پویانمایی و یک پیشرفت چشمگیر

این بازار پررونق، سبب پیشرفت سینمای انیمیشن شده و آن را به مرور به نقطه‌ای رساند که دیگر گونه‌ها از رسیدن به آن عاجز ماندند. برای مثال می‌توان به تکنیک سه‌بعدی اشاره کرد که دنیای انیمیشن را با تحولی بزرگ روبه‌رو کرده و محدودیت نویسندگان برای اجرای ایده‌های بلندپروازانه‌شان را تا حدود زیادی از بین برد. اما دنیای انیمیشن فقط به پرده نقره‌ای سینما ختم نشده و بازار گسترده‌تری به نام تلویزیون را هم در اختیار گرفت. چند سالی پس از اختراع تلویزیون و فراگیر شدن تدریجی‌اش، پای انیمیشن به قاب کوچک هم باز شد چرا که بخش مهمی از مخاطبان برنامه‌های تلویزیونی را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دادند. کشورهای اروپای شرقی در کنار ژاپن در شرق آسیا، بخش مهمی از این بازار بزرگ را به خود اختصاص داده و مبادرت به تولید انیمیشن‌هایی با کیفیت‌های مختلف کردند. در ایران هم از 60 سال پیش به این‌سو، تلاش‌های زیادی برای تولید انیمیشن که معادل فارسی پویانمایی برایش در نظر گرفته شده، صورت گرفته است. اسفندیار احمدیه را می‌توان نخستین کارگردان پویانمایی ایران به حساب آورد که 61 سال پیش نخستین فیلم پویانمایی ایران را تولید کرد که امروزه به نقطه‌ای رسیده که سالانه چند هزار دقیقه فیلم انیمیشن در آن تولید می‌شود. کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اولین مرکز مهم پویانمایی در سال‌های پیش از انقلاب و دهه 60 بود که آثار مهمی هم در آن تولید شد. کارهایی که بعدها بارها و بارها از شبکه‌های مختلف تلویزیونی پخش شد و مورد استقبال طیفی از علاقه‌مندان پویانمایی قرار گرفت. در سال‌های اخیر مرکز صبا عمده تولیدات پویانمایی تلویزیون را به خود اختصاص داده که در حوزه‌های مختلف ـ از تیزرهای آموزشی گرفته تا سریال و فیلم کوتاه ـ فعالیت کرده و نسبت به سال‌های گذشته پیشرفت چشمگیری کرده‌اند. حال نگاهی به تعدادی از این آثار می‌اندازیم.

تیزرهای آموزشی علاوه بر هدف نهایی خود که چیزی جز آموزش هدفمند نیست، باید به سرگرم‌کننده بودن آن نیز توجه نشان دهند، چرا که بخش مهمی از مخاطبان آنها را کودکان و نوجوانان تشکیل می‌دهند که سرگرم‌کننده بودن یکی از معیارهای آنها برای تماشای یک برنامه تلویزیونی به حساب می‌آید. در دهه 80، پلیس راهنمایی و رانندگی برای آموزش قوانین و نهادینه کردن در ذهن رانندگان آینده کشور، دست به تولید تیزرهای کوتاه به کارگردانی بهرام عظیمی زد. آنها برای تاثیرگذاری بیشتر روی قصه‌ها و شخصیت‌پردازی بخصوص کاراکترسازی کار کرده و عمده تمرکز خود را روی آنها گذاشتند. به موازات آن هم از تکنیک به‌عنوان مکمل سود جسته و شخصیت‌های جذاب خلق شده را به مدد تکنیک‌های به روز پویانمایی جان بخشیدند.

پس از مدتی، این تیزرهای آموزشی جای خود را میان مردم باز کرده و شخصیت‌ها و گاه تکیه‌کلام‌هایشان به فرهنگ کوچه و بازار راه پیدا کرد. سیا ساکتی و دوستانش به یکی از محبوب‌ترین شخصیت‌های محصولات پویانمایی تلویزیون تبدیل شدند و مخاطبانی میلیونی را برای تماشای آن پای تلویزیون‌ها نشاند. بخش مهم این موفقیت به شناخت دقیق عظیمی و گروهش از طبقات مختلف جامعه و رفتارهایشان بازمی‌گشت که به بهترین شکل و با ظرافت در پرداخت شخصیت‌های کار اعمال شده بود. برای مثال می‌توان به خود سیا اشاره کرد که مخاطب برای آن مابه‌ازاهای مختلفی داشت و آن را کاملا باور می‌کرد.

