مردم به روایت سینما

پاتوقی برای شهدا
«عابدان کهنز» یکی از مستندهایی است که با همان اکران اولش در جشنواره فیلم عمار مورد توجه بسیاری قرار گرفت. این فیلم روایتگر زندگی افرادی است که به خاطر داشتن یک عبادتگاه، تلاش‌های زیادی انجام می‌دهند و با کمک مردم، مسجد حضرت امیرالمومنین(ع) را می‌سازند. آن‌طور که مجید رستگار، کارگردان فیلم می‌گوید اسم فیلم را به خاطر روایت زندگی افراد عابد و زاهد، «عابدان کهنز» گذاشته است. ماجرای ساخت فیلم هم جالب توجه است،‌ این‌که از ابتدا اصلا قرار نبوده است مستندی با چنین محتوایی ساخته شود و قصد کارگردان در ابتدا تهیه کتابی در دفتر مطالعه جبهه فرهنگی بوده است. کتاب درباره شهید صدرزاده بوده است و پیشنهاد ساخت اثری مستند از این شهید مدافع حرم به مجید رستگار می‌شود، اما از آنجا که مستندهایی دیگری هم درباره او ساخته شده است کارگردان سعی می‌کند روایت تازه و ناگفته‌ای از او پیدا کند. با همین نگاه او به چند صفحه از تحقیقاتی برمی‌خورد که بعدها شاکله اصلی مستند را شکل می‌دهد. این چند صفحه درباره مسجدی است که شهید صدرزاده در آن رشد کرده بود. همین شد که موضوع اصلی فیلم از روایت پرتره‌ای از شهید صدرزاده به سمت محلی رفت که او به همراه چند شهید مدافع حرم دیگر در آنجا پرورش یافته بود، یعنی مسجد امیرالمومنین شهرک کهنز شهریار. به باور بسیاری که فیلم را دیدند مستند «عابدان کهنز» بر خلاف بسیاری از مستندها و فیلم‌هایی که در شرایط فعلی تولید می‌شود،‌دارای نگاهی امیدوارانه و رو به جلو،‌با توجه به آینده نظام است. این مستند تلاش می‌کند نقاط مثبت و امیدوارکننده‌ای که می‌توان بر آنها تکیه کرد را نشان دهد و پیشنهادی ایجابی برای مدل سازی در نهادسازی ارائه می‌کنند. با این مدل‌سازی، می‌توان توسعه کارآمدی برای نهادهای ناکارآمد موجود، رقم زد؛ یا به عبارت دقیق‌تر آنچه رهبری به عنوان آتش به اختیاری در حوزه فرهنگی، سیاسی و اجتماعی مد نظر قرار داده‌اند به عنوان یک الگو در جامعه مطرح نمود.

راهی که طی شد
مستند «راه طی شده» ساخته علی ملاقلی پور را باید جزو پنج مستند مهم سال البته در حوزه سیاسی دانست. مستندی که اگرچه جشنواره سینما حقیقت آن را نپذیرفت،‌ اما در همان روز رونمایی در سالن حوزه هنری و جنجالی که به پا شد به همگان ثابت کرد که باید این مستند را دید و فیلم را مورد بررسی قرار داد. جنجال‌ها حتی به واکنش از سوی خانواده مهندس بازرگان منجر شد و فرزند مرحوم بازرگان طی نامه‌ای خطاب به ملاقلی‌پور نسبت به محتوای این مستند واکنش نشان داد. محمدنوید بازرگان در نامه‌اش مستند راه طی شده را مستندی جانبدار و سیاسی می‌داند که پژوهش درستی در مورد آن انجام نشده است. البته این نامه از سوی علی ملاقلی‌پور بی‌جواب نماند و او هم در نامه‌ای در پاسخ به فرزند مرحوم بازرگان نوشت: «طبق نوشتار خودتان تعجب کردم چگونه فرد دنیادیده‌ای مثل شما تنها با شنیدن صدا و بخشی از تصاویر فیلم حاضر شدید دست به انتقاد درباره اثری بزنید که هنوز کامل آن را ندیده‌اید! با همه این احوال اما همه نگاه‌ها علیه فیلم نبود و بسیاری هم معتقدند جسارت ملاقلی‌پور در قرائتی متفاوت از مهندس بازرگان ستودنی است و این در حالی است که تا قبل از این مستند کمتر به نسبت نهضت آزادی و سازمان مجاهدین خلق توجه می‌شد و همواره آنچه از شخصیت بازرگان رسانه‌ای شده بود اتفاقا فردی بود که گرایش به سازش و صلح داشت. «راه طی شده» روایتی از افکار و اندیشه‌های مهدی بازرگان به عنوان روشنفکر دینی، سیاستمدار و نخست‌وزیر دولت موقت ایران در سال ۵۷ است و نامش برگرفته از عنوان یکی از مهم‌ترین کتاب‌های بازرگان است.

