تماشای مهتاب و آفتاب در نمایشگاه سوزن‌دوزی‌های بلوچ

زادگاهش روستای قاسم‌آباد در هفت کیلومتری بمپور در شهرستان ایرانشهر سیستان و بلوچستان بود، همانجا هم نقطه پروازش به آسمان شد. می‌گویند مشهورترین سوزن‌دوز بلوچستان بود، گرچه مثل بیشتر هنرمندان ایرانی وقتی که رفت، خودش و هنرش از غربت و انزوا درآمدند و توجه همگان را به خود جلب کردند. با این حال آنها که اهل هنر و بویژه هنر دست و کار سوزن‌دوزی بودند، او را می‌شناختند، دست کم از روی آثارش؛ آثاری که تعدادی‌شان در مجموعه سعدآباد تهران نگهداری می‌شود. لباس‌های درباری که او به همراه دیگر سوزن‌دوزان بلوچ به سفارش مقامات رژیم طاغوت، از جمله این آثار است. مهتاب هیچ‌وقت ازدواج نکرد و همیشه تنها بود. او در این باره می‌گفت: «وقتی خواستگار برایم می‌آمد یک تکه پارچه برمی‌داشتم و می‌رفتم توی یک اتاق سوزن‌دوزی می‌کردم. هیچ‌وقت هم عاشق نشدم چون آن زمان رسم نبود که شوهر را ببینی. فقط باید به حرف خانواده‌ات گوش می‌کردی اما من هیچ وقت دل به هیچ مردی ندادم! خانواده‌ام هم که وقتی فهمیدند دلم نمی‌خواهد ازدواج کنم دیگر کاری به کارم نداشتند.»

با وجود این اما می‌گفت که همه دختران روستا فرزندانش هستند و به همه آنها سوزن‌دوزی یاد می‌داد.

او نزدیک به ۵۰ سال روی پارچه‌ها، نقش بلوچ زد تا آنجا که دیسک کمر، توان کار کردن را از وی گرفت. آلزایمر هم البته دردی شد اضافه بر دردهایش. اداره میراث فرهنگی استان سیستان و بلوچستان البته چند سال پیش از فوت مهتاب نوروزی یعنی از سال ۱۳۸۶ و پس از تقدیری که فرهنگستان هنر از او و سیزده هنرمند دیگر در برنامه «گنجینه‌های از یاد رفته هنر ایرانی» انجام داد، برای او ۱۶ سال سابقه کار در نظر گرفت و بر اساس آن به او حقوق بازنشستگی می‌پرداخت. مقرری ای که فقط در پنج سال آخر عمر به وی که به دلیل کهولت سن و کم بینایی دیگر قادر به سوزن‌دوزی نبود، نصیبش شد. دست‌آفریده‌های این بانوی سوزن‌دوز در نمایشگاه‌های داخل و خارج از ایران بارها به نمایش درآمده و نظر همگان را به خود جلب کرده‌ و مورد استقبال همگان قرار گرفته است. کارهای ایشان بارها به فرانسه رفته و در مزون‌های مختلف آن دیار به عنوان کار تکمیلی لباس‌های فاخر مورد استفاده قرار گرفته‌است.

این بانو بجز سوزن‌دوزی در پریواردوزی، سیاه‌دوزی، آینه‌دوزی، سکه‌دوزی و رودوزی نیز در منطقه سیستان و بلوچستان سرآمد همگان بود و اکثر دختران این خطه از هنر و دانش وی بهره‌مند شدند. او در جوانی به‌خاطر ظرافت بی‌مانندی که در کار سوزن‌دوزی داشت، انتخاب شد تا بر لباس‌های درباریان رژیم سابق نقش بزند. کارهای او اکنون در مجموعه سعدآباد به نمایش گذاشته شده، بی‌آن‌که نامی از این هنرمند برجسته در کنار آنها آورده شده باشد. حتی فیلم‌های مستند زیادی از زندگی این هنرمند برجسته صنایع دستی ساخته شده است، حال آن‌که با همه اینها کمتر کسی او را می‌شناخت یا از او سراغی می‌گرفت.

مهتاب نوروزی از وزارت ارشاد هم نشان درجه یک هنری گرفت و قرار بود مهر اصالت یونسکو را هم دریافت کند که اجل مهلت نداد، یا شاید آنها که باید دیر به فکر افتادند.

خانـه هنرمنـدان میزبان سوزن‌دوزان

حالا اما دوباره این هنرمند و هنرش زنده شده است؛ از روز جمعه (22تیرماه) و در نمایشگاه سوزن‌دوزی که در خانه هنرمندان ایران برپا شده، با نام نمایشگاه سوزن‌دوزی‌های مهتاب نوروزی و دختران آفتاب که شامل آثار و سوزن‌دوزی‌های خود مهتاب و شاگردانش است. البته در کنار نمایش سفال کلپورگان و اجرای مراسم نکوداشت استاد مهتاب نوروزی با نواختن موسیقی بلوچی.

سوزن‌دوزی یکی از هنرهای زنان سیستان و بلوچستان است و بخشی از اقتصاد خانوارهای این منطقه با هنر زنان هنرمند این منطقه تامین می‌شود.

مهدی شمسی، مدرس دانشگاه می‌گوید: همیشه کار کردن با خطوط زمخت بسیار دشوار است، اما اگر به سوزن‌دوزی‌های زنان بلوچ نگاه کنید می‌بینید که آنها با خطوطی با زاویه ۴۵ و ۹۰ درجه چه آثاری را طراحی و خلق کرده‌اند.

به گفته وی، در سوزن‌دوزی‌های زنان سیستان و بلوچستان به هیچ وجه حس خشونت به چشم نمی‌خورد و لطافت در این آثار موج می‌زند. از سویی در این منطقه کوهستانی و کویری با کمبود رنگ مواجهه هستیم، در حالی که در آثار زنان این منطقه با تنوع رنگ مواجه‌ایم. شمسی اضافه می‌کند: اگر سوزن‌دوزی‌های زنان سیستان و بلوچستان را رمز گشایی کنیم پشت این سوزن‌دوزی‌ها دنیایی از راز و رمز نهفته است و باید به این نکته اشاره کنم که نقوش سوزن‌دوزی‌های زنان بلوچ به هیچ وجه با سوزن‌دوزی‌های زنان پاکستان تشابهی ندارد و سوزن‌دوزی‌های زنان سیستان و بلوچستان در دنیا هویت مستقلی دارند. نمایشگاه سوزن‌دوزی‌های مهتاب نوروزی و دختران آفتاب تا 28 تیر میزبان علاقه‌مندان است.

فاطمه مرادزاده