مفهوم خوشبختی در «خشت بهشت»

به گزارش جام‌جم، رامین حیدری‌فاروقی که بسیاری از مخاطبان تلویزیون او را با نماآهنگ «نوایی» و مستند «اینجا آفریقاست» می‌شناسند، به 40 شهر ایران و جهان سفر کرده، هشت سال از زندگی حرفه‌ای‌اش را به جست‌وجوی تاریخ فلسفه و کشف زیبایی و زشتی‌های بر آمده از آن در قالب جغرافیای زیستی انسان اختصاص داده و دستاوردهایش را در قالب مجموعه مستند خشت بهشت برای تماشاگران تلویزیون به‌ارمغان آورده است.

این مجموعه مستند در 26 قسمت برای گروه فرهنگ و تاریخ شبکه یک تولید شده و دی‌ماه از شبکه یک به نمایش درمی‌آید.

فلسفه به روایت مستند

فاصله است میان آنچه هستیم و می‌خواهیم باشیم، آنچه می‌گوییم و می‌توانیم باشیم با آنچه هستیم. همین فاصله حس رضایتمندی و خوشبختی را از ما می‌گیرد و سوالاتی پدید می‌آورد که رامین حیدری فاروقی را بر آن داشت تا یک سفر طولانی را آغاز کند.

فاروقی در تشریح نگاه و هدفش برای تولید مستند خشت بهشت به جام‌جم می‌گوید: فردی از شخصی پرسید چه با خودم ببرم؟ پاسخ شنید: کجا می روی؟ و چون گفت: نمی دانم؟ پاسخش این بود که کمکی از دست من ساخته نیست! حالا به این فکر کنید چه سؤال‌های دیگری هم هست که آدم می‌تواند از خودش بپرسد: از کجا آمده‌ام، چرا آمده‌ام؟ چرا این گونه هستم و چگونه ام، چگونه می‌خواهم باشم و چطور! این پرسش‌ها سرنوشت‌ساز است و فلسفه زندگی فردی و اجتماعی بشر به آنها وابسته است.

تهیه‌کننده و کارگردان خشت بهشت می‌گوید خانه و شهر، شکل و شمایل و احوال آدم‌ها می‌تواند کلیدهایی باشد برای فهمیدن راز رفتارهای بشری و درک تفاوت میان گفتار و رفتار و از همین رو در این مستند به نمایش و تحلیل زیبایی‌های زندگی اجتماعی بشر که در کالبد شهرها تجسم پیدا کرده، همت گماشته است.

تجسم عینی احساس بشری

مستند خشت بهشت تلاش دارد فرصت لمس مفهوم زیبایی و زشتی و به عبارتی خوشبختی انسان را در هر خشت از شهرهایی که بنا کرده و سازه‌هایی که شکل داده، فراهم کند.

از نگاه رامین حیدری‌فاروقی، میدان نقش جهان، مسجد جامع یزد، خانه فکری بندر لنگه، خانه بروجردی‌های کاشان، پل خواجو، باغ ملی، پل طبیعت، تاج محل، برج ایفل، تخت‌جمشید، موزه آرمیتاژ، سن پترزبورگ، ونیز، فلورانس، پاریس، برلین، آمستردام، وین، استانبول، یزد، تبریز، قزوین، رشت و تهران دامنه وسیعی از پاسخ‌ها را در اختیار می‌گذارند و محل‌هایی هستند برای درک مفاهیم زشت، زیبا و خوشبختی!

این مستندساز برای تصویربرداری
8000 دقیقه مستند خشت بهشت به شهرهایی در ایران، شبه‌قاره هند، آفریقا، چین و اروپا سفر کرده است و با استادانی از بخش‌های پژوهشی دانشگاه‌های معتبر همفکری کرده و به جنبه‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و از همه راهبردی‌تر به جنبه آموزش و پرورش دقیق شده است.

فاروقی، خشت بهشت را فرصتی برای تعریف زیبایی به روایت ایران و در مقایسه با جهان توصیف می‌کند و از نابودی زندگی شهری در جهان مصرف‌زدگی، شبیه‌سازی صنعتی و تجاری، دنیای سرعت و تراکم جمعیت، خطر فاصله و آشوب بی‌مهار بشریت مغرور به عقل و در نهایت از تجربه مکرر بی‌ریختی و بدترکیبی گلایه می‌کند.

مقصد و مسافر

مقصد در خشت بهشت شهرهایی است که بر اساس تعریف حیدری فاروقی یا در فهرست «ترین‌ها» قرار دارد یا تاریخ و جغرافیای تعیین‌کننده داشته باشد و از همه مهم‌تر این که بشود در آنها از مدیریت زندگی اجتماعی و اخلاق و مسئولیت‌های شهروندی، مثال آورد و مقایسه کرد.

مسافر در خشت بهشت، نماینده مخاطب است در محل تا بتواند درک و احساس او را برای مشاهده خلاق و ماهرانه راهنمایی کند. مسافر و راوی اصلی و مرکزی رامین حیدری‌فاروقی است اما همسرش رویا نونهالی، محسن حسینی و پروفسور شریف قاسمی او را یاری می‌دهند. وجود چند راوی به گفته فاروقی، شیوه‌ای است برای انتقال دید و لحن متنوع در این مستند.

این مسافرها بر اساس توضیحات فاروقی گاهی در شهری، روستایی، محله‌ای و جایی از کشوری با یک شهروند همراه می‌شوند؛ شهروندی که می‌تواند یک راننده تاکسی باشد، راهنمای گردشگری، دانشجوی مهاجر، استاد دانشگاه، سفالگر پیر، پژوهشگر و گردشگر.

این مستندساز توضیح می‌دهد: وقتی از مکان و زمان، دایره و میدان حرف می زنیم به همراه مسافر، میدان نقش جهان، میدان آزادی، میدان سرخ مسکو، میدان کنکورد پاریس، میدان تیان‌آن‌منِ پکن و میدان مرکزی شهر ونیز و موقعیت کولوسئوم رُم و چند مکان و زمان مختلف را کنار هم قرار می‌دهیم .

لحظه‌های سکوت و بی‌کلام نیز در این مستند کم نیست. فاروقی تلاش کرده بیننده با موسیقی همراه شود و سفر بی‌واسطه‌تری را تجربه کند. در این لحظه‌ها شاید بیشتر از هر وقت دیگری موسیقی فردین خلعتبری و تدوین امیرخسرو شاهوردی احساس مخاطب را برای پیوند با تصاویر خشت بهشت آماده می‌کند.

خشت بهشت نوعی سفرنامه است

رویا نونهالی که بیشتر از هر جای دیگری روی صحنه تئاتر هنرنمایی کرده، یکی از راویان خشت بهشت است و در کنار سایر راویان سهمی به‌عهده‌ دارد که درباره‌اش چنین می‌گوید: خشت بهشت سفرهای متعدد و جست و جویی طولانی داشته برای رسیدن به حداکثر مثال‌های ممکن و امکان مقایسه آنها‌ که جز به این شکل از روایت و حضور راوی که خود پژوهشگر است، به ترتیب دیگری ممکن نمی‌شده است. به غیر از ما سه نفر، مسافران و راویان کارهای قبل در هند و آفریقا و چین، کسان دیگری هستند که تجربه و برداشت‌های مختلفی از زشت و زیبا و تلقی‌شان را از احساس رضایت و خوشبختی در زندگی فردی و اجتماعی یک شهروند، روایت می‌کنند. در شرحی که من دیده‌ام و باخبرم، تنوع دیدگاه برای طرح انواع چالش‌های زندگی انسان در طول تاریخ لازم بوده، اما باید یک رشته اتصال، آنها را به هم وصل می‌کرد که در نمونه‌های موفق آن، پژوهشگر و راوی مولف، بهترین انتخاب بوده است.

او مستند خشت بهشت را مانند «اینجا آفریقاست» نوعی سفرنامه توصیف می‌کند با این تفاوت که در این مستند به یک قاره یا کشور محدود نمی‌شود و درباره تنوع زیست فرهنگی جوامع گوناگون بشری است و زندگی مصرفی را بر اساس الگوهای تحمیلی نقد می‌کند.

عینیت بخشیدن به یک رویا

بر اساس توضیحات نونهالی، کیفیت زیبایی و نقش هر کدام از ما به عنوان خشتی از بهشت، نگاهی است که از مستند «رودی تا بهشت» تا کارهای بعدی رامین حیدری فاروقی مرکزیت داشته‌ است و این مجموعه مستند، تلاشی بوده برای جامعیت دادن به آن. او تاکید می‌کند: ما دوستش داریم و امیدواریم، تماشاگرانش هم همین احساس را داشته باشند. ما سال هاست یک گروهیم. همه پیوسته در جریان کار هستند؛ من، هم به دلیل حرفه‌ای، هم به طریق عاطفی در فراز و فرود این کار حاضر و درگیر روزهای تاریک و روشن آن بوده‌ام. طی سال‌ها، تدوین بخش‌های مختلف آن را دیده‌ام و می‌دانم هشت سال جنگیدن برای تبدیل یک ایده رویایی، چه واقعیت دشواری است.

آذر مهاجر