ماراتن اتمی ادامه دارد

این موشک بالستیک که در 7 آذر (28 نوامبر) از شهر پیونگ سونگ در استان پیونگان جنوبی پرتاب شد، از فراز دریای ژاپن عبور کرد. موشک هوآسونگ ـ 15 تا ارتفاع 4500 کیلومتری اوج گرفته و مسافتی معادل 960 کیلومتر را طی کرد.

پرتاب این موشک توسط پیونگ یانگ تنها یک هفته پس از آن انجام شد که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، کره شمالی را در فهرست کشورهای «حامی تروریسم» قرار داد. در تحولی دیگر کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی در سخنرانی‌اش به مناسبت سال جدید به آمریکا هشدار داد روی میزکارش همیشه یک دکمه هسته‌ای وجود دارد.

وی ضمن تاکید بر این‌که تمام خاک آمریکا در تیررس سلاح‌های هسته‌ای کره شمالی قرار دارد، تصریح کرد «این تهدید نیست، واقعیت است.»

دونالد ترامپ در واکنش به رهبر کره شمالی که گفته بود روی میز کارش کلید هسته‌ای وجود دارد، اظهار کرد، کلید هسته‌ای او «بسیار بزرگ‌تر» و «بسیار قوی‌تر» از کلید کیم جونگ اون است. تحول دیگر به موضع آشتی جویانه کیم جونگ اون در قبال کره جنوبی برمی‌گردد که اعلام کرده، باب مذاکره با کره جنوبی «باز» است و ممکن است کره‌شمالی، ورزشکارانش را به بازی‌های المپیک زمستانی اعزام کند که ماه آینده در کره جنوبی برگزار می‌شود.

سخنگوی رئیس‌جمهور کره جنوبی هم از این موضوع استقبال کرد و گفت این کشور مشتاق است «تا همیشه، هر وقت و هرجا» با کره شمالی مذاکره کند. ضمن این‌که خط تماس میان کره شمالی و کره جنوبی دوباره برقرار شده است.

افزایش مداوم تنش‌ها

کره شمالی سال گذشته آزمایش‌های هسته‌ای و موشکی خود را افزایش داد و این باعث شد شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های جدیدی را از جمله پس از آزمایش بمب هیدروژنی علیه این کشور وضع کند. کره شمالی این تحریم‌ها را «اعلان جنگ» به این کشور خواند. با توجه به این‌که پیونگ یانگ مدعی است که تمام خاک آمریکا در تیررس موشک‌هایش است، پیشنهاد مذاکره از سوی رهبر کره شمالی می‌تواند حکایت از این داشته باشد که وی تصور می‌کند اکنون در موضع قدرت قرار دارد. سیاست راهبردی کره شمالی در قبال تهدیدات منطقه‌ای و تحریم‌های سازمان ملل مبتنی بر دو پایه است؛ نخستین مبنای آن بر پایه افزایش هرچه بیشتر فناوری و زرادخانه موشکی استوار است که براساس آن کره‌ای‌ها تلاش می‌کنند هم دقت و هم برد و میزان کلاهک‌های کشورشان را افزایش دهند.

از دیدگاه آنها موشک و زرادخانه موشکی عامل بازدارنده مهمی در برابر تهدیدات منطقه‌‌ای بویژه تهدیدات آمریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش یعنی کره جنوبی و ژاپن محسوب می‌شود، اما مبنای دیگر سیاست بازدارندگی کره شمالی بر پایه توسعه فناوری و زرادخانه هسته‌ای استوار است که در این مسیر کره شمالی تلاش می‌کند ضمن آزمایش و توسعه هرچه بیشتر کلاهک‌های هسته‌ای و در مرحله بعد کلاهک‌های هیدروژنی که قدرتی چندصد برابر کلاهک‌های اتمی دارند و ترکیب آن با موشک‌های موجود، نیروی موشکی اتمی خود را شکل دهد تا براساس آن بازدارندگی موثری را بر مبنای تهدید غیرقابل چشم‌پوشی و واقعی علیه خاک آمریکا و متحدان منطقه‌اش کره جنوبی و ژاپن پدید آورد.

پیونگ‌یانگ بر این باور است هرقدر بتواند نیروی مؤثر و کارآمد بازدارنده ایجاد کند و آن را توسعه دهد، قادر خواهد بود با تهدیداتی مقابله کند که آمریکا به عنوان قدرت فرامنطقه‌ای و کره جنوبی و ژاپن به عنوان قدرت‌های منطقه‌ای علیه کره‌شمالی مطرح می‌کنند. از دیدگاه سران کره‌ شمالی بخصوص کیم جونگ اون، قدرت هسته‌ای می‌تواند قدرت معتبر بازدارنده به یک کشور اعطا کند. طبیعتا با اتخاذ این سیاست‌ها، کره‌ای‌ها هیچ توجهی به تشدید تحریم‌های سازمان ملل ازجمله تحریم‌هایی که براساس قطعنامه جدید شورای امنیت علیه کره شمالی وضع شده، نخواهند داشت و کماکان سیاست رویارویی را در برابر آمریکا و متحدانش ادامه خواهند داد. مقامات کره شمالی بر این گمان هستند که به دلیل ریسک بالا و تلفات فوق‌العاده زیاد جنگ، آمریکا در این منطقه قادر و مایل به جنگ با کره شمالی نیست. دلیل دیگر این است که آمریکا گرفتار مشکلات بسیار زیاد داخلی است و بخصوص با توجه به شعارهای ضدجنگی که ترامپ در زمان انتخابات سرداد، آمریکا نمی‌تواند درگیر جنگ با کره شمالی شود. دلیل دیگر این است که چین اصلا به آمریکا اجازه نخواهد داد به کره شمالی حمله کند.