همچنین باید از نشانه‌شناسی فوق‌العاده عظیمی در این تیزرها یاد کرد که کاملا برای مخاطب آشنا و ملموس به نظر می‌رسیدند. برای نمونه هم می‌توان به موتور هوندای گوجه‌ای رنگ، فضای داخلی اتومبیل دوست سیا و... اشاره کرد. همین‌طور چهره‌های طراحی شده که بانمک از کار درآمده و در آن از آناتومی صورت ایرانی ـ البته به شکل غلو شده و اغراق‌آمیز ـ
بخوبی استفاده شده است. به موازات آثار یاد‌شده، انیمیشن‌هایی هم در رابطه با قاچاق و تکثیر فیلم به شکل غیرمجاز هم روانه آنتن شبکه‌های مختلف تلویزیونی شد که در آن ایام رشد و گسترش چشمگیری پیدا و آسیب فراوانی به صنعت سینمای ایران وارد کرده بود. در این انیمیشن‌ها هم تلاش زیادی در خلق شخصیت صورت گرفته بود که شباهت‌های زیادی هم به نوع شخصیت‌پردازی انیمیشن‌های راهنمایی و رانندگی داشت و در عین حال رگه‌هایی از طنز هم در آن به چشم می‌خورد. تعدد پخش این انیمیشن از شبکه‌های مختلف و پربیننده تلویزیون، بدون شک تاثیر خوبی روی مخاطبان گذاشت و به مرور تا جایی پیش رفت که تعداد کسانی که کپی‌های غیرمجاز فیلم‌ها را خریداری می‌کردند با یک ریزش فوق‌العاده زیاد همراه شد.

از شب‌های شیرین تا ماجراهای قصه به قصه

کودکان مخاطب اصلی انیمیشن‌های تلویزیونی هستند چرا که نسبت به نوجوانان اوقات فراغت بیشتری داشته و در عین حال علاقه بیشتری هم به شنیدن داستان دارند. همین امر هم سازندگان را به سمت تولید آثاری برای آنها هدایت کرده و به مرور طیف متنوعی از محصولات را پیش روی آنان قرار داده است. «شب‌های شیرین» ساخته فرخ یکدانه یکی از آنهاست که مخاطبان زیر هفت سال را جامعه هدف خود قرار داده و قصه‌های ساده‌ای را برای آنها تصویرسازی کرده است. برای مثال می‌توان به یکی از قسمت‌های آن با محوریت سه میوه خربزه، طالبی و هندوانه اشاره کرد که در یک مزرعه در کنار هم زندگی می‌کنند و بخش مهمی از روز را به بازی و شیطنت می‌گذرانند.

در یکی از این روزها، طالبی که شخصیت پرشروشورتری هم دارد در سرازیری به راه افتاده و پس از برخورد با یک تخته سنگ در گودال آب می‌افتد و مورد هجوم کلاغ‌ها قرار می‌گیرد. این اپیزود با نجات طالبی توسط صاحب مزرعه به پایان می‌رسد و در آخر پیام خود را هم از زبان شخصیت اصلی کار به مخاطب خردسال خود می‌دهد. «ماجراهای قصه به قصه» ساخته فرانک زحلی هم براساس فیلمنامه‌ای از افسانه شعبان‌نژاد، داستان دختر خردسالی است که به مادرش در تمیز‌کردن حیاط خانه کمک می‌کند، چرا که شب مهمان دارند. در همین حین کلاغی را می‌بیند که می‌خواهد در فرصت مناسب جوجه‌های دخترک را برداشته و بخورد. کل داستان این اپیزود از ماجراهای قصه به قصه حول همین موضوع می‌چرخد که در نهایت به خوبی و خوشی به پایان می‌رسد و جوجه‌ها هم از شر کلاغ در امان می‌مانند. طراحی چهره شخصیت‌های این کار بیش از اندازه زمخت و اغراق‌شده به نظر می‌رسند. در حالی که صدای گویندگان بخوبی روی شخصیت‌ها نشسته و این ضعف را
تا حدودی پوشش داده‌ است.

بچه‌های ساختمان گل‌ها و دنیای کودکانه حسنا

این سریال انیمیشنی که در 52 قسمت برای پخش از شبکه پویا طراحی و ساخته شده، داستان دختری به نام حسنا است که در روز تولدش یک‌جوجه غاز هدیه گرفته و در هر قسمت ماجراهایی را به‌وجود می‌آورد. محمدرضا سرشار(رضا رهگذر)که بچه‌های دهه 60 خاطرات زیادی از قصه‌های ظهر جمعه رادیو با صدای او دارند، سرپرستی فیلمنامه‌نویسان کار را به عهده داشته و آن را به یکی از نقاط قوت این برنامه تبدیل کرده است. یکی از نکاتی که این گروه روی آن متمرکز شده‌اند، سبک زندگی اسلامی ـ ایرانی است که بخوبی در ساختمان کلی اثر گنجانده شده و به اصطلاح از آن بیرون نزده است. در عین حال طراحی فضاها هم به‌گونه‌ای است که مخاطب را به یاد کتاب‌های کودکان انداخته و استفاده از تکنیک کات‌اوت هم آن را تشدید کرده است.

محمد جلیلوند