نتایج مطالعات اخیر محققان نشان می‌دهد ذرات ریز پلاستیک در هر جایی که فکرش را کنیم نفوذ کرده و عوارض وخیمی به جا می‌گذارد

مرگ پلاستیکی

از همان زمانی که پلاستیک به بازار آمد، با این که به دنیای ما شکل و شمایل دیگری داد و بسیاری از غیرممکن‌ها با پلاستیک‌ ممکن شدند، اما معضل زباله‌های پلاستیکی را به یکی از مشکلات مهم جوامع بشری تبدیل کرد. این معضل به‌قدری تبعات گسترده دارد که حتی اگر صدها بار هم درموردش حرف بزنیم باز هم جا برای دانستن بیشتر وجود دارد. چه چیزی وحشتناک‌تر از آن‌که حتی آبزیان در فرسنگ‌ها دورتر از جایی که هیچ انسانی سکونت ندارد، به‌خاطر آلودگی زباله‌های پلاستیکی ما درحال نابودی هستند! تبعات این فاجعه بسیار دامنه‌دارتر از چیزی است که در ظاهر به‌نظر می‌رسد. درادامه با ما همراه باشید تا ببینیم دقیقا تا کجا در محاصره ریزپلاستیک‌ها هستیم.

کد خبر: ۱۱۸۴۹۱۱

به ذرات حاصل از پلاستیک‌های تخریب‌شده، الیاف مصنوعی و دانه‌های پلاستیکی ریزپلاستیک یا میکروپلاستیک می‌گویند. امروزه ردپای ریزپلاستیک‌ها را در هر گوشه این کره خاکی می‌توان یافت؛ از مزارع کشاورزی گرفته تا هوایی که نفس می‌کشیم. اندازه اینها از حدود پنج میلی‌متر (تقریبا به اندازه دانه برنج) شروع می‌شود و به اندازه‌های میکروسکوپی می‌رسد. با ابعادی در این حد معلوم است که ریزپلاستیک‌ها می‌توانند سر از ساختارهای آوندی گیاهان یا دستگاه گوارش طیف گسترده‌ای از موجودات زنده درآورند. به این معنا که از پلانکتون‌ها که مبنای زنجیره غذایی دریایی را تشکیل می‌دهند تا ما انسان‌ها هیچ موجود زنده‌ای از خطر عوارض جانبی ورود ریزپلاستیک‌ها به بدنش در امان نیست.
اما فکر می‌کنید آلودگی پلاستیکی چه به سر موجودات زنده و اکوسیستم‌ها می‌آورد؟ خوردن ریزپلاستیک‌ها موجب تخریب اندام‌ها و تخلیه مواد شیمیایی پرخطر ازقبیل بیسفِنول آ و آفت‌کش‌ها می‌شود و ضمن ایجاد اختلال در عملکرد سیستم ایمنی به جلوگیری از رشد و تولیدمثل در برخی موجودات زنده می‌انجامد. ریزپلاستیک‌ها و این موادشیمیایی در زنجیره غذایی انباشته می‌شوند و درنهایت کل اکوسیستم را درگیر می‌کنند. مطالعات نشان داده است ریزپلاستیک‌ها توانایی تولیدمثل ماهی‌ها را ضعیف ‌کرده و ترکیب جوامع میکروبی خاک را تغییر می‌دهند. به این ترتیب حتی خاک زمین‌های کشاورزی نیز از این انباشتگی اثر می‌پذیرد. ریزپلاستیک‌ها در آب آشامیدنی و هوای تنفسی هم وجود دارند و به نظر می‌رسد خطراتشان حالا سلامت همه ساکنان زمین را نشانه رفته است.
در اینفوگرافی همین صفحه می‌بینید کدام آلاینده‌ها در انواع پلیمرهای پلاستیک یافت می‌شوند و هرکدام چقدر سلامت موجودات آب شیرین را که این پلیمرها به بدن‌شان راه پیدا می‌کند، تحت تأثیر قرار می‌دهند. جالب است بدانید مقدار ریزپلاستیک‌های موجود در دریاچه‌ها و خاک‌ها به‌تنهایی با بیش از ۱۵تریلیون تن ذرات پلاستیکی شناور بر سطح اقیانوس‌ها برابری می‌کند.

