سفر به دنیای رنگ و رویا

این سابقه طولانی در تصاویر متحرک اما در جایی ادامه پیدا نمی‌کند و ایران بسیار عقب‌تر از هنر انیمیشن جهان در دهه 30 اولین فیلم مستقل خود به کارگردانی اسفندیار احمدیه را تولید می‌کند.

تلویزیون به‌عنوان مهم‌ترین رسانه جمعی کشور پس از پیروزی انقلاب سرمایه‌گذاری در زمینه تولید انیمیشن را آغاز می‌کند. اگر تا پیش از این انیماتورهای ایرانی با گرایش به مکتب زاگرب عمدتا در حوزه فیلم کوتاه و مفهومی انیمیشن می‌سازند، تلویزیون به‌دلیل مخاطب گسترده‌اش به سمت تولید سریال حرکت می‌کند به‌گونه‌ای که در حال حاضر انیمیشن ایران در زمینه ساخت این‌گونه مجموعه‌ها تولیدات قابل اعتنایی دارد. این مساله علاوه بر پیشرفت‌های فناورانه و تربیت نیروی انسانی فعال به سرمایه‌گذاری‌های گسترده در انیمیشن تلویزیونی هم باز می‌گردد.

دهه 60 سال‌های جولان انیمیشن‌های ژاپنی یا به قول عامه کارتون‌هایی است که مخاطب آن کودکان هستند. کارتون‌هایی که با سرمایه‌گذاری عظیم ژاپنی‌ها در تمام جهان طرفداران بسیاری دارد و با توجه به قیمت مناسب، تلویزیون هم سراغ خرید و پخش آنها می‌رود. کارتون‌هایی که به شکلی جدی رقیبی برای کمپانی‌های بزرگ مانند والت‌دیزنی می‌شوند و آثاری که تولید می‌شوند اصولا داستان‌های اخلاقی و ملودرام دارند.

در همین سال‌ها انیمیشن ایران حرکت‌هایی را انجام می‌دهد که البته هنوز در مرحله تجربه‌اندوزی و آزمون و خطاست. آثاری مانند زهره و زهرا در اواخر این دهه و کارهایی که با امکانات آن زمان ساخته می‌شود. تولید این آثار زمان زیادی می‌برد که با توجه به شرایط آن روزها طبیعی است و اگر مثلا برای یک‌قسمت شش دقیقه‌ای یک هفته زمان صرف می‌شود به همین دلیل است.

در همین دهه فتو انیمیشن علی کوچولو در شبکه دو ساخته و پخش می‌شود که یکی از نوستالژی‌های انیمیشن در ایران است. کارهایی مانند زهره و زهرا، علی کوچولو و وقتی بابا کوچک بود نشان می‌دهد هنرمندان ایرانی توانایی و گرایش بسیاری برای ورود به دنیای انیمیشن‌سازی حرفه‌ای تلویزیونی دارند و همین نکته مدیران تلویزیون را به فکرحمایت جدی از این گونه آثار می‌اندازد.

باد صبا!

مجموعه مدیریت کلان تلویزیون در دهه 70 به این نتیجه می‌رسد که یک مجموعه تولیدی مستقل برای انیمیشن در سازمان صداوسیما تاسیس کند. این تصمیم هوشمندانه با توجه به برآیند نیروی متخصص و احساس نیاز به ورود حرفه‌ای به این حوزه گرفته می‌شود. مرکز صبا سال 74 تاسیس می‌شود؛ مرکزی که ماموریت آن تولید انیمیشن تلویزیونی در همه سطوح است.

این‌بار برخلاف همیشه تمرکزگرایی تبعات منفی ندارد و باعث می‌شود نیروهای جوان و فعال انیمیشن کشور به سمت این مرکز گرایش پیدا کنند. حالا با توجه به شکل‌گیری مرکز صبا می‌شود حدس زد تولیدات ایرانی آرام‌آرام از تلویزیون پخش شود و این اتفاق به فاصله کوتاهی رخ می‌دهد. این مرکز ابتدا با تجهیزات لازم خود مستقیما تولیدات انیمیشن را انجام می‌دهد و در سال‌های اخیر با توجه به ایجاد دفاتر مختلف و سرمایه‌گذاری‌های خصوصی، برونسپاری از اهداف آن می‌شود. انیمیشن‌هایی مانند خداوند لک‌لک‌ها را دوست دارد از اولین تجربه‌هایی است که مرکز صبا انجام می‌دهد و اتفاقا بازخورد بسیار خوبی هم دارد و باعث می‌شود مخاطب ایرانی بر خلاف دهه 60 نگاهی جدی‌تر به تولیدات داخلی داشته باشد.

