آب گِل می‌شودبا سوء مدیریت

بحران آب در ایران، مشکلات بی‌شماری همچون مهاجرت، بیکاری و دیگر آسیب‌های اجتماعی را در پی داشته و روز به روز بر تبعات این بحران افزوده می‌شود. با این حال، هنوز هم می‌توان نسبت به اوضاع آینده منابع آبی کشور امیدوار بود، به شرط آن که به جای دست روی دست گذاشتن، گام‌هایی صحیح برای مقابله با تبعات این بحران از سوی مردم و مسئولان برداشته شود.

علیرضا مساح بوانی، دانشیار گروه مهندسی آبیاری دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام‌جم، مهم‌ترین راهکار را در این زمینه انجام اقداماتی برای سازگاری با کم‌آبی موجود عنوان می‌کند و با اشاره به مثالی در این باره می‌گوید: شهر کمشِچه در حوالی اصفهان، الگویی عملی در زمینه نحوه مواجهه صحیح با بحران آب است؛ چراکه مردم این شهر توانسته‌اند با در پیش گرفتن راهکارهای سازگاری با کم‌آبی، این تهدید را برای خود به فرصت تبدیل کنند و با وجود این بحران، رونق اقتصادی را در این شهر حفظ کنند.

بی‌آبی در کمشِچه پایان دنیا نبود

دهه 70 که هنوز کمشچه به شهر تبدیل نشده بود، از آن به عنوان روستایی یاد می‌شد که کشت گندم در آن رواج دارد. در آن دوران، اهالی کمشچه گندمزارهای خود را با استفاده از آب چاه آبیاری می‌کردند. اما اواخر دهه 70 بیشتر چاه‌های این منطقه به علت پایین رفتن شدید سطح آب زیرزمینی خشک شد و در نتیجه، بیشتر مردم شغل اصلی خود را از دست دادند. اما اهالی کمشچه در این شرایط، به جای این که شهر و دیار خود را رها کنند و با مهاجرت به شهرهای اطراف، در پی کسب روزی باشند، توانستند با تغییر الگوی مصرف آب، با بحران کم‌آبی کنار بیایند.

بر اساس توضیحات علیرضا مساح، تغییر الگوی مصرف آب در کمشچه با تغییر شغل اغلب مردم آن اتفاق افتاد. در واقع، اهالی این شهر وقتی دیدند دیگر خودشان نمی‌توانند تولیدکننده انبوه گندم باشند، تصمیم گرفتند با وارد کردن آرد از شهرهای اطراف، به پخت انواع نان در شهر خود و توزیع به‌صورت گسترده آن در شهرهای اطراف بپردازند.

این کار مردم کمشچه باعث شد آنها بتوانند بدون مهاجرت به شهرهای دیگر، هم مخارج زندگی خود را تامین کنند و هم با بحران آب موجود سازگار شوند. به گفته مساح، گسترش واحدهای نانوایی در مدت 15 تا 20 سال گذشته در کمشچه، باعث شده اکنون، بیش از 200 نانوایی در این شهر وجود داشته باشد.

این کارشناس منابع آب تاکید دارد آنچه در شهر کمشچه رخ داده است، نشان می‌دهد چگونه یک شهر می‌تواند با مدیریت صحیح و البته خودجوش و مردمی، با این که با بحران آب مواجه است، گرفتار مشکلاتی نظیر مهاجرت و بیکاری نشود.

عضو هیات علمی دانشگاه تهران معتقد است با در نظر گرفتن کمشچه به عنوان الگوی سازگاری، می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با تبعات تغییرات اقلیمی در بخش آب، این است که دولت و مردم با همراهی یکدیگر، فعالیت‌های خود را با واقعیت‌های موجود در منابع آبی تطبیق دهند تا کشور ما بتواند در بلندمدت از بحران آب به سلامت عبور کند.

او البته این نکته را نیز یادآور می‌شود که مهم‌ترین راهکار برای جلوگیری از کاهش منابع آبی، صرفه‌جویی در مصرف آب با اصلاح الگوهای مصرف در بخش‌هایی مانند کشاورزی، صنعت، آبیاری فضاهای سبز و دیگر مصارف شهری است.

آن طور که مساح می‌گوید تنها رسیدن به این هدف، این است که مسئولان بخش‌هایی که از منابع آبی بهره‌مند می‌شوند، به این باور برسند اوضاع آب کشور بسیار بحرانی است و به همین دلیل، باید از رفتارهای اشتباه در مدیریت منابع آب در این بخش‌ها دست برداشت.

مقابله با بی‌آبی با مشارکت همگانی

وضعیت بحرانی منابع آب کشور نشان می‌دهد تنها راه مقابله با کم‌آبی، برنامه‌ریزی کلان برای تعیین مصارف آب در بخش‌های مختلف، بر اساس میزان منابع آب موجود و پیش‌بینی وضعیت منابع آبی در آینده است. بر این اساس، اگر مسئولان بخواهند با توجه به بحران فعلی برای مصارف مختلف آب در کشور برنامه‌ریزی صحیحی انجام دهند، باید در درجه اول در مناطق خشک کشور، جلوی کاشت محصولاتی را که آب زیادی برای کشت آنها لازم است، بگیرند. چراکه آمارها نشان می‌دهد حدود 90 درصد منابع آبی کشور به دلیل بی‌تدبیری‌های برخی مدیران در حوزه کشاورزی هدر می‌رود و باید هرچه زودتر برای جلوگیری از این سوء‌مدیریت‌ها فکری کرد.

البته مصطفی جعفری، سرمؤلف برنامه ارزیابی جهانی تغییر اقلیم (IPCC) پیشتر به جام‌جم گفته بود تا کنون کارشناسان محیط زیست کشور، فکرهای بسیاری را در این زمینه داشته‌ و برنامه‌های مختلفی را برای مقابله با مشکلات زیست‌محیطی از جمله بحران آب تدوین کرده‌اند. اما او روی این نکته هم تاکید کرده بود برای به نتیجه رسیدن راهکارهای پیشنهادی در این برنامه‌ها، لازم است بخش‌های مختلف دولت در اجرای برنامه‌های توسعه‌ای خود، توصیه‌ها و درخواست‌های این برنامه‌ها را مورد توجه قرار دهند.

جعفری که خود مجری تدوین برنامه کلان تحقیقات تغییر اقلیم کشور است، در صحبت‌های پیشین خود، این برنامه را مثال زده و گفته بود: برای این‌که راهکارهای پیشنهادی برنامه کلان تحقیقات تغییر اقلیم به نتیجه برسد، باید همه بخش‌های وزارت کشاورزی مانند شیلات، دامپروری، زراعت و باغبانی، راهبردهای مطرح شده در آن را در دستور کار قرار دهند.

بر همین اساس، می‌توان گفت برای این که به همه پیشنهادات ارائه‌شده در برنامه‌های مختلف محیط زیستی جامه عمل پوشانده شود، لازم است همه بخش‌های اجرایی و نظارتی کشور، اجرای این برنامه‌ها را به عنوان یکی از اولویت‌های اصلی خود در نظر بگیرند و به این نکته توجه داشته باشند که رفع بحران‌های زیست‌محیطی فقط وظیفه یک یا دو سازمان نیست و مشارکت همه دستگاه‌های کشور را می‌طلبد.