زباله‌های پلاستیکی؛ تهدیدی جدی برای آبزیان
در گذشته تصور می‌شد موجودات دریایی قادرند ریزپلاستیک‌های بلعیده‌شده را دفع کنند، درحالی‌که امروزه می‌دانیم این‌طور نیست و ریزپلاستیک‌ها در بدن باقی می‌مانند. حضور ریزپلاستیک‌ها در بدن ماهی‌ها خصوصا وقتی نگران‌کننده می‌شود که این ذرات از دستگاه گوارش به جریان خون یا دیگر اندام‌ها راه پیدا کند. برخورد ریزپلاستیک‌ها با دیواره‌های اندام‌ها می‌تواند موجب ایجاد التهاب شود. همچنین مطالعات نشان داده است بخشی از مضرات ریزپلاستیک‌های خورده‌شده از تخلیه مواد شیمیایی خطرزا منشأ می‌گیرد. این مواد شیمیایی خطرزا عبارتند از پلیمرهایی که طی تولید به ترکیبات پلاستیک اضافه می‌شوند و نیز آلاینده‌های محیطی نظیر آفت‌کش‌ها که سطح پلاستیک را آغشته می‌کنند و هر دو در ایجاد مشکلات سلامت مانند تخریب کبد نقش دارند.
مهم این است که بدانیم آیا ریزپلاستیک‌ها با همه عوارض‌شان می‌توانند روی رشد و تولیدمثل موجودات زنده اثر بگذارند و احتمال ابتلا به بیماری‌ها را افزایش دهند؟ نتایج تحقیقات نشان می‌دهد پاسخ مثبت است. توانایی تولیدمثل ماهی‌ها بر اثر مواجهه با ریزپلاستیک‌ها کاهش می‌یابد و بدتر این‌که بچه‌ماهی‌ها هم با وجود مواجه ‌نشدن مستقیم با ریزپلاستیک‌ها از توانایی تولیدمثل‌شان کاسته می‌شود.
به‌این ترتیب به نظر می‌رسد عوارض آلودگی‌های پلاستیکی در آبزیان از نسلی به نسل دیگر ادامه می‌یابد. گویا ریزپلاستیک‌ها روی برخی آبزیان آب شیرین نظیر دوجورپایان یا آمفی‌پودها (نوعی سخت‌پوست با ظاهری مانند میگو) اثر مخرب ندارند. شاید علتش این باشد دوجورپایان قادرند مواد طبیعی غیرقابل‌هضم مثل سنگ‌ها را مدیریت کنند. برخی گونه‌ها نیز بر اثر مواجهه با انواع خاصی از ریزپلاستیک‌ها دچار مسمومیت می‌شوند، اما انواع دیگر ریزپلاستیک‌ها بیمارشان نمی‌کند.

