حرکت لکوموتیوهای اقتصادی؛ علاج بیکاری

بازخوانی طرح‌های اشتغال‌زایی دولت‌های قبل

در دولت‌های هفتم و هشتم طرحی با عنوان طرح وام خوداشتغالی، اجرا شد که هدف آن ایجاد اشتغال خویش‌فرما برای توسعه فعالیت‌های اقتصادی کوچک و زودبازده افرادی بود که به هر دلیلی شغل خود را ازدست‌داده یا باوجود داشتن مهارت، بیکار بودند. بر پایه این طرح به هر فرد متقاضی، بسته به طرح پیشنهادی و ابزار موردنیاز تا سقف 30میلیون ریال وام کم‌بهره اختصاص می‌یافت. حداکثر بودجه اختصاص‌یافته به این طرح در یک سال هیچ‌گاه از 500میلیارد ریال تجاوز نکرد. این طرح در سال بعد متوقف شد و کمتر از 200 هزار نفر موفق به اخذ وام خوداشتغالی از بانک‌ها شدند. در سال 1381، صندوق حمایت از فرصت‌های شغلی اعلام کرد اکثر قریب به‌اتفاق وام‌هایی که داده‌شده بود، صرف کارهایی غیر از اشتغال‌زایی شده است که نشان از ناموفق بودن این طرح دارد.

در دولت نهم نیز آیین‌نامه اجرایی گسترش بنگاه‌های کوچک اقتصادی زودبازده در آذر 85 به اجرا درآمد که اعتبارات پرداخت‌شده به‌واسطه این طرح در حدود 225هزار میلیارد ریال بود و نتایج حاکی از انحراف بیش از 60 درصدی برنامه مذکور از اهداف اشتغال‌زایی آن است. این طرح نیز در سال 1390 متوقف شد.

در دولت یازدهم نیز طرح حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط در سال 1395 اجرا شد و طی آن بالغ‌بر 168هزار میلیارد ریال تسهیلات به بیش از 24هزار بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشور پرداخت شد.

همه این طرح‌های اجراشده و طرح‌های دیگر دولت‌ها برمبنای تزریق پول در قالب وام برای ایجاد اشتغال ضربتی بود که در آن مقاطع نتیجه‌ای جز تبدیل کردن فرد «بیکار» به فرد «بیکار بدهکار» نداشت و به دلیل انحراف سرمایه تمام این طرح‌ها متوقف شده‌است.

راهکارهای مناسب

در حوزه اقتصاد، به‌صورت کلی دو گروه صنایع وجود دارد: صنایع پیشرو یا لکوموتیو و صنایع پیرو. منظور از لکوموتیوهای اقتصادی، صنایعی است که در صورت فعال شدن و حرکت آنها، می‌توانند دیگر صنایع را که همان صنایع پیرو هستند، فعال کرده و آنها را نیز به حرکت وادار کنند. یک مثال بسیار ملموس به‌عنوان صنعت پیشرو، صنعت ساخت مسکن است. درصورتی‌که این صنعت فعال شود، می‌تواند دیگر صنایع مرتبط با خود مانند صنعت سیمان، آجر، کاشی و... را نیز فعال کند که خود این فعالیت باعث اشتغال‌زایی بسیاری از افراد در صنایع پیرو خواهد شد و تا حدودی می‌تواند معضل بیکاری را حل کند.

دولت فعلی که با اجرای طرح برداشت 5/1میلیارد دلاری از صندوق توسعه ملی به منظور اشتغال‌زایی در روستاها به دنبال کاهش بیکاری مناطق روستایی است؛ برای دستیابی به این هدف باید لکوموتیوهای اقتصادی را در مناطق روستایی فعال کرده و آنها را در این مناطق اجرا کند. به‌عنوان‌مثال در روستاها معضل مسکن ایمن همچنان وجود دارد و به‌طور میانگین در اکثر روستاهای ایران، خانه مقاوم در برابر زلزله وجود ندارد که اثر خود را در زلزله کرمانشاه و کرمان با افزایش شمار کشته‌ها و زخمی‌ها نشان داد و این مطلب اهمیت نوسازی مسکن روستایی را روشن می‌سازد. با توجه به این که از یک سو، ساخت هر مسکن روستایی به‌طور متوسط، 2 تا 5/2 شغل ایجاد می‌کند و از سوی دیگر در هرسال حدود 200هزار خانه روستایی جدید نیاز است، با یک حساب ساده می‌توان گفت با فعال کردن این صنعت در روستاها می‌توان در هرسال دست‌کم 400هزار شغل ایجاد کرد؛ یعنی پرداختن به ساخت مسکن روستایی علاوه بر این‌که مشکل مسکن روستاییان را برطرف خواهد کرد، موجب اشتغال‌زایی در این مناطق نیز می‌شود.

برای اشتغال‌زایی پایدار، دولت باید به لکوموتیوهای اقتصادی اهمیت بیشتری بدهد و در جهت فعال کردن آنها تلاش کند که این همان توجه به ریشه بیکاری است و می‌تواند آن را بخشکاند. یکی از این لکوموتیوهای اقتصادی، مسکن روستایی است. این در حالی است که در آیین‌نامه اجرایی طرح برداشت 5/1میلیاردی دولت از صندوق توسعه ملی برای ایجاد اشتغال روستایی، خبری از مسکن روستایی نیست.