سرورهای اینترنتی بلای جان محیط‌زیست

آماده‌سازی این داده‌ها و ارسال آن برای کاربران، نیازمند سخت‌افزارهای مختلف و البته مصرف انرژی است. مصرفی که در‌نهایت به ضرر محیط‌زیست و موجودات زنده زمین تمام می‌شود. حتی این میزان از آلودگی امروزه با آلودگی ناشی از پرواز هواپیماها مقایسه می‌شود. هواپیماها حجم زیادی از سوخت را مصرف می‌کنند، با وجود این محاسبات پژوهشگران نشان می‌دهد مصرف انرژی در مراکز داده اینترنتی بزودی از کل مصرف انرژی در صنایع هوایی نیز پیشی می‌گیرد. در واقع، انرژی مصرفی توسط مراکز داده در چهار‌سال گذشته دو برابر شده و انتظار می‌رود این میزان طی ده سال آینده نیز سه برابر شود.

نقش مراکز داده

شاید تاکنون نام منطقه لودون کانتی (Loudoun County) در ایالات‌متحده به گوش‌تان نخورده باشد، اما جالب است بدانید بسیاری از محتواهایی که هر روز در اینترنت با آنها روبه‌رو می‌شویم (اعم از متن، تصویر یا فیلم) از سرورهای مستقر در این منطقه به دست‌مان می‌رسد. تعداد زیادی مرکز داده در لودون کانتی قرار دارد و سرورهای آن میزبان انواع محتوای وب‌سایت‌های مختلف هستند.

بیشتر برق این منطقه و مراکز داده حاضر در آن توسط شرکتی به نام دومینیون (Dominion)
تامین می‌شود. بر اساس گزارشی که سال 2017 منتشر شد، فقط یک درصد از برق این شرکت از منابع تجدیدپذیر (نظیر انرژی خورشیدی یا بادی) و 2 درصد از نیروگاه‌های برق آبی تامین می‌شود.

در مقابل، بقیه برق این منطقه از زغال‌سنگ، گاز و انرژی هسته‌ای به دست می‌آید. درواقع بسیاری از کاربران برای مشاهده محتوا در بسیاری از وب‌سایت‌های معروف دنیا به شکلی غیرمستقیم از این انرژی استفاده می‌کنند. به عبارت دیگر، دسترسی به داده‌های این سرورها به قیمت سوزانده شدن مقدار قابل توجهی سوخت فسیلی است.

البته این آمار هراس‌انگیز فقط به این شهر در ایالات‌متحده محدود نمی‌شود. این پدیده جهانی است و بسیاری از کشورهای دیگر نیز روندی مشابه را تجربه می‌کنند. برای نمونه، مطالعه‌ای جدید نشان می‌دهد تا سال 2030، انرژی مورد نیاز در ژاپن برای خدمات دیجیتال از مجموع ظرفیت تولید انرژی این کشور آسیایی در حال حاضر پیشی می‌گیرد.

گزارش دیگری نیز که سال 2013 منتشر شد نشان می‌دهد انرژی مصرف شده در مراکز داده به‌منظور ایجاد امکان استفاده یک کاربر گوشی هوشمند یا تبلت برای تماشای یک‌ساعت ویدئو در هر هفته با انرژی مورد استفاده توسط دو یخچال خانگی برابر است!

انگشت اتهام به سوی اینترنت اشیا

اینترنت اشیا یا همان امکان ارتباط بین تجهیزات مختلف هوشمند، یکی از حوزه‌هایی است که در چند سال اخیر از رشد خوبی برخوردار بوده و در سال‌های آینده نیز با روندی پرشتاب به حرکت ادامه می‌دهد. امروزه هر‌کاربر می‌تواند تجهیزات مختلفی (از تلویزیون و یخچال گرفته تا روشنایی و سامانه امنیتی منزل) را به شبکه‌ای متصل و آنها را مدیریت کند. این ارتباط میان تجهیزات مختلف نیازمند ارسال و دریافت مداوم داده است که بی‌تردید انرژی مصرف می‌کند. گسترش اینترنت اشیا به خانه‌ها و سازمان‌ها به معنای مصرف هرچه بیشتر انرژی توسط این شبکه خواهد بود.

خودروهای هوشمند نیز یکی دیگر از نوآوری‌هایی است که احتمالا تا چند سال آینده در خیابان‌ها و جاده‌ها فراگیر خواهد شد. این نوآوری نیز نیازمند تبادل داده و در نتیجه مصرف انرژی است.

آیا می‌توان صرفه‌جویی کرد؟

روزگاری به شهروندان توصیه می‌شد برای مصرف انرژی، لامپ‌های اضافه خود را خاموش کنند و در ساعات پرمصرف از وسایلی نظیر جاروبرقی یا ماشین لباسشویی استفاده‌کنند.