موضع قدرت‌های جهانی

از سوی دیگر، به‌رغم همراهی ظاهری چین و روسیه با تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه کره شمالی، اما درهم شکستن نظام اقتدارگرای کره شمالی در راستای منافع راهبردی این دو قدرت نیست و لذا شاهد آن هستیم که به صورت پنهانی به‌رغم تحریم انرژی کره شمالی، مسکو همچنان به تدارک نفتی پیونگ یانگ ادامه می‌دهد؛ زیرا از نگاه مسکو، فروپاشی کره شمالی یا وحدت دو کره به معنای سیطره کامل آمریکا بر شبه‌جزیره کره خواهد بود که از دیدگاه استراتژیک و اقتصادی در راستای منافع روسیه نخواهد بود. از سوی دیگر اهداف و سیاست‌های آمریکا و چین در شرق آسیا در تعارض کامل با یکدیگر قرار دارد. از دیدگاه پکن، وجود کره شمالی به منزله وزنه تعادلی در مقابل حضور و نفوذ آمریکا در شرق آسیاست و لذا به‌رغم همراهی ظاهری چین با تحریم‌های سازمان ملل علیه پیونگ یانگ، اما پکن هیچ‌گاه اجازه تضعیف کره شمالی را به میزانی که باعث فروپاشی رژیم کیم جونگ ایل شود، نخواهد داد. لذا میزان همراهی عملی چین با رویکرد تحریمی آمریکا بشدت محل تردید است. خط قرمز چین حفظ حکومت فعلی کره شمالی است. همچنین گسترش تنش‌های منطقه‌ای در شرق آسیا در راستای منافع اتحادیه اروپا نیست. بنابراین تلاش اتحادیه اروپا یافتن راه‌حلی سیاسی برای بحران کنونی شبه‌جزیره کره است که مبنای این راه‌حل سیاسی از دیدگاه آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان مبتنی بر چیزی شبیه برجام است؛ یعنی انجام مذاکرات چندجانبه با کره شمالی و سرانجام رسیدن به یک توافق که متضمن منافع دو طرف بوده و درعین حال قابلیت اجرایی داشته باشد، اما تجربه گذشته ـ مذاکرات شش‌جانبه ـ نشان می‌دهد با وجود توافقاتی که در آن مذاکرات به دست آمده بود، اما درنهایت عدم توافق میان آمریکا و کره شمالی و عدم اجرای تعهدات از جانب دو طرف به شکست مذاکرات شش‌جانبه منجر شد.
بر این اساس، اعاده آن روند نیازمند یک نوع اجماع بین‌المللی در وهله نخست و حمایت کامل سازمان ملل از چنین اجماعی خواهد بود.

موضع سخت ترامپ

کاربرد قدرت سخت در عرصه سیاست خارجی یکی از اصول بنیادین دوره زمامداری دونالد ترامپ محسوب می‌شود، لذا در بحران شبه‌جزیره کره که بویژه در یک سال نخست زمامداری وی تشدید شده است، شاهد آن هستیم که در مقابل هر کنش موشکی و هسته‌ای کره شمالی، دولت آمریکا بلافاصله به نمایش نیروی نظامی در شرق آسیا بخصوص در اطراف شبه‌جزیره کره و نیز برگزاری رزمایش‌های مشترک با کره جنوبی و ژاپن اقدام کرده است. کما این‌که در ماه‌های اخیر برای اولین بار بمب‌افکن‌های آمریکایی به همراه جنگنده‌های کره‌ای و ژاپنی با گذر از جزایر گوام، بمباران مناطق حساس را در کره شمالی تمرین کردند.

با توجه به آزمایش بمب هیدروژنی توسط کره شمالی در 12 شهریور 1396 که تحولی ماهوی و قابل توجه در مسیر هسته‌ای شدن این کشور شرق آسیا محسوب می‌شود، این مساله بهانه‌ای جدید در اختیار ترامپ قرار داد تا با ادعای خنثی کردن تهدیدات هسته‌ای پیونگ یانگ و ایجاد بازدارندگی قاطع و تعیین‌کننده در مقابل تهدیدات هسته‌ای کره شمالی، به روند نوسازی تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی و استراتژیک ایالات متحده سرعت داده است. بر این اساس شاهد آن هستیم که موضع ترامپ در قبال آزمایش هسته‌ای کره شمالی، مبتنی بر اقدام متقابل و آمادگی استفاده از «تمام توان هسته‌ای» در برابر پیونگ یانگ و نیز اعمال تحریم‌های بیشتر علیه این کشور است. درواقع واشنگتن موضع واکنش قاطع و حتی حمله پیش‌دستانه را در صدر اولویت‌های نظامی خود در قبال کره شمالی قرار داده است.

دشواری پیش‌بینی آینده بحران کره

با توجه به تحولات اخیر و نیز اظهارات تند سران کره شمالی و آمریکا، با وضعیتی حساس و بحرانی مواجهه‌ایم که پیش‌بینی وضعیت آینده را بسیار دشوار می‌کند، ولی از شواهد چنین بر‌می‌آید که درحال حاضر آمریکا وارد عرصه برخورد نظامی و جنگ با کره شمالی نخواهد شد. مگر این‌که اقدامی از سوی پیونگ یانگ مانند حمله موشکی به جزیره گوام صورت بگیرد که آمریکا را مجبور به واکنش نظامی علیه این کشور کند. به نظر می‌رسد وضعیت موجود در حالت زرد ادامه پیدا خواهد کرد.

دکتر سیدرضا میرطاهر

کارشناس مسائل بین‌الملل