سایه دمشق شدن بر سر تهران!
جنگ سوریه و ماجراهای تلخی که از زمان وقوع آن اتفاق افتاده تا کنون در فضاهای مختلف از اخبار و گزارش‌ها گرفته تا فیلم‌ها و مستندها به تصویر کشیده شده است. کارهایی که هرکدام ویژگی و نگاه خاص خود را دارند؛ مثل مستند«تهران، دمشق» علی صدری نیا که در آن کمی از خط مقدم جنگ فاصله گرفته و به سراغ بخشی رفته که کمتر به آن پرداخته می‌شود.
در هر جنگی همیشه علاوه بر سربازها و قربانیانی که در خط مقدم و عملیات‌ها حضور دارند، خانواده‌ها و آدم‌هایی هستند که دورتر از همه اینها حال و اوضاع متفاوتی را تجربه می‌کنند و اجتماع پر هیاهوی مخصوص به خود را دارند. «تهران، دمشق» هم درست به همان پشت صحنه و جامعه سوریه در زمان جنگ پرداخته است، اتفاقی که در آن به قول صدری‌نیا ثبت تاریخ اهمیت زیادی دارد.
البته این اثر در کنار انعکاس حال و هوا و فضای اجتماعی که وجود دارد، کمی عمیق تر شده و طبق خط کلی داستان در آن به گونه‌ای می‌گوید که اگر اعتراضات بحق مردم توسط سودجویان منحرف شود، بلایی که بر سر مردم سوریه آمد، امکان دارد در تهران هم رخ دهد. در واقع دو قطبی شدن ملت و اجتماع سوریه به واسطه برنامه‌ریزی‌ها و تفرقه افکنی‌ها اتفاقی است که همیشه کشور و مردم ما را هم مورد هدف قرار داده، مثل سال 88 و 96 که البته در این کار صدری نیا ترجیح داده اتفاقات 88 را کنار بگذارد، چون جنس آن را متفاوت با بحث‌هایی می‌داند که در چندسال بعد از آن اتفاق افتاد.
او که در نشست این مستند بیان کرده بود به دلیل نداشتن زمان کافی روی یک سوژه خاص کار نکرده‌اند، می‌گوید: در «تهران، دمشق» با نگاه نقش مشکلات معیشتی در ایجاد شکاف بین مردم پیش رفتیم و می‌خواستیم نشان دهیم که پیش از جنگ، چگونه توانستند مردم سوریه را مقابل یکدیگر قرار دهند. شاید اگر بیشتر در سوریه می‌ماندیم، می‌توانستیم سوژه‌ای هم برای شکل‌گیری داستان آن پیدا کنیم. با این حال ما سعی کرده‌ایم در این فیلم به یک تذکر عمومی بسنده کنیم. مستند ما حرف بزرگ‌تر و ملی‌تری دارد و ما تلاش کرد‌ه‌ایم کلیات روایت را بگوییم. این که منشأ همه اختلافات خارجی نیست و گاهی هم داخلی است و باید در این باره هوشیار بود.
این مستند در روز هفتم جشنواره عمار رونمایی شد و توانست به واسطه نگاه و صراحت بیانی که در آن وجود دارد، مخاطبش را راضی نگه دارد و توجه‌ها را به سمت خودش معطوف کند.

روایتی از مجاهدین برای دهه هفتادی‌ها
داستان مستند«سازمان» که در هشتمین روز جشنواره اکران شد، همان‌طور که از عنوان آن هم پیداست، منافقین را مورد کنکاش قرار داده است. در واقع این اثر تازه‌ترین کار موسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی است که در آن محمدرضا هراتی به تهیه‌کنندگی مهدی رمضانی از اول و صفر سازمان مجاهدین خلق تا صد آن را روایت کرده‌اند، داستانی که شامل فعالیت‌های آنها در سال‌های مختلف قبل و بعد از انقلاب است. این مستند از سال 1342 همزمان با تبعید امام آغاز می‌شود و تا سال 1368 ادامه پیدا می‌کند.
این مستند روایت کلی از فعالیت‌های سازمان دارد و سعی می‌کند تمام کارهای این گروه تروریستی را در یک پازل کامل ببیند. این مساله باعث شده است تا عده‌ای از مخاطبان احساس کنند که تمام ماجرا برایشان بیان شده است و در مقابل عده‌‌ای دیگر بگویند که مستند از بسیاری از وقایع مهم به صورت گذرا عبور کرده است.
اما جمع‌آوری اطلاعات موثق جزو مهم‌ترین نکاتی است که می‌تواند باعث خلق یک اثر کامل با منابع قابل اعتماد شود، اتفاقی که در این مستند هم تا حد امکان رخ داده و سازندگانش برای تأمین آن به سراغ اسناد، مدارک، مصاحبه‌های آرشیوی مرکز اسناد انقلاب اسلامی و گفت‌وگوهای اختصاصی با یکی از اعضای جداشده سازمان مجاهدین خلق رفتند. مستند «سازمان» می‌کوشد تا با تکیه بر مدارک، اسناد و روایت‌های متقن تاریخی، بدون جهت‌گیری اولیه جوانان و نوجوانان را به تعمیق و تفکر بیشتر در شناخت سازمان مجاهدین خلق وادار کند.
انتشار ناگفته‌هایی از پشت‌پرده روابط و فعالیت‌های سازمان مجاهدین خلق برای اولین بار هم موضوعی بود که این تهیه‌کننده در صحبت‌هایش به آن اشاره کرد.