تخت جمشید؛ چشم به راه دولت

استان فارس و آثار و محوطه‌ها و بناهای تاریخی آن در اولین روز از سال نو شاهد رویدادی بود که می‌تواند نویدبخش افقی روشن برای این خطه و میراث تاریخی و فرهنگی‌اش باشد، و آن سفر معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به استان فارس و بازدید از آثار تاریخی فرهنگی این استان بویژه اثر جهانی تخت جمشید و مجموعه باستانی نقش رستم بود. سفر ایشان و هیات همراه وی در لحظه تحویل سال در استان شعر و ادب و تاریخ و فرهنگ ایران و بازدیدشان از تخت جمشید در اولین روز از سال نو نشان دهنده توجه ویژه و خاصی است که به جایگاه فرهنگی این خطه از سرزمین پهناور و تمدن‌خیزمان ایران عزیز دارند که پیشاپیش شایسته تجلیل و تشکر است. حضور ایشان باعث شد فرصت را غنیمت شمرده و موارد و مسائلی را که شاید در بحبوحه بازدید نوروزی کمتر مورد توجه قرار گرفته است، به امید صیانت کارآمدتر از محدوده‌های حریم و عرصه تخت جمشید و محوطه تاریخی نقش رستم که بخشی از دشت تمدن پرور مرودشت به‌شمار می‌روند به اختصار و کوتاه بیان کنم. بی‌شک بخشی جدایی‌ناپذیر از پیکره وجودی محوطه میراث جهانی تخت جمشید محدوده وسیعی است که در دشت مرودشت و در اطراف تختگاه قرار گرفته است. این محدوده وسیع که تا چند کیلومتر از هر سو امتداد یافته در حقیقت امانت‌دار آثار بسیار ارزشمندی است که هر یک از جایگاهی برجسته در سیر فرهنگ و تمدن ایران زمین برخوردارند.

به عنوان نمونه محوطه‌های ارزشمند «باکون» که تنها در یک کیلومتری جنوب تختگاه قرار دارد، شواهد ارزشمندی از نخستین مراحل تمدنی ساکنان ایران زمین مربوط به حدود 5000 تا 6000 هزار سال پیش را در قالب اسناد تجاری و ظرف‌های به غایت ظریف نقاشی شده که شاهکار هنر و صنعت به‌شمار می‌روند در معرض دید همگان قرار داده که مایه فخر امروز و نسل‌های آینده محسوب می‌شود.

نمونه‌ای دیگر در یک کیلومتری شمال تختگاه است که محل کشف یکی از بی‌نظیرترین اشیای آیینی هنری دوران باستان یعنی «جام نقره مرودشت» شناخته می‌شود که با پیشینه بیش از 4000 سال، جلوه‌ای از ظهور خط و بیان باورها و هنر مردمانی است که بیش از 1500 سال پیش از زمانی که داریوش در این مکان به ساخت تخت جمشید اقدام کرد، زندگی می‌کرده‌اند و به جهت هنری و تمدنی در سطح فاخر و قابل تحسینی به‌سر می‌برده‌اند.

در ادامه و امتداد تمدن‌های هزاره‌های پیش از میلاد در سال 520 پیش از میلاد بار دیگر شاهد رونق دشت مرودشت هستیم و این‌بار تقدیر بر آن بود تا شهر پارسه و ارگ شاهی آن یا تخت جمشید در زیبایی و ثروت عروس شهرهای جهان شوند.

تخت جمشید امروز را باید چونان قله کوه یخی دانست که توده حجیم آن که امروزه در محدوده‌های حریم درجه یک و حریم درجه 2 و به شکل تپه‌های باستانی منفرد و جدا شده از یکدیگر با آثار معماری و شواهد فراوان بازشناخته می‌شود تا فاصله چند کیلومتری از دشت مرودشت گسترده شده است. بر همین منطق بوده است که در نقشه و ضوابط مصوب سال 1390 از محدوده شهر پارسه و محوطه تخت جمشید، سازمان میراث فرهنگی کشور تمامی محدوده واقع در حریم درجه یک را به دلیل آثار فراوان زیر سطحی، دارای ارزش تاریخی و مطالعاتی تشخیص داده و هرگونه کند و کاو، ساخت و ساز و حتی کاشت درخت را در این محدوده ممنوع کرده است.

با این همه سرعت سرسام‌آور رشد و توسعه در دهه‌های اخیر و بی‌توجهی، شناخت اهمیت و تعامل مناسب میان سازمان‌های اداری و دولتی موجب شده است تا در موارد چندی شاهد دخل و تصرف و فعالیت‌های خارج از برنامه و آسیب‌رسان به آثار باستانی به امانت نهفته در زیر بستر خاک یا منظر و چشم‌انداز طبیعی و زیبای منطقه باشیم که سالانه بالغ بر صدها هزار گردشگر ایرانی و خارجی از آن بازدید به عمل می‌آورند. یکی از این موارد آسیب‌رسان که به عنوان نمونه در اینجا به آن اشاره می‌کنم، معضل نصب تعداد فراوانی تیرهای برق در محدوده حریم ممنوعه تخت جمشید و در مسیر گردشگری صخره تاریخی ـ طبیعی نقش رستم است که تأثیر بسیار ناشایستی بر زیبایی منظر بازدید کنندگان نهاده است. نصب تیرهای برق در سال‌های ابتدایی دهه 90 با مخالفت سازمان میراث فرهنگی و البته در عمل با چشم بستن بر فعالیت غیرقانونی سازمان برق در نصب تیرها و تخریب شدید منظر شکل گرفت. به همین روی درخواست توجه ویژه به این مشکل را از سوی معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان میراث فرهنگی داریم به نحوی که تمهیدات و دستورات لازم را در جهت ایجاد تعامل با سازمان برق منطقه‌ای فارس در راستای برداشتن تیرهای برق و انتقال خطوط برق به صورت زیرزمینی که از اولویت‌های کارشناسان بوده صادر فرمایند. باشد که با این اقدام خسران به وجود آمده هرچه سریع‌تر برطرف شود.

در هر روی ما حضور معاون رئیس‌جمهور در آستانه تحویل سال 1396 خورشیدی در محل تخت جمشید را به فال نیک گرفته و اینجانب به عنوان کارشناسی که سال‌ها دغدغه حفظ و نگهبانی از اصالت یکپارچگی و ارزش تاریخی تخت جمشید و محدوده‌های قانونی آن را در برابر فعالیت‌های رو به رشد و سریع و توسعه یکجانبه را داشته و دارد، از رئیس سازمان میراث فرهنگی درخواست می‌کنم با توجه به قدرت و جایگاه قانونی که دارند، نسبت به رفع مشکلات موجود در حریم تخت جمشید و لغو مجوز ساخت و سازهای بی‌اساس و بی‌پشتوانه اقدام فرمایند.

افشین یزدانی

باستان‌شناس و مشاور حریم مجموعه میراث جهانی تخت جمشید