نبرد با دشمنی که خودمان ساخته‌ایم
ریزپلاستیک‌ها انسان‌ها را بیش از سایر موجودات زنده مورد حمله مستقیم قرار داده‌اند. در آزمایشی که اخیرا انجام شد، پژوهشگران به ذرات و الیاف ریز پلاستیک در آب معدنی و آب لوله‌کشی برخوردند. در این آزمایش حتی نمک دریای بسته‌بندی‌شده نیز آلوده به پلاستیک ارزیابی شد. بنابراین شکی نیست که ما نیز درست مثل آبزیان درحال خوردن ریزپلاستیک‌ها هستیم. درمورد نوشیدنی‌های کارخانه‌ای می‌توان گفت ریزپلاستیک‌ها طی فرآیند انتقال نوشیدنی به بطری به‌درون آن نفوذ می‌کنند. در مورد آب لوله‌کشی هم می‌توان حدس زد ریزپلاستیک‌ها از هوا به مخازن آب نفوذ پیدا می‌کنند.
پژوهشگران برای این‌که ببینند خوردن ریزپلاستیک‌ها در بدن دقیقا چه فعل‌وانفعالاتی را تحریک می‌کند، نمی‌توانند به‌خاطر موازین اخلاقی دست به آزمایش‌های بالینی بزنند و عمدا به عده‌ای پلاستیک بخورانند. از این‌رو پژوهشگرانِ علاقه‌مند این حوزه به رصد پژوهش‌هایی روی آورده‌اند که در آنها پزشکان برای انجام تحقیقات دارویی از تراشه‌های پلاستیکی برای ارسال دارو به نقاط هدف‌گذاری‌شده در بدن استفاده می‌کنند. به‌این‌ترتیب می‌توان دید با خوردن ریزپلاستیک‌ها چه اتفاقی در بدن می‌افتد. نتایج مطالعات این‌چنینی حاکی است ریزپلاستیک‌ها می‌توانند در داخل بدن حرکت کنند و در اندام‌ها و جریان خون انباشته شوند. در پژوهشی که روی موش‌های آزمایشگاهی انجام شد، پژوهشگران در پی تزریق ریزپلاستیک‌ها به بدن موش‌ها دریافتند این ذرات حتی ممکن است لخته‌های خونی ایجاد کنند.
پیشتر هم گفتیم ریزپلاستیک‌ها در هوای تنفسی نیز یافت می‌شوند و فرقی نمی‌کند در قلب تهران باشید یا در نقاط دوردست قطب شمال. این ذرات هوابُرد در ته شش‌ها می‌نشینند و می‌توانند موجب ایجاد سرطان شوند. شواهد نشان داده است کارگرانی که در کارخانه‌ها با مواد نایلونی و پلی‌استر سروکار دارند، دچار تحریک‌پذیری ریه و کاهش حجم هوای تنفسی می‌شوند. البته ناگفته نماند میزان مواجهه این افراد با ریزپلاستیک‌ها به‌خاطر شغل‌شان با میزان مواجهه مردم عادی قابل مقایسه نیست. اکنون پژوهشگران در تلاشند بدانند هوای تنفسی در حالت عادی به چه حجمی از ریزپلاستیک‌ها آلوده است. در حال‌حاضر در برخی مراکز تحقیقاتی جهان پژوهش‌هایی نیز در زمینه بررسی تجمعات پلاستیکی در بافت ریه‌ها و آسیب‌های احتمالی ناشی از این تجمعات در جریان است.

کجای خطر ایستاده‌ایم؟

ریزپلاستیک‌ها تقریبا در هر چیزی که نباید باشد یافت می‌شوند. این آلودگی فراگیر نشان می‌دهد ما نتوانسته‌ایم زباله‌های پلاستیکی‌مان را به‌درستی مدیریت کنیم و عوارض جانبی انبوه زباله‌هایی که تا امروز روانه طبیعت کرده‌ایم، درحال بازگشت به خودمان هستند.
پژوهشگرانی که روی آلودگی مواد غذایی به ریزپلاستیک‌ها کار می‌کنند، سعی دارند بدانند وجود چه حجمی از ریزپلاستیک‌ها در مواد غذایی سلامت انسان‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. ریزپلاستیک‌ها نیز درست مثل سایر آلاینده‌ها از حدی به بعد خطرساز می‌شوند و می‌توانند در انسان و سایر موجودات زنده ایجاد مسمومیت کنند. اما هنوز مشخص نیست این آستانه خطر دقیقا از چه میزانی شروع می‌شود. حتی اگر دانشمندان درنهایت به این نتیجه برسند که هنوز حجم آلودگی‌های پلاستیکی در زنجیره‌های غذایی به حد خطرساز نرسیده است، باز هم مشکلی حل نمی‌شود. زیرا وقتی قرار باشد بشر با همین فرمان به تولید انبوه پلاستیک ادامه دهد، بالاخره آستانه خطر را رد خواهیم کرد و ممکن است آن روز برای جبران خیلی دیر باشد!