اضطراب به اعتیاد نزدیک است

یکی از مهم‌ترین وجوه رسیدن به این حال خوب، سلامت روانی است. به عبارت دیگر برای این که فردی بتواند زندگی توأم با آرامش داشته باشد، باید روان او نیز کارکرد مناسبی داشته باشد.

فردی از لحاظ روانی سالم است که بتواند عواطف خود را بخوبی نشان دهد. همچنین یک فرد سالم باید بتواند با دیگران ارتباط مؤثری برقرار کرده و احساسات خود را بدرستی کنترل کند.

اگر این کارکردها در یک فرد در سطح مطلوبی قرار داشته باشد، می‌توان گفت وی از لحاظ روانی سالم است، در عوض به هم خوردن هرکدام از این موارد باعث بروز نشانه‌های اختلال در سلامت روان می‌شود. بنابراین اگر شخصی نتواند بخوبی بر عواطف خود مسلط باشد، دچار اضطراب یا افسردگی خواهد شد و این مورد هم در روابط او با دیگران تاثیر می‌گذارد و هم به اختلال در کارکرد جسمانی او منجر خواهد شد. به عنوان مثال اگر فردی افسرده باشد، این مساله اشتها، وزن، خواب و عملکردهای جنسی فرد را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد و تعادل جسمی و روحی او را از بین می‌برد.

تعاملات بیرونی و ارتباطات یک فرد نیز می‌تواند بر وضعیت روانی او مؤثر باشد. مثلا اگر فردی در یک محیط پر استرس زندگی کند یا به هر نحو تحت فشارهای روحی بیرونی قرار گیرد یا ارتباطات فرد با دیگران در بیرون از خانواده در بستری آسیب‌زا شکل بگیرد یا فرد به علت تبعیض، تحقیر، تمسخر یا مواردی مشابه از سوی افراد دیگر سرخورده شود، رفته‌رفته سلامت روان او تحت تاثیر قرار می‌گیرد و نشانه‌های اختلالات روانی در او بروز می‌کند.

اضطراب، یکی از نشانه‌های اختلالات روانی است. به عبارت دیگر در شرایطی که فرد احساس کند در معرض خطر قرار گرفته یا ظلمی از سوی دیگران نسبت به او روا داشته شده، اگر توانایی کنترل وضعیت خود را نداشته باشد، دچار بیماری‌های روانی خواهد شد که اضطراب یکی از این بیماری‌هاست.

از سوی دیگر توانایی‌های روحی افراد نیز در سلامت روانی آنها مؤثر است. یعنی اگر فردی توانایی مدیریت عوامل استرس‌زا، کنترل خشم، تحمل فشارهای بیرونی و تسلط بر احساسات خود را داشته باشد و در بحران‌های روحی بتواند تصمیم منطقی بگیرد و واکنش‌های عقلانی بروز دهد، سلامت روانی او کمتر تحت تاثیر عوامل بیرونی قرار خواهد گرفت.

درباره کودکان و نوجوانان نیز می‌توان گفت چون این افراد در مراحل تکامل رشد هستند و ممکن است مهارت‌های لازم را برای کنترل عوامل بیرونی نداشته باشند و مکانیزم‌های سازگاری آنها ناپخته باشد، این عوامل برآنها تاثیر بیشتری خواهد گذاشت. یعنی یک کودک یا نوجوان در یک محیط استرس‌زا بیشتر از یک بزرگسال در معرض آسیب است.

اما نکته مهم در کودکان و نوجوانان این است که آنها به دلیل توانایی‌های ضعیف روحی، ممکن است برای خروج از این فشارهای روانی، رفتارهای جایگزینی از خود نشان دهند. حال اگر کودک یا نوجوانی در یک محیط پر استرس زندگی کند و مکانیزم‌های سازگاری او نیز ضعیف باشد و پیرامون او نیز آسیب‌هایی مانند مصرف مواد مخدر رایج باشد و در گروه همسالان نامناسبی قرار گرفته باشد، این احتمال در او تقویت می‌شود که اختلالات روانی همچون اضطراب در او بروز یابد و نتواند خود را مدیریت کند و به مصرف مواد روی ‌آورد، چراکه مواد مخدر در کوتاه‌مدت برخی از حالت‌های اضطرابی و ناخوشایند را از بین می‌برد. به همین دلیل، مصرف مواد در چنین نوجوانی به عنوان یک راه‌حل اشتباه برای خروج از اضطراب دنبال شده و او گرفتار اعتیاد می‌شود.

دکتر محسن روشن‌ پژوه - روانپزشک