از لغو کاپیتولاسیون تا تبعید به ....

از سویی دیگر اقامت این عده در ایران، حفاظت جانی و مالی آنها را می طلبید؛ لذا دولت آمریکا تصمیم گرفت تا کاپیتولاسیون یا همان حق مصونیت قضایی را درباره نیروهایش در ایران به اجرا درآورد. این لایحه در واپسین روزهای نخست وزیری اسدالله علم تنظیم و پس از تصویب در مجلس سنا جهت کسب رأی اعتماد نمایندگان به مجلس شورای ملی برده شد. کار تصویب و دفاع از این لایحه در مجلس شورای ملی توسط دولت حسنعلی منصور صورت گرفت و در نهایت با تلاش های او بود که این لایحه در تاریخ 21/7/1343 توسط نمایندگان به تصویب رسید.

پس از تصویب کاپیتولاسیون که در جلسه علنی مجلس شورا به ریاست دکتر حسن خطیبی، نایب رئیس مجلس و با حضور نخست وزیر و اعضای هیئت دولت برگزار شد، مستشاران آمریکایی، تکنسین ها، اعضای خانواده و خدمه آنها اعم از نظامی و غیر نظامی مشمول این لایحه قرار گرفتند و از حاکمیت قضایی ایران خارج شدند و به عبارتی آنها در ردیف دیپلمات¬ها و اعضای سیاسی سفارتخانه های خارجی قرار گرفته و از امتیازات و مصونیت های این قانون برخوردار شدند. (1)

انتشار خبر تصویب کاپیتولاسیون به معنی نقض آشکار حاکمیت و استقلال قوه قضاییه ایران بود و موجب جریحه دار شدن غرور ملی مردم ایران گشت و این امر بیش از همه واکنش جامعه مذهبی ایران و در رأس آن امام خمینی (ره) را در پی داشت. درباره این مطلب که چگونه امام خمینی (ره) از این حادثه مطلع شد مهدی عراقی از اعضای هیئت مؤتلفه چنین بیان می کند:

«اواخر شهریور یا تقریباً اواخر مهر بود که پدر یکی از رفقایی که ما در مجلس شورای ملی داشتیم به ما اطلاع داد که یک لایحه ای دولت می خواهد بیاورد در مجلس و مصونیت بدهد به 1700 مستشار آمریکایی که بعدا به همین نام لایحه کاپیتولاسیون مشهور شد. این مسئله را با آقا (امام) مطرح کردیم، آقا این جوری قبول نکردند، گفتند تا مدرک نباشد ما نمی توانیم روی آن حرفی بزنیم، شما اگر بتوانید، مدرکش را تهیه بکنید. تا این شد که لایحه آمد در مجلس و عده ای مخالفت کردند با لایحه، ما فرستادیم صورت جلسه ای که در مجلس بود که از روی آن صورتجلسه به حساب فتوکپی کردند، عین صورتجلسه را خارج کردیم هم از مجلس شورا هم از مجلس سنا. جفت این صورتجلسه را در اختیار آقا گذاشتیم...» (2)

با اطمینان یافتن امام خمینی(ره) از تصویب این لایحه، ایشان به دو اقدام مهم و اساسی دست زدند که اولین آنها ایراد سخنرانی در تاریخ چهارم آبان 1343مصادف با تولد حضرت فاطمه‌ (س) بود. رژیم که از قبل در جریان سخنرانی امام قرار گرفته بود، با اعزام نماینده ای به قم، سعی کرد تا مانع سخنرانی ایشان شود ولی امام این فرد را به حضور نپذیرفت. امام خمینی(ره) نطق تاریخی خود را با جمله «انالله و انا الیه راجعون» آغاز کرده و در این سخنرانی ضمن تشریح قانون کاپیتولاسیون، از عملکرد دولت و مجلس شورا به علت تصویب این گونه لوایح به شدت انتقاد کردند و آن گاه مخاطب سخن خود را تمام آحاد ملت اعم از ارتشیان، سیاسیون، بازرگانان، مراجع و... قرار داده و آنها را از عواقب کار برحذر داشتند:

«آقا! من اعلام خطر می کنم! ای ارتش ایران! من اعلام خطر می کنم! ای سیاسیون ایران، من اعلام خطر می کنم! ای بازرگانان ایران، من اعلام خطر می کنم! ای عالمای ایران، ای مراجع اسلام، من اعلام خطر می کنم! ای فضلا، ای طلاب، ای مراجع، ای آقایان، ای نجف، ای قم، ای مشهد، ای تهران، ای شیراز، من اعلام خطر می کنم!»

ایشان در بخشی از سخنان خود کشور و دولت مجری سیاست های آمریکا و تمام گرفتاری ها را ناشی از دخالت های آمریکا و اسراییل دانستند، سکوت را به هیچ عنوان روا ندیدند و از همه خواستند تا به داد اسلام برسند:

«ای سران اسلام! به داد اسلام برسید! [ گریه حضار] ای علمای نجف! به داد اسلام برسید! [ گریه حضار]. ای علمای قم! به داد اسلام برسید! رفت اسلام! [گریه شدید حضار]. ای ملل اسلام! ای سران ملل اسلام! ای رؤسای جمهور ملل اسلامی! ای سلاطین ملل اسلامی! ای شاه ایران! به داد خود برس! به داد همه ما برسید! ما زیر چکمه آمریکا برویم، چون ملت ضعیفی هستیم؟! چون دلار نداریم؟! آمریکا از انگلیس بدتر، انگلیس از آمریکا بدتر، شوروی از هر دو بدتر. همه از هم بدتر؛ همه از هم پلیدتر... (3)
دومین اقدام امام خمینی (ره) در این زمینه صدور اعلامیه بود؛ این اعلامیه توسط هیئت موتلفه اسلامی در سراسر ایران منتشر شد و مردم از موضوع اطلاع یافتند و این اطلاع رسانی موجی از مخالفت‌ها را به همراه داشت.

در نهایت چند روز بعد از آن سخنرانی پر شور، صبح روز 13 آبان، نیروهای نظامی رژیم پهلوی منزل امام را محاصره و ایشان را دستگیر کردند و سپس ایشان را به تهران و از آن جا به وسیله هواپیمای نیروی هوایی ارتش، امام را به ترکیه فرستادند .(4) تبعید امام به ترکیه و زندانی کردن تعدادی از علما از جمله حاج آقا مصطفی خمینی، باعث بروز واکنش هایی از سوی گروه های سیاسی جامعه گردید و اینچنین بود که مخالفت با قانون تبعیض‌آمیز این لایحه به یکی از محورهای اصلی مبارزات و مطالبات انقلابیون تبدیل شد و سرانجام بعد از سال‌ها مبارزه و در حالی که چند ماه از پیروزی انقلاب می‌گذشت، در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۵۸ بر اساس مصوبه شورای انقلاب به صورت رسمی و برای همیشه لغو شد.(5)

منابع
1- غلامرضا نجاتی، تاریخ سیاسی بیست ‌و پنج‌ساله ایران از کودتا تا انقلاب، تهران، رسا، 1371، ص303
2- ناگفته‌ها(خاطرات شهید حاج‌ مهدی عراقی)، به کوشش محمود مقدسی، مسعود دهشور و حمیدرضا شیرازی، تهران، رسا، 1370، ص207
3- صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام ‌خمینی(ره)، تهران، 1379، ج1، ص415-424
4- سید حمید روحانی، نهضت امام خمینی، مرکز اسناد، تهران، 1376 ،ج 2، ص 59
5- روزنامه کیهان، 24اردیبهشت 1358، ص 2

جام‌جم آنلاین