زیردوخم زلـزله

مردم، رسانه‌ها را با این سوال پرتکرار روبه‌رو کردند که آیا قرار است بزودی، زمین زیرپایشان با غرشی شدید بلرزد و خانه‌ها روی سرشان آوار شود؟ هیچ‌کس، حتی دانشمندان جواب این سوال را نداشتند و فقط رسانه‌هایی که در پی جذب مخاطب بودند، خبر وقوع زلزله مرگبار در آینده‌ای نزدیک را با آب و تاب منتشر کردند؛ خبری کذب که پایه‌هایش، سست‌تر از هر بافت فرسوده دیگر است، اما آنچه باعث پرسش پرتکرار مردم درباره زمان وقوع زلزله بزرگ شده بود، همان هراس از تخریب گسترده و مرگ به دلیل ناآشنایی با مسائل ایمنی و شیوه درست مقابله با حوادث طبیعی بود، در حالی که می‌توان این ترس را با رعایت نکات ایمنی از خود دور کرد و جان و مال را در مقابل عصیان زمین، ایمن نگه داشت؛ نکته‌ای مهم که در هیاهوی وقوع یا عدم وقوع زمین لرزه مرگبار در‌ آینده، کمتر مورد پردازش قرار گرفت. جام‌جم، نکات ایمنی قبل، حین و بعد از زلزله را از نگاه کارشناسان مورد بررسی قرار داده است.

سخنگوی آتش‌نشانی تهران با بیان این که بحران و حوادث بحرانی در تمام کشورهای دنیا اتفاق می‌افتد و تقریبا هیچ کشوری به تنهایی توان مقابله کامل با بحران را ندارد، گفت: برخی کشورها مانند آمریکا و ژاپن آمادگی نسبتا خوبی در این زمینه دارند، اما آنها هم در مواجهه با بحران‌های عظیم، کاری از پیش نمی‌برند. مثلا ژاپن کشوری زلزله خیز و پرتوفان است، اما با اقداماتی که در این خصوص انجام داده یک همزیستی مناسب بین این کشور و حوادث ایجاد شده و این امر، اتفاقی نیست. به گفته جلال ملکی، سال‌ها فعالیت آموزشی و پیشگیرانه و همراهی خوب مردم باعث دستیابی به این شرایط شده است، اما همین کشور وقتی بحران عظیمی مانند سونامی اتفاق می‌افتد، با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود.

نکات ایمنی ضروری پیش از زلزله و هنگام آن

جلال ملکی درباره نکات ایمنی که باید هنگام وقوع زلزله از سوی شهروندان رعایت شود، گفت: اگر داخل ساختمان هستید، تا حد امکان به پناهگاه یا نقاط امن بروید، چون ساختمان با خطر ریزش روبه رو است. نقاط امن و محکم منزل خود را نیز شناسایی کنید. زمانی گفته می‌شد هنگام زلزله در چارچوب درها قرار بگیرید چون در گذشته دیوارها و چارچوب‌ها قوی‌تر بودند، اما اکنون این گونه نیست. میزها هم غالبا شیشه‌ای شده و استحکام زیادی ندارند. لذا این گزینه‌ها دیگر انتخاب مناسبی برای پناه گرفتن نیست. افرادی هم که منازل قدیمی در اختیار دارند، قبل از این که اتفاقی رخ دهد، نسبت به بازسازی املاک خود اقدام کنند.

وی ادامه داد: جای ستون‌های داخل دیوار را شناسایی کنید. یکی از بهترین نقاط مقابل ستون هاست، نه بدنه دیوارها. از درها و پنجره‌های شیشه‌دار دوری کنید. همیشه یک کیف کوچک محتوی چند بطری آب، کنسرو، دارو و مدارک شناسایی در منزل داشته باشید و قبل از اتمام تاریخ مصرف، آنها را مصرف و جایگزین کنید. اگر خارج از منزل هستید، روی زمین نشسته و به کمک بازوها و دست‌های خود، سر و پشت گردن را محافظت کنید.

سخنگوی آتش‌نشانی تهران تاکید کرد: از ساختمان‌های بلندمرتبه و شیشه‌ای و ساختمان‌های درحال ساخت دور شوید. از دیوارها، کابل‌ها و تیرهای برق، تابلوهای تبلیغاتی، ستون‌ها و پل‌ها و درخت‌های پوسیده فاصله بگیرید. اگر در مکان‌های عمومی هستید، به سمت درهای خروج هجوم نیاورید و از شیشه‌ها دور شوید. در گوشه امنی پناه بگیرید و با کیف، کتاب یا دست از سر و گردن خود محافظت کنید. اگر در حال رانندگی هستید خودروی خود را به سمت راست خیابان هدایت کرده و بایستید. خودرو را در مجاورت ساختمان‌های بلند، تیرهای برق و پل‌ها متوقف نکنید و از آن خارج نشوید. داخل خودرو، لوازم ضروری اولیه شامل پتو، چند بطری آب و کنسرو، چراغ قوه، دارو، البسه گرم و خاموش‌کننده داشته باشید.

ملکی هشدار داد: گاهی خطرات پس از زلزله، از خود زلزله بیشتر است، مانند بی‌احتیاطی هنگام خروج افراد. در موارد زیادی، افراد بسرعت وارد معابر شده و با خودروهای عبوری برخورد یا هنگام حرکت در راه پله‌ها به پایین سقوط کرده‌اند. استفاده از آسانسور نیز از کارهای خطرناک است. شکستگی خطوط انرژی مانند نشت آب نیز که می‌تواند باعث جاری شدن آب، زیر آوارها و معابر شود و لوله‌های گاز که می‌تواند باعث انفجار و آتش‌سوزی شود، از خطرات دیگر است. در برخی زلزله‌های بزرگ دنیا، بخش زیادی از شهر بعد از زلزله در آتش قرار می‌گیرد. البته اقدامات خوبی در زمینه تعبیه سیستم قطع کن اتوماتیک در خطوط انرژی انجام شده که باید تکمیل شود.

وظایف دستگاه‌های دولتی در زمان حادثه

سخنگوی آتش‌نشانی تهران افزود: دستگاه‌های دولتی در زمان وقوع بحران و حوادث طبیعی باید نسبت به آماده سازی و بسیج امکانات مورد نیاز اقدام کنند. از جمله اعزام تیم‌های امداد و نجات، ایجاد مراکز درمان، بستری و اعزام، تهیه آذوقه و بویژه آب آشامیدنی سالم که از مهم‌ترین نیازهاست، تامین چادر، کانکس و امکانات اقامت موقت، فراهم شدن لوازم مورد نیاز مانند البسه، وسایل ارتباطی، وسایل بهداشتی و لوازم کودکان. البته وظایف دستگاه‌های دولتی به همین جا ختم نمی‌شود، اقداماتی هم هست که باید در زمان قبل از بحران انجام شده باشد؛ اقداماتی مانند آموزش شهروندان و فراهم کردن زیرساخت‌های لازم که باعث کاهش خسارت و آسیب‌ها می‌شود؛‌ برگزاری دوره‌های آموزشی برای مردم در این میان بسیار مهم است.

اهمیت آموزش مردم

ملکی به اهمیت آموزش مردم اشاره کرد و افزود: مردم باید با شرکت در دوره‌های آموزشی و فراگیری و عمل به نکات ایمنی در زمان بحران از گسترش آسیب‌ها و تلفات جلوگیری کنند. نوسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها خصوصا در روستاها و بافت‌های فرسوده از دیگر اقدامات موثر مردم است. نکته مهم دیگر آن است که در زمان بحران سراسیمه و بدون هدف وارد معابر و خیابان‌ها نشده، با ایجاد ترافیک کاذب، مانع امدادرسانی نیروها نشوند، به نیروهای امدادی و مسئولان اعتماد داشته باشند و از طریق رسانه‌های مورد تایید بویژه رادیو که رسانه زمان بحران است، در جریان اخبار و توصیه‌های لازم قرار بگیرند.

لزوم بهسازی ساختمان‌های فرسوده

به گفته ملکی، یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که کلانشهرها هنگام وقوع زلزله با آن روبه رو هستند، وجود بافت‌های فرسوده شهرهاست. غالبا این مناطق از ساختمان‌های قدیمی که عمر زیادی دارند، تشکیل شده و بسیاری از این ساختمان‌ها در گذشته براساس اصول معماری و شهرسازی ساخته نشده‌اند. همچنین فوندانسیون و زیرسازی مناسبی ندارند و معابر آنها بسیار باریک است و درصورت وقوع زلزله، حتی گاهی با کمترین لرزش تخریب و باعث مسدود شدن معابر می‌شوند و همین امر باعث اختلال در تردد خودروهای امدادی می‌شود.

نکات ایمنی پس از زلزله

پس از زلزله باید نکات ایمنی مهمی را رعایت کرد تا از خطرات احتمالی در امان ماند. به گفته کارشناسان، مردم باید برای پس‌لرزه‌ها آماده باشند. پس لرزه‌ها معمولا نسبت به زلزله اصلی بزرگی کمتری دارند، اما سازه‌های سست در مقابل آنها آسیب پذیر هستند. مردم باید پس از زلزله اصلی از رادیو که با باتری کار می‌کند برای اطلاع از خبرهای اضطراری استفاده کنند. از تلفن نیز فقط در مواقع اضطراری استفاده کنند، چون استفاده بی‌جا از آن باعث اختلال در شبکه و تاخیر بیشتر در امداد رسانی می‌شود. از مناطق تخریب شده نیز باید دوری کنند، مگر این که از سوی امدادگران، آتش نشانان یا پلیس از آنها تقاضای کمک شود.

در صورت توانایی به افراد زیر آوار مانده یا مجروح، کودکان، افراد سالمند و ناتوان کمک کنند. مجروحان را به شکل خطرناک حرکت ندهند، مگر این که در معرض خطر جراحت بعدی باشند. درمان اولیه نیز باید در یک محل مناسب انجام شود. تا زمانی که مسئولان ایمنی خانه‌ها را اعلام نکرده‌اند، مردم نباید به خانه‌های خود برگردند. هنگام ورود نیز باید محتاطانه کابینت‌ها را باز کرد و مراقب اشیایی بود که احتمال سقوطشان از قفسه‌ها وجود دارد‌. سیم‌های برق، تلفن، گاز و آب باید بررسی شود. اگر بوی گاز به مشام رسید یا صدای دمیدن یا خش خش آمد، باید پنجره‌ها را باز و بسرعت ساختمان را ترک کرد. شهروندان اگر می‌توانند، باید شیر اصلی بیرونی گاز را ببندند و از طریق خانه همسایه با شرکت گاز تماس بگیرند. باز کردن فلکه اصلی گاز نیز در صورت بسته بودن، باید با حضور افراد متخصص انجام شود. اگر جرقه، شکستگی یا سیم‌های پوسیده مشاهده شد یا بوی گرم عایق به مشام رسید، فیوز اصلی برق یا مدار جریان برق قطع شود. همچنین باید بسرعت آثار داروها، سفید‌کننده‌ها، گازوئیل یا مایعات مشتعل را تمیز کرد.

افراد با احساس بوی مواد شیمیایی از منطقه باید دور شوند و دودکش‌ها را برای جلوگیری از آتش‌سوزی احتمالی بررسی کنند. لوله‌های آسیب دیده آب و فاضلاب باید بازرسی شود و اگر تخریب شده‌اند، از شیر آب و سرویس بهداشتی استفاده نشود. تا زمان تعمیر سیستم آبرسانی می‌توان آب سالم را از جوشاندن حبه‌های یخ تهیه کرد. اگر افراد در مناطق ساحلی زندگی می‌کنند، لازم است از ساحل دور شوند و احتمال وقوع سونامی (موج‌های ده‌ها متری که با سرعت از دریا به سمت خشکی می‌آیند) را در نظر داشته باشند.

نکات ایمنی در صورت گیر کردن زیر آوار

اگر بر اثر زمین لرزه زیر آوار گرفتار شدید، در صورت امکان دهانتان را با دستمال یا لباس بپوشانید. روی لوله و دیوار ضربه بزنید تا امدادگردان بتوانند شما را مکان‌یابی کنند. اگر سوت همراه دارید، از آن استفاده کنید. کبریت روشن نکنید و از حرکت کردن بپرهیزید. خاک را لگد نکنید و فریاد زدن را به عنوان آخرین راهکار در نظر بگیرید، چون این کار می‌تواند باعث ورود مقادیر زیادی خاک به ریه شود.