روایت قصه جدیدش به سراغ واقعیت رفته است.
بار جذابیت موضوع به دلیل عمق فاجعه‌ای است که در واقعیت رخ داده است و آبیار، نعل به نعل آن را به پرده سینما کشانده است. با همه اینها و هرچند که راوی قصه یک زن است و کارگردان پشت دوربین هم یک زن است، اما فیلم خالی از جذابیت‌های مردانه هم نیست. آبیار در بخش‌هایی از فیلم توانسته به خوبی نماهای بازی بگیرد که دیدن‌شان روی پرده سینما نفس را در سینه مخاطب حبس می‌کند. حال کنار این نماهای باز، سکانس‌های تعقیب و گریز امنیتی و نظامی را هم اضافه کنید تا مشخص شود ترکیب این دو با یکدیگر چه هنری لازم دارد؛ هنری که البته آبیار از پس ایفای آن به خوبی برآمده است. به تعبیر یکی از دوستان، او در این نماها مردانه‌ترین سکانس‌های این سال‌های سینما را در کنار محمدحسین مهدویان و ابراهیم حاتمی‌کیا تولید کرده است.
فیلم از نظر بازی گرفتن از بازیگران هم نمره قابل قبولی دارد. هوتن شکیبا بازی درخشانی دارد. الناز شاکردوست در مقام سوژه اصلی فیلم هرچند بازی خوبی دارد که قابل مقایسه با فیلم‌ها و نقش‌های سابقش نیست، اما به نظر باز هم کمی از کلیت فیلم عقب‌تر است. شبی که ماه کامل شد در جشنواره امسال یک استثناست، استثنایی که شاید در کنار آثاری مانند ماجرای نیمروز 2: رد خون و 23 نفر می‌توانند لحظات خوشی را برای مخاطب دلزده از نماهای بسته آپارتمانی رقم بزنند.

ساناز قنبری

سینما