اما روند کنونی به شکلی است که اینترنت و تبادل داده‌های دیجیتال به بخش جدانشدنی و حیاتی از زندگی ما بدل می‌شود. در این صورت، چه باید کرد؟ آیا می‌توان خودروی بدون راننده را وسط خیابان در ساعت اوج مصرف خاموش کرد؟ آیا می‌توان سامانه امنیتی منزل یا محل کار را در آن بازه زمانی از کار انداخت؟ به نظر می‌رسد استفاده نکردن از تجهیزات دیجیتال نمی‌تواند راه‌حلی برای مصرف کمتر انرژی و در نتیجه جلوگیری از آسیب بیشتر به محیط‌زیست باشد.

شرکت‌های بزرگ مستقر در سیلیکون‌ولی متوجه این وضعیت ناخوشایند شده‌اند و برنامه‌ای برای مقابله با آن دارند.

فیس‌بوک یکی از اولین شرکت‌هایی بود که اعلام کرد قصد دارد بزودی 100 درصد انرژی مورد نیاز سرورهای خود را از منابع تجدیدپذیر و پاک تهیه کند. گوگل و اپل نیز برنامه‌هایی مشابه دارند، اما نیاز روزافزون این شرکت‌ها به انرژی سبب می‌شود ظرفیت لازم برای بهره‌گیری از انرژی پاک را در اختیار نداشته باشند.

به همین دلیل، این شرکت‌ها گزینه دیگری را مد نظر قرار می‌دهند و آن هم اقدام برای پاک کردن آلاینده‌های کربنی است. اقداماتی نظیر کاشت درخت از جمله مواردی است که در این زمینه به انجام می‌رسد.

آمازون هم همراه می‌شود؟

میان فهرست شرکت‌های بزرگ که اقدامات سودمندی را در زمینه تامین انرژی پاک برای سرورهای خود انجام می‌دهند، جای یک شرکت بزرگ خالی است: آمازون! آمازون علاوه بر فروش انواع محصولات در فروشگاه خود، یک شرکت زیرمجموعه به نام AWS نیز دارد که در زمینه ارائه خدمات رایانش ابری فعالیت می‌کند. سرورهای این شرکت که مشتریان فراوانی از سراسر جهان دارد، حجم زیادی انرژی مصرف می‌کند.

وب‌سایت نتفلیکس که امکان تماشای انواع فیلم و سریال را به کاربران می‌دهد روی همین سرورها میزبانی می‌شود.

اما ظاهرا آمازون نتوانسته در زمینه جایگزینی منابع پاک انرژی موفق باشد. جالب اینجاست این شرکت از سال 2016 به این سو دیگر گزارش سالانه‌ای درباره پیشرفت‌های خود در زمینه بهره‌گیری از منابع تجدیدپذیر منتشر نکرده است.

اگر سراغ اقدامات کشورها برویم، باید بگوییم چین یکی از کشورهایی است که همواره از تعهدات بین‌المللی برای کاستن آلاینده‌های محیطی شانه خالی کرده است. شرکت‌های چینی نیز این قاعده مستثنا نیستند. برای نمونه، غول‌های اینترنتی چین نظیر علی‌بابا و بایدو هیچ نوع گزارشی از عملکرد خود در زمینه مصرف انرژی منتشر نمی‌کنند.

روندی نگران‌کننده

بسیاری از شرکت‌های بزرگ در دنیای دیجیتال اقداماتی را برای کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی فعالیت سرورهای خود انجام می‌دهند، اما واقعیت این است این اقدامات به هیچ وجه کافی نیست. پیش‌بینی کارشناسان گویای آن است که صنعت ارتباطات تا سال‌2014 عامل تولید 14 درصد از مجموع آلاینده‌های کربنی در دنیا خواهد بود. درصد قابل‌توجهی از برق مورد استفاده در مراکز داده دنیا از منابع فسیلی و غیرقابل تجدیدپذیر به دست‌می‌آید و از آن مهم‌تر این‌که، سهم این نوع انرژی بشدت در حال افزایش است.

نگاهی گذرا به روند کنونی نمی‌تواند آینده‌ای امیدبخش را برای مصرف بالای انرژی به دست آمده از منابع غیرتجدیدپذیر توسط مراکز داده اینترنتی ترسیم کند. با وجود این، شاید بهبود کارایی سخت‌افزارهای به کار گرفته شده در سرورها به منظور مصرف کمتر انرژی و نیز افزایش کارایی شیوه‌های جایگزین تولید برق (نظیر پنل‌های خورشیدی) بتوانند راه‌حل‌هایی برای این مشکل نگران‌کننده باشند.

صالح سپهری فر