سال‌های دهه 70 روزگاری است که تلویزیون با ایجاد یک ساختار جدی و حرفه‌ای، تولید انیمیشن‌های بومی را آغاز می‌کند تا بتواند مفاهیم انقلابی و بومی را در قالب تصاویر متحرک برای بچه‌های ایرانی به تصویر بکشد.

بچه‌های پویا

ابتدای دهه 90 مجموعه تلویزیون با توسعه شبکه‌های محتوایی و موضوعی به فکر تاسیس شبکه‌ای جداگانه برای پخش انیمیشن ویژه کودکان می‌افتد؛ شبکه‌ای تخصصی که در دهه 60 و برای نسل‌های قبل یک رویا به نظر می‌رسید اما حالا این رویا تحقق پیدا می‌کند و اتفاقا مخاطبان بسیاری هم دارد. برای اثبات این ادعا کافی است از اطرافیانی که فرزند خردسال دارند سوال کرد. تقریبا اکثر قریب به اتفاق والدین از مصادره تلویزیون خانه‌هایشان توسط بچه‌ها و دیدن شبکه پویا گلایه و گفتنی‌های شیرینی دارند!

شبکه پویا تکمیل یک تلاش سه دهه‌ای برای توسعه انیمیشن در تلویزیون است. تاسیس، تجهیز و ایجاد فضایی اختصاصی برای تولیدات انیمیشن داخلی که محدود به تلویزیون نمی‌شود و به‌طور مثال تبلیغ بسیاری از فیلم‌های سینمایی بلند انیمیشن هم در این شبکه برای کودکان انجام می‌شود.

ـ انیمیشن ایران حاصل تلاش هنرمندانی است که بندرت نام و نشانی برای خود طلب کرده‌اند؛ هنری مظلوم که حالا می‌تواند فرصتی مناسب برای آموزش و فرهنگسازی برای بچه‌های ایرانی باشد. نسل جدید هنرمندان انیماتور در تلویزیون توان این کار دارند و باید امیدوار بود این درخت زیبا هر سال میوه‌هایی شیرین داشته باشد؛ میوه‌های خوشرنگ و لعاب از باغ‌های زیبای ایران زمین....

از دیار پهلوانان

دهه 80 این سرمایه‌گذاری به ثمر می‌نشیند. در این دهه انیمیشن سازی در ایران به دو دلیل حرفه‌ای می‌شود؛ نخست ورود تجهیزات حرفه‌ای مطابق با استانداردهای دنیا و دوم اهمیت ویژه‌ای که تلویزیون در کنداکتور برای تولیدات انیمیشن قائل می‌شود. این حرفه‌ای شدن حتی باعث می‌شود سینما هم به فکر تولید آثار بلند انیمیشن بیفتد. این اتفاقات در کنار هم باعث می‌شود مخاطب تلویزیون با آثاری روبه‌رو شود که بار آموزشی و فانتزی را در کنار هم دارند و بسیاری از ارگان‌ها و نهادها مانند نیروی انتظامی هم برای برنامه‌های آموزشی خود از قالب انیمیشن استفاده کنند. حالا دیگر انیمیشن یک قالب هنری صرف و جنبی نیست و به شکل جدی بخش مهمی از برنامه‌های تلویزیونی را شامل می‌شود و در جشنواره‌هایی مانند جام‌جم جوایزی جداگانه دارد.

شاهکار تلویزیون در این سال‌ها مجموعه‌هایی مانند شکرستان و پهلوانان است که توسط مجموعه صبا تولید می‌شوند. این مجموعه‌های بزرگ و طولانی در مدت کوتاهی به یکی از پرمخاطب‌ترین برنامه‌های تلویزیون تبدیل می‌شوند و نشان می‌دهند هدف‌گذاری تلویزیون در دهه 70 به نتیجه رسیده و مخاطب با مجموعه‌هایی روبه‌روست که صفر تا صد آن توسط هنرمندان و متخصصان ایرانی تولید شده است. شکرستان و پهلوانان که در انتهای دهه 80 و ابتدای دهه 90
تولید وپخش می‌شوند تولید انیمیشن در تلویزیون را بسیار رونق می‌بخشند و دیگر نگاه آماتورگونه دهه‌های گذشته به آن وجود ندارد. این مجموعه‌ها به شیوه‌هایی مانند کات اوت و با الهام از شخصیت‌ها و قصه‌های کهن ایرانی راهی را در تولید انیمیشن ایران می‌گشایند که بازگشت از آن دیگر ممکن نیست؛ راهی که بچه‌های ایرانی را به تاریخ و فرهنگ ایرانی اسلامی علاقه‌مند می‌کند.

بهرنگ ملک محمدی