چشم‌ها را باید شـست ...

هدفش نیز محکوم کردن هیچ‌کس و هیچ‌چیز نیست، بلکه هدف، اصلاح نوعی نگرش و پاره‌ای رفتارهای اجتماعی است که بانوان جامعه را آزار می‌دهد و این آزارها به سطحی هشداردهنده رسیده است. لذا چه بهتر که با ابزار قلم، زبان به نقد بگشاییم تا مگر گفتمانی ایجاد شود و در اصلاح ناصواب موثر افتد... .

سال‌ها پیش شعاری را همیشه می‌دیدیم و می‌خواندیم: خواهرم «حجابت» را و برادرم «نگاهت» را حفظ کن.

این شعار به نوعی به دل می‌نشست، چراکه توازنی بین دو جنس ایجاد می‌کرد و هر دو را باهم به حفظ ارزش‌ها، هنجارها و بایسته‌های جامعه فرامی‌خواند. اکنون از طراحی آن شعار سال‌ها می‌گذرد و در طول این سال‌ها، برخی رفتارها در سطح جامعه به گونه‌ای تغییر کرده که گاه به نظر می‌رسد توازن موجود در آن شعار به طور محسوسی کاهش یافته است. به‌عبارت صریح‌تر، مجموعه رفتارها به سویی سوق پیدا کرده که گوی مسئولیت «آقایان» در پاکیزگی حریم جامعه به حاشیه رفته و فشار توصیه‌ها و اشاره‌ها و خطاب‌ها بیش از حد معمول بانوان را نشانه رفته است. البته همین جا این نکته نیاز به روشن شدن دارد که مسئولیت بانوان در حفظ حریم خودشان قابل انکار نیست. رعایت کردن ارزش‌ها و هنجارهای دینی و عرفی جامعه در حد معقول و متوازن در نمودهایی چون لباس پوشیدن، آراسته کردن و پرهیز از پاره‌ای رفتارهای دون‌شأن، امری بدیهی است که هر بانویی آن را رعایت نکند خواه ناخواه آسیب‌پذیر می‌شود، اما سوالی که کمتر به بحث گذاشته شده این است که سهم شایسته آقایان و نوع رفتارهای اجتماعی‌شان با بانوان در این میان چیست؟ چرا جامعه ما کمتر آقایان را به اصلاح رفتارشان با بانوان فرا می‌خوانند؟ چرا برخی رفتارهای آزاردهنده‌ای که از سوی برخی آقایان نسبت به بانوان انجام می‌شود، مورد خطاب و عتاب، نقد کافی و محکومیت گسترده اجتماعی قرار نمی‌گیرد؟

به نظر می‌رسد اینها سوالاتی است که اکنون زمان پرسیدن، مطرح کردن و گفتمان‌سازی آن فرا رسیده تا بتوان با تکیه بر این گفتمان، جامعه را بیشتر نظافت اخلاقی کرد.

آموزش و تشکل‌های مردم‌نهاد

واقعیت آن است که مبارزه فیزیکی و قهری با نمودهای رفتارهای اجتماعی ازجمله مزاحمت‌هایی که برای بانوان ایجاد می‌شود، چندان راه به جایی نخواهد برد. بلکه با «آموزش» است که می‌توان جلوی بسیاری از این رفتارها را گرفت. به عنوان نمونه از خودمان پرسیده‌ایم که چرا پسران ما یک منشور اخلاقی درباره نوع رفتار با بانوان را فرا نمی‌گیرند و هر آنچه هست را به طور پراکنده و غیرمنظم و گاه ناقص می‌آموزند؟ از خود پرسیده‌ایم که چرا برخی مردان ما بعضا با عبارت «حریم بانوان» بیگانه‌اند و گاه بسادگی به خود اجازه ایجاد هر نوع مزاحمت کلامی، نگاهی یا متاسفانه بدنی نسبت به بانوان را می‌دهند؟ از خود پرسیده‌ایم که همان‌گونه که آقایان قدرت اجتماعی، مالی و حتی قانونی بیشتری از بانوان دارند، کنترل آنها نیز بیشتر لازم است؟

کارشناسان روان‌شناسی اجتماعی در پاسخ به این پرسش‌ها معتقدند سازمان‌های مردم‌نهادی که در زمینه حقوق زنان فعالیت می‌کنند، باید به بحث آموزش مردان در حفظ حریم و حقوق اجتماعی بانوان بیشتر وارد شده و با ذکر مصداق‌های عینی برخی مزاحمت‌های خیابانی و اجتماعی با استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی نوعی گفتمان راه بیندازند. گفتمانی که هدف از آن، زنده کردن ارزش‌های مردانه در برخورد بانوان است؛ ارزش‌هایی که در کوران مدرنیته، کمرنگ شده یا معنی آنها تغییر کرده است.

به گفته کارشناسان، یکی از موثرترین اقدامات در این راستا، نمایش رفتارهای زننده برخی آقایان و به نوعی شرمناک کردن آنان است. خانمی تعریف می‌کرد که حین نمایش فیلم «رگ خواب» ساخته اخیر حمید نعمت‌الله که به موضوع سوءاستفاده یک جوان از یک زن مطلقه می‌پردازد، بسیاری از مردانی که در سالن، فیلم را تماشا می‌کردند، با صدای بلند از رفتار آن مرد ابراز انزجار می‌کردند. حال اگر این الگو، فراگیر و تبدیل به گفتمان شود، ابراز انزجارها جلوی بسیاری رفتارهای ناصواب را خواهد گرفت و این، عین فرهنگ‌سازی است.

تریبونی برای بانوان

یکی دیگر از راه‌های کاهش مزاحمت‌های خیابانی برای بانوان، امکان بیان احساس ناخوشایند و نامطلوب مزاحمت توسط بانوان از برخی تریبون‌هاست. وقتی وجدان جامعه و بخصوص بخش مردانه آن از این احساس ناخوشایند به قدر کافی آگاهی یابد و آزرده شود، امکان کاهش این رفتارها وجود خواهد داشت. وقتی خانمی بیان می‌کند که از نگاه کردن برخی آقایان که در عرف آن را «هیزی» می‌نامند تا چه حد آزرده می‌شود، وقتی می‌گوید که گاه هر نوع لباسی بپوشد یا مختصر پیرایشی یا آراستگی داشته باشد، باز هم زیر ذره‌بین است، وقتی فریاد می‌زند که در حسرت ارزش‌های کمرنگ شده مردانه چون «چشم پاکی» و «غیرت» مانده است، وجدان جامعه به آن توجه می‌کند. به نظر می‌رسد زنان باید به کمک آموزش‌های همان انجمن‌های مردم نهاد، مردان را از اثرات مخرب نگاه‌ها و مزاحمت‌های ریز و درشت روزانه که گاه عادی به نظر آمده یا برای تفنن یا مسخرگی و شوخی انجام می‌شود، آگاه کنند. مردان باید بدانند ممکن است یک نگاه ناسالم و نابجا، وجودیت و احساس امنیت زن را خدشه‌دار کند و او تا سال‌ها نتواند خود را بازیابد. مردان باید بدانند هرگونه بی‌تفاوتی یا خدای ناکرده کمک یا سکوت در برابر گسترش این رفتارها مانند سوراخ کردن کشتی است که ناموس و عزیزان آن مرد نیز در آن نشسته‌اند و با آن سکوت همه در معرض خطر قرار می‌گیرند، لذا ایستادگی و واکنش نشان دادن خود مردان به مردان اهرمی موثر در کاهش مزاحمت‌های خیابانی برای بانوان است و صدالبته این ایستادگی مردان در برابر مردان متخلف زمانی شکل می‌گیرد که آموزش جامعه مردان درباره حریم بانوان، مقدار زیاد جریحه‌دار شدن غرور و احساس امنیت آنان و قبح مزاحمت، جدی گرفته شده و با ابزارهای جدید همه‌گیر و فراگیر شود.

گشت ارشاد برای آقایان!

شاید اطلاق گشت ارشاد برای آقایان مفهومی غریب و نامانوس به نظر برسد، اما به نظر می‌رسد این امر نیازی است که خود را نشان داده است. البته گشت‌های ارشادی که تاکنون وجود داشته، بعضا به کنترل رفتار مردان نیز می‌پرداخته، اما اولا این امر بیشتر شامل ظاهر آقایان بوده و ثانیا دامنه عمل آن درباره آقایان چندان گسترده نبوده است. لذا بد نیست این گفتمان نیز ایجاد شود که شاید گشت‌هایی برای کنترل مزاحمت‌های خیابانی آقایان ایجاد شده و جلوی برخی رفتارهای آزاردهنده را بگیرد. به نظر می‌رسد نفس راه‌اندازی این گفتمان دریچه‌ای جدید به ماجرای مزاحمت‌های خیابانی و اجتماعی برای بانوان بگشاید.

خانواده‌ات را بچسب!

و اکنون زمان آن می‌رسد که مقداری زنانه با برخی آقایان سخن گفته شود. آقای محترم! برادر من! مرد محترم ایرانی! مهم‌ترین دارایی و ثروت و پناه یک مرد خانواده‌اش است و بزرگ‌ترین غیرت نیز حمایت از خانواده و دوست داشتن همسرت است. به عنوان یک زن می‌گویم که تنوع‌طلبی و فریفته‌شدن با رنگ‌های زنانی که از زن بودنشان دور شده‌اند و به هزار و یک دلیل درست و نادرست از هویت‌شان که همان پاکی‌شان است، دست کشیده‌اند، راه به جایی نمی‌برید و آخر این راه به ناکجاآباد است. ناکجا‌آبادی که در آن تنها می‌‌شوی و حمایت و محبت و عشق واقعی همسرت را از دست می‌دهی. آخر تنوع‌طلبی تنهایی تلخ است. آقای محترم! خانواده‌ات را بچسب و همسرت را دریاب که زنان دیگر آنچه به تو نخواهند داد، عشق است... .

برادرم! امنیت مرا خدشه‌دار نکن، با نگاهت و کلماتت و زمزمه‌هایت مرا آزار نده. بگذار عبور از کنار هر مرد ایرانی در خیابان حس خوب امنیت را به زنان سرزمینت عطا کند و تو نیز بتوانی در بستری سالم، همسری دلخواه بیابی.

آقای محترم! چشم‌ها را باید شست و جور دیگر باید دید... من معیارهایم را رعایت می‌کنم و تو نیز نگاهت را نگاه‌دار که جامعه‌ای سالم و اخلاقی را ما و با همین رفتارهای جزئی‌مان خواهیم ساخت... بیا تغییر را شروع کنیم... .

نسترن اسدزاده - روزنامه‌نگار