قانون جرایم رایانه‌ای بازدارنده نیست

چندی پیش محتوایی هجوآمیز مرتبط با روز 13 آبان در فضای مجازی منتشر شد، می‌خواهم بپرسم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و مرکز فناوری اطلاعات و رسانه‌های دیجیتال برای محتویات منتشر شده در فضای مجازی چه برنامه‌ای دارد؟

بنابر مصوبه شورای عالی فضای مجازی، ما موظفیم که صفحات اجتماعی، کانال‌ها، پایگاه‌های اینترنتی و حتی نرم‌افزارهایی که بیش از 5000 نفر عضو و دنبال‌کننده دارند را مورد نظارت قرار دهیم و در عین حال باید آنها راثبت کنیم. یعنی وقتی به ما رجوع کردند ما باید ثبت کنیم و زیرساخت این اتفاق هم آماده شده و اکنون بیش از 520 هزار نرم‌افزار، پایگاه اینترنتی و صفحه اجتماعی دارای کد«شامد» هستند و این به معنای آن نیست که همه بالای 5000 کاربر یا دنبال‌کننده‌اند بلکه برخی هم که زیر این میزان قرار دارند. «شامد» مخفف شناسه الکترونیکی محتوای دیجیتال است که از این طریق می‌توان دارنده بستر، زمینه فعالیت آن بستر، محدوده سنی و... از طریق آن را شناسایی کرد که کاربران می‌توانند از طریق این کد تخلفات را نیز ثبت کنند.

ما بنابر قانون و وظایفی که در قبال آن داریم هر صفحه اجتماعی و درگاهی که دارای شامد باشد را می‌توانیم به صورت مردمی تحت نظارت قرار دهیم. البته راه‌های نظارت ما، علاوه بر مردم که کمک می‌کنند و گزارش می‌دهند از طریق ممیزانی است که آموزش دیده‌اند. البته از هوش مصنوعی هم استفاده می‌کنیم. بنابراین 520 هزار درگاه اعلام آمادگی کرده‌اند تا زیر نظارت ما قرار بگیرند و هر نرم‌افزاری که در بازارهای نرم‌افزاری داخلی قرار می‌گیرد این زیرساخت برایشان فراهم شده تا آن بازار «شامد» اعطا کرده و این امکان را برای ما فراهم می‌کند که بتوانیم نظارت کنیم.

آنچه در این مسیر کمک می‌کند موفق شویم همکاری مردم است. در عین حال افرادی که تولید محتوا هم می‌کنند این موارد را می‌دانند و وقتی می‌پذیرند و این کد را دریافت می‌کنند مسؤولیت محتوای منتشر شده به عهده منتشرکننده محتواست. در این مسیر این امکان وجود ندارد که ممیزی پیش از انتشار داشته باشیم حتی ممیزی پس از انتشار را هم نمی‌توان انتظار داشت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به تنهایی به عهده بگیرد. ممیزی پس از انتشار در همه‌جای دنیا «جمع‌سپاری» شده است و مردم باید کمک کنند. ما الان در زمینه فضای مجازی که شاهد تولید محتوا در آن هستیم ممیزی پس از انتشار داریم؛ یعنی فرد خودش را در سامانه ثبت می‌کند و ما هم با همین خوداظهاری پشت او می‌ایستیم و مالکیت او را بر این بستر تضمین می‌کنیم و در حال تلاش هستیم که از فناوری استفاده کنیم تا مالکیت فرد بر یک بستر قابل کپی‌کردن نباشد.

این نکته‌ای که اشاره کردید بر پایه خوداظهاری بنا گذاشته شده در حالی که بسیاری چنین روشی را گردن نمی‌نهند و می‌دانیم که 520 هزار کد صادر شده عدد کوچکی از تولیدکننده‌های محتوا در فضای مجازی است و باقی آنهایی که برای دریافت این کد اقدام نکرده‌اند چطور مورد نظارت قرار می‌گیرند؟

در مورد بسترهای داخلی در حال تنظیم ضوابطی هستیم. همچنین قرار بود آیین‌نامه‌ای تنظیم کنیم که این اتفاق افتاده و در اختیار مرکز ملی فضای مجازی قرار داده شده و الان در حال بررسی در کمیسیون ارتقای محتوا است و قرار شده در وقت فوق‌العاده‌ای با حضور منتخب نمایندگان و بخش خصوصی این آیین‌نامه را تصویب کنند. بعد از تصویب این آیین نامه کسانی که این کار را نکنند (یعنی بستردارانی که مصادیق مجرمانه را می‌دانند و از آن پیروی نمی‌کنند) از نظر مردم باید بی‌اعتبار تلقی شود و این فرهنگ‌سازی باید صورت بگیرد که مشغول تولید محتوا برای آن هستیم، که افراد بدانند اگر «شامد» را دریافت نکنند از نظر ما معلوم نیست اعتبار داشته باشند یا نه! چون ما و مردم آن را بررسی نکرده‌ایم، بنابراین «شامد» گرفتن در بسترهای داخلی کنترل آن امکان‌پذیر است و ابتدا به ساکن این کد را دریافت می‌کنند.

اما آنهایی که بسترشان داخل ایران نیست مانند اینستاگرام، تلگرام و دیگران که برخی فیلتر هستند و برخی نیستند، باید طوری فرهنگ‌سازی شود که اگر می‌خواهند توسط مخاطب ایرانی مورد استفاده قرار گیرند بیایند و «شامد» بگیرند. البته برخی بسترها هم هستند که به صورت طبیعی نمی‌خواهند این کد را دریافت کنند که خب فعالیت‌های مفسده‌برانگیز یا تروریستی یا براندازی دارند و نباید انتظار داشت «شامد» دریافت کنند. مثل این است که از ارشاد توقع داشته باشیم که با کسی که در زیرزمینی مشغول چاپ غیرمجاز کتاب است برخورد کند. این در اختیار ارشاد نیست بلکه در اختیار نهادهای دیگری مانند نیروی انتظامی و... است چون ارشاد در این زمینه ابزار لازم را ندارد و در ماموریت‌های او نیامده است.

آنچه ما معتقدیم این است که اگر بستری دارای هویت شد ما موظفیم او را نظارت کنیم و اگر بستری دارای هویت نبود و در قالب بسترهای داخلی عرضه می‌شد ما به دارنده بستر مراجعه خواهیم کرد ولی اگر منشأ آن خارج از کشور باشد عملا امکان نظارت وجود ندارد. ولی بند دیگری در مصوبه شورای عالی فضای مجازی است که آیین‌نامه‌ای باشد تا برای دارندگان بستر خارجی هم ضوابطی مشخص شود تا بیایند و مجوز بگیرند و اگر مجوز نگیرند به معنای نپذیرفتن شرایط کشور ما است و بعد از آن دیگر در اختیار ارشاد نیست بلکه بحث به انسداد را دادستانی فرمان می‌دهد و زیرساخت عملیاتی می‌کند. یعنی برای انسداد نه فرمان دادن آن از سوی ارشاد می‌تواند باشد، نه اجرای آن. ما تنها می‌توانیم در چارچوب مصادیق مجرمانه گزارشی به دادستانی ارائه کنیم. اما در ارتباط با «شامد» اگر مردم گزارشی ارائه کنند پس از بررسی و تصدیق گزارش‌ها این کد از آن بستر گرفته می‌شود و از فضای تولید محتوای سالم اخراج می‌شود. از نظر ما کسانی که «شامد» دارند یک فضای مجازی سالم و مفید و ایمن را فراهم کرده‌اند و وقتی این کد گرفته شود باید تلقی مردم این باشد که این محیط تایید نشده و خب استفاده کردن یا نکردن به خود مردم بستگی دارد. بنابراین فرهنگ‌سازی و کمک مردم می‌تواند در این بستر کمک کند و با توجه به «شامد» می‌توان به چارچوب‌ها و هنجارها احترام ‌گذارد و در قالب آنها کسب و کاری را پیش ‌برد یا آموزشی را رقم زد. در ادامه مسیر کنترل‌ها ما به عنوان یک مرکز هماهنگی، باقی دستگاه‌ها را دخیل می‌کنیم، مثلا اجازه می‌دهیم بنیاد بازی‌های ملی رایانه‌ای شامدهای نقره‌ای را طلایی کند تا از این طریق استانداردهای بیشتری کسب کند.

پس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نمی‌تواند روی بسترهایی که خارج از ایران فعال هستند نظارت داشته باشد و اگر کسی در این بسترها در داخل ایران فعالیت و محتوای مجرمانه منتشر کند ارشاد هیچ نوع نظارت و برخوردی نمی‌تواند کند؟

ارشاد تنها می‌تواند شامد آن فرد تولیدکننده را حذف کند و کار دیگری نمی‌شود کرد. گزارش محتوای نامناسب در شبکه‌هایی مانند اینستاگرام در نظر گرفته شده و خب افراد می‌توانند یک صفحه را «ریپورت» کنند.

خب این‌که خودنظارتی است و کاربران انجام می‌دهند ولی گاهی محتوایی در یکی از بسترهای داخلی منتشر می‌شود که خب نظارتی روی آن صورت نمی‌گیرد. با این چه برخوردی باید صورت بگیرد؟

همه کانال‌های اصلی در سایتی مانند آپارات مذاکره شده تا «شامد» بگیرند، اگر تخلفی دیده می‌شود با گزارش سریع برخورد می‌شود، ولی به هر حال این را قبول کنیم که در فضای مجازی که هرکسی از هرجایی در هر ساعت از شبانه‌روز می‌تواند محتوایی را بارگذاری کند، این‌که سریعا از طریق نیروی انسانی آن را رصد کرد امکان‌پذیر نیست. ولی این‌که همه می‌توانند مشارکت کنند و اگر این مسؤولیت اجتماعی از سوی جامعه وجود داشته باشد که گزارش تخلف را ارسال کنند زودتر می‌توان به محتوای مجرمانه رسید و در راستای آن اقدام کرد.

حسام آبنوس